Би-Би-Си

2 ноември 2024

Долго пред да стане претседател на САД, Доналд Трамп беше најпознатиот и најинтригантниот американски милионер.

Се кандидираше на претседателските избори во 2016 година и како целосен аутсајдер ги изненади сите, најпрво искусните противкандидати во трката за номинација на Републиканската партија, а потоа и противкандидатката Хилари Клинтон од Демократската партија. Трамп победи и покрај сите прогнози кои покажуваа спротивно, во стилот на песната „Against All Odds“ на Фил Колинс.

Сега повторно е кандидат за Белата куќа, но наместо реванш со Џозеф Бајден за поразот на изборите во 2020 година, противкандидатка му е Камала Харис. Од неговиот прв претседателски мандат до денес, контроверзниот милионер, 78-годишниот Трамп, помина низ многу нешта.

Тој е првиот американски претседател кој беше двапати отповикан со импичмент.

Тој е прв е претседател на САД кој е кривично гонет и заврши во притвор 20 минути.

Прв американски претседател на кој федерални агенти му ја претресоа куќата, по што беше обвинет дека задржал доверливи документи по завршувањето на мандатот, што не смеел да го направи.

Во 2024 година врз него беше извршен атентат, при што куршумот му го „лизна“ увото.

(Нови) предизборни ветувања

Официјално го објави влезот во кампањата за претседателските избори во 2024 година, во својот приватен клуб во Флорида.

„Враќањето на Америка почнува токму сега. Мораме да ја зачуваме нашата земја“, изјави Трамп на 16 ноември 2022. Тој стана официјален кандидат на Републиканската партија на 16 јули 2024 година, неполни 48 часа по атентатот врз него. Трамп остана верен на главниот слоган: „Да ја направиме Америка повторно голема (Make America Great Again – MAGA)“, што е на капите и маиците на неговите приврзаници.

Заради остриот јазик и честите навреди кон ривалите, кампањата на Трамп не се разликува од претходните. Главните теми му се економијата и миграцијата. Се залага за нови царински тарифи од 10-20 проценти за повеќето странски производи и многу поголеми за производите од Кина. Ветува дека ќе ја „прекине инфлацијата и ќе ја направи Америка повторно достапна“, ќе воведе пониски каматни стапки, иако претседателот нема директна контрола врз нив.

Трамп се зарече дека ќе ја затвори границата со Мексико со завршување на ѕидот и зголемување на полициската контрола, најавувајќи ја најмасовната депортација на мигранти без документи во историјата на САД.

Тврди дека би ја „завршил војната во Украина за 24 часа“ со преговори со Русија, што според демократите би можело да го охрабри Владимир Путин.

Се претставува како решителен сојузник на Израел, но ретко зборува за тоа како би го завршил конфликтот во Газа.

Додека беше во Белата куќа (2016-2020), Трамп укина стотици мерки за заштита на животната средина, вклучително и ограничувања на емисиите на јаглерод диоксид од електрани и возила. Во оваа кампања вети дека ќе го прошири дупчењето на Арктикот, напаѓајќи ги електричните возила.

Трамп истакна дека додека е претседател, нема повторно да се обиде да го укине Законот за достапна здравствена грижа, со кој се проширува здравствено осигурување на милиони Американци.

Тој предлага и третмани за плодност на трошок на даночните обврзници, но тоа би можело да наиде на отпор кај републиканците во Конгресот.

Притвореник број P01135809

Неговата нова кандидатура за Белата куќа се случува и покрај бројните истраги против него. Трамп стана првиот поранешен или актуелен американски претседател прогласен за виновен за кривично дело.

Фотографиран е во затвор, заведен како затвореник број P01135809 – првата официјална затворска фотографија на некој американски претседател.

Против него се водат четири кривични постапки. Тој е обвинет дека се обидел да ги промени резултатите од претседателските избори во 2020 година во своја корист.

Трамп ги отфрли обвинувањата како политички мотивирани.

Обвинет е и за фалсификување на деловни податоци, односно за исплата на пари на порно актерката Сторми Даниелс за да молчи за нивната наводна афера. Судот во Њујорк во јули 2024 година го одложи изрекувањето на пресудата.

Судењето на Флорида, каде Трамп е обвинет дека злоупотребил доверливи државни документи што ги чувал во својата вила, е одложено на неопределено време. Истите доверливи документи беа пронајдени и во приватни објекти во сопственост на сегашниот претседател на САД, Џозеф Бајден.

Што го одбележа првиот претседателски мандат на Трамп?

Симпатиите на Трамп кон рускиот претседател Владимир Путин, Реџеп Тајип Ердоган- претседателот на Турција, Жаир Болсонаро - поранешниот претседател на Бразил и севернокорејскиот лидер Ким Џонг Ун, беа спротивни на вредностите што САД ги промовираше до тогаш.

Се сретна со Путин во 2018 година во Финска, предизвикувајќи критики во САД кога изјави дека му верува дека Русија не се мешала во американските избори. Наводно, го поканил Путин да ја посети САД, што повторно предизвика негативни реакции.

Двапати се сретна и со севернокорејскиот лидер – еднаш во Сингапур и вторпат во Виетнам.

Пред тие разговори, Трамп и Ким си разменија различни навредливи изрази. „Мал ракеташ,“ рече Трамп за Ким. „Ментално пореметен американски остарен старец,“ возврати Ким Џонг Ун.

Владеењето на Трамп беше обележано и со повлекување на САД од неколку важни мултилатерални договори. САД се повлекоа од Парискиот договор за борба против климатските промени, како и од договорот за иранската нуклеарна програма.

Трамп предизвика и дипломатски конфликт со Данска во 2019 година, кога изјави дека Америка е заинтересирана да го купи островот Гренланд, автономна покраина под надлежност на европската држава. Откако му беше кажано дека Гренланд не е на продажба, тој ја откажа планираната посета на Данска, што ја изнервира премиерката Мете Фредериксен.

Упадот во Капитолот

Она што најмногу го обележа претседателскиот мандат на Трамп од 2016 до 2020 година всушност се случи кон неговиот крај, кога изгуби од Бајден. Несогласувајќи се со поразот, Трамп ги повика своите приврзаници на собир во Вашингтон на 6 јануари 2021 година. Во моментите кога членовите на Конгресот се подготвуваа да ја потврдат победата на Бајден на изборите, приврзаниците на Трамп започнаа упад на најважната зграда на американската демократија. Во нередите загинаа неколку луѓе, главно поради срцеви удари.

Демократите во Претставничкиот дом по нередите изгласаа отповикување на Трамп, иако до крајот на неговиот мандат остана само една недела. Тој беше обвинет за поттикнување на бунт, но Сенатот го ослободи од обвиненијата.

За упадот во Капитолот, меѓу другите, беше осуден и поранешниот лидер на екстремно десничарската група Гордите момци (Proud Boys), која се поврзуваше со Трамп. Енрике Тарио во 2023 година беше осуден за организирање бунт и заговор, дела кои потекнуваат уште од времето на американската граѓанска војна. Му беше изречена казна од 22 години затвор, што е најдолгата казна досега за напад на седиштето на американската демократија.

За Трамп и многумина од неговата база, деновите по нередите се приказна за претрпена неправда и владина завера.

Поранешниот претседател продолжи да ги повторува истите лажни обвиненија кои го инспирираа упадот: дека му била одземена победата на изборите во 2020 година. Со изјавите го ублажуваше значењето на нередите во Капитолот и ги претставуваше стотиците приврзаници осудени за учество во нападот како политички затвореници. Еднаш изјави дека, ако се врати во Белата куќа, многумина од нив ќе ги помилува. Во предизборната кампања во 2024 година, 6 јануари го нарече „ден на љубовта“. Поранешниот претседател рече дека илјадници луѓе тој ден дошле во Вашингтон затоа што „верувале дека изборите се наместени“.

Таткото како инспирација

Доналд Трамп е четврто дете на Фред Трамп, њујоршки тајкун во бизнисот со недвижности. Иако е роден во богато семејство, се очекувало да работи на најниските позиции во компанијата на татко му. Со 13 години, поради непослушност во училиште, го испратиле во воена гимназија. На Универзитетот Пенсилванија студирал на факултетот Вартон. Станал прв кандидат за наследник на татка му откако неговиот брат Фред одлучил да стане пилот.

Фред Трамп починал на 43 години од алкохолизам, што го натерало неговиот брат Доналд цел живот да избегнува алкохол и цигари.

Трамп вели дека влегол во бизнисот со недвижности со „мал“ заем од татко му во вредност од еден милион долари, пред да стане дел од семејната компанија. Помагал во управувањето со долг список на станбени проекти во различни њујоршки населби, а во 1971 година ја презел контролата над компанијата, тогаш преименувана во „Трамп организација“.

„Татко ми беше моја инспирација,“ рече Трамп по смртта на татка си во 1999 година.

Трамп како могул

Доналд Трамп го смени фокусот на семејниот бизнис од станбени единици во Бруклин и Квинс кон блескави проекти на Менхетн, реновирајќи го хотелот „Комодор“ кој стана „Гранд Хајат“ и изградбата на 68-катната „Кула Трамп“ на Петтата авенија, најпознатата зграда на Трамп.

Следуваа и други недвижности со славното име – „Трамп Плаза“, „Трамп Светска Кула“, „Меѓународен хотел и кула Трамп“. „Кули Трамп“ постојат во Мумбаи, Истанбул и на Филипините. Трамп, исто така, развива бизнис со хотели и казина, иако за тој дел од бизнисот четири пати поднесувал барање за банкрот – за компаниите, а не за себе лично.

Трамп изгради и империја во шоу-бизнисот. Ги поседуваше лиценците за изборите за Мис Свет, Мис САД и Млада Мис САД од 1996 до 2015 година.

Дебитираше во реалното шоу на NBC „Приправник“ во 2003 година, каде учесниците се натпреваруваа за работа во управата на компанијата на Трамп. Беше домаќин на 14 сезони на шоуто, а во финансискиот извештај тврди дека за тоа бил платен 213 милиони американски долари.

Автор е на неколку книги, а поседува и бренд што опфаќа сè – од кравати до флаширана вода. Според магазинот Форбс, неговото богатство изнесува 3,7 милијарди американски долари, иако самиот Трамп инсистира дека поседува 10 милијарди долари.

Сопруг и татко

Трамп бил женет три пати, но најпозната му е првата сопруга, чешката манекенка и спортистка Ивана Зеленичкова, со која ги има Доналд помладиот, Иванка и Ерик. Се развеле во 1990 година, а разводната постапка често се провлекуваше по таблоидите кои пишуваа и за обвинувања дека Трамп ја злоупотребувал Ивана, иако таа подоцна ги демантирала тие приказни. Ивана Трамп почина во 2022 година.

Со актерката Марла Мејплс се оженил во 1993 година. Добија ќерка, Тифани, а се развеле во 1999 година.

Со сегашната сопруга, манекенката со потекло од Словенија, Меланија Кнаус, се оженил во 2005 година и со неа има син – Барон Вилијам Трамп.

Децата од првиот брак му помагаат во раководењето на „Трамп организација,“ иако тој сè уште е на нејзино чело.

Победата на Трамп во 2016 година

Трамп покажал интерес за претседателската кандидатура уште во 1987 година, а во 2000 година влезе во трка од страна на Реформската партија. По 2008 година, станува еден од најгласните претставници на движењето, доведувајќи го во прашање дали Барак Обама е роден во САД. Овие тврдења беа јасно отфрлени, утврдено е дека Обама е роден на Хаваите. Трамп за време на претседателската трка конечно призна дека неговите претходни тврдења не биле вистинити, но не се извини.

Во јуни 2015 година, Трамп официјално ја најави трката за Белата куќа. „Ни треба некој што буквално ќе ја преземе оваа земја и повторно ќе ја направи голема. Ние можеме тоа,“ изјави во говорот кога ја објави кандидатурата.

Со мотото „Да ја направиме Америка повторно голема“, Трамп водеше кампања заснована на ветувања дека ќе ја зајакне американската економија, ќе изгради ѕид на границата со Мексико и привремено ќе ја забрани имиграцијата на муслимани, „сè додека претставниците на нашата земја не сфатат што се случува“. И покрај масовните протести на митинзите и силната кампања на партиските ривали Тед Круз и Марко Рубио, Трамп ја освои номинацијата на Републиканската партија по примарните избори во Индијана.

Кампањата на Трамп беше потресена од контроверзии, меѓу кои и објавувањето на снимка од 2005 година на која се слушаат неговите вулгарни коментари за жените, како и тврдењата, дури и од неговата партија, дека не е способен за претседателската функција. Трамп постојано ги потсетуваше поддржувачите дека ги отфрла предизборните анкети, според кои беше зад Хилари Клинтон, и дека неговиот мандат ќе биде удар на политичката елита, како и дека ќе го „исуши политичкото мочуриште“ во Вашингтон.

Инспирацијата ја пронајде во успешната кампања за излез на Британија од Европската Унија, велејќи дека ќе „го надмине Брегзит десет пати“. Само неколку колумнисти го предвидоа она што ќе се случи на денот на изборите, иако шансите му се зголемија по објавувањето на податоците за контроверзната ФБИ истрага за електронската пошта на неговата противкандидатка. Додека впечатокот од неговата изненадувачка победа се уште се ширеше низ Соединетите Држави, поддржувачите на Трамп веќе имаа можност да го видат во Овалната соба на состанокот за пренос на власта со претседателот Обама, два дена по изборите.

Трамп е првиот американски претседател кој претходно не бил избран за никаква функција, ниту служел војска. Со тоа, влезе во историјата уште пред да положи заклетва на 20 јануари 2017 година како 45. претседател на Соединетите Американски Држави. ссм/

фото: ЕПА архива