3 септември 2024

Гардијан - Лондон

Изненадувачкиот успех на Алтернатива за Германија (AfD) на регионалните избори во Германија беше опишан како „горчлив“ и „загрижувачки“ од страна на канцеларот Олаф Шолц. Ова претставува загриженост и за Европската Унија, која се соочува со егзистенцијални проблеми, од актуелната војна на Русија против Украина до климатската криза, додека влегува во нов петгодишен циклус по европските избори што се одржаа претходно летово.

„Црн ден за Германија е црн ден за Европа“, рече лидерот на француските центристи во Европскиот парламент, Валерија Хејер. Иако резултатите во источните држави Тирингија и Саксонија не беа изненадувачки по силниот настап на AfD во јуни на европските парламентарни избори, тие ја потврдуваат постојаната појава на партии кои некогаш се сметаа за радикални.

Радикални и крајнодесничарски партии се на власт, или ја поддржуваат владата, во Хрватска, Финска, Унгарија, Италија, Холандија, Словачка и Шведска. Австрија би можела наскоро да се приклучи на таа листа, со оглед на тоа што анкетите покажуваат дека крајнодесничарската партија на слободата (FPÖ) има предност пред изборите на 29 септември. Во меѓувреме, Франција останува во политичка парализа, речиси два месеца откако претседателот Емануел Макрон распиша вонредни избори како одговор на победата на крајнодесничарскиот Национален собир на европските избори. Коалиционата влада на Германија – која веќе се смета за ослабена во Брисел – сега изгледа уште послаба по катастрофалните резултати за сите три владејачки партии во двете источни држави во неделата.

Иако последните изборни резултати во Полска и Шпанија покажуваат дека националистичките и крајнодесничарските сили можат да бидат поразени, генералната слика изгледа мрачно за ЕУ. Слабоста на Франција и Германија – моторот кој ја движи европската интеграција – пред се поголемата сила на радикалните и крајнодесничарските партии претставува проблеми за европскиот проект, кој функционира на основа на компромис, почитување на владеењето на правото и институциите.

Фрагментирана ЕУ со растечка моќ на радикалната десница ќе влијае на најзначајните политички одлуки.

Поддршката за Украина ќе биде загрозена, особено кога владите се соочуваат со трошоците за домашно превооружување, континуирана воена поддршка и обнова на Украина.

Зелената агенда – која влегува во клучната фаза на имплементација – ќе биде под ризик. Традиционалните десничарски партии, под притисок на климатските скептици од крајната десница, покажаа дека се подготвени да гласаат против амбициозните политики за заштита на климата и природата.

Владите, исто така, ќе бидат под зголемен притисок да ја ограничат миграцијата – темата што најмногу ги обединува радикалните и крајнодесничарските партии.

ЕУ годинава се согласи на широк пакет закони за реформа на миграциските правила, вклучувајќи мерки за забрзување на враќањето на луѓето на кои им е одбиен азил, како и делење на трошоците за згрижување на луѓето во движење. Унгарија го осуди пактот, кој ќе стапи во сила од 2026 година, велејќи дека ќе одбие било какво „присилно солидарно“ барање за згрижување на барателите на азил или за финансиски или друг придонес. Ако Унгарија одбие, други влади би можеле да ја следат, влечејќи конци кои можат да го расплетат неиспробаниот систем на соработка во ЕУ.

Со додавање на нервозите околу економските изгледи на Европа и зголемените барања за буџетот на ЕУ, кој ќе мора да биде преговаран пред 2028 година, европскиот проект се соочува со турбулентни години. Досега, официјалните претставници на ЕУ беа уверени дека таквите партии можат главно да бидат задржани или ќе го умеренат своето однесување откако ќе дојдат на власт: динамика која е помогната од фактот дека тие се поделени по прашањето на надворешната политика и како да се справат со Брисел. Радикалните и крајнодесничарските сили во Европа, исто така, се поделени во три посебни групи во Европскиот парламент, што ја намалува нивната ефикасност.

„Центарот се држи“, изјави претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен во јуни, откако стана јасно дека про-ЕУ партиите освоиле најмногу места во Европскиот парламент, иако радикалните и крајнодесничарските сили значително го зголемија својот удел во гласовите.

Седењето на масите за одлучување во ЕУ, во меѓувреме, може да ги вовлече анти-ЕУ лидерите во традиционалните начини на правење зделки – „ефект на социјализација [кој] на крајот ќе го надвладее нивниот идеолошка багаж“, како што е опишано од истражувачите на Карнеги Европа, тинк тенк во Брисел.

Џорџа Мелони е пример од учебник за тоа. Италијанската премиерка главно прифати прагматичен, неконфронтационен пристап кон ЕУ, додека ги ограничува правата на родителите од ист пол и бара поголема контрола врз медиумите во својата земја. Во контраст, борбата на ЕУ да ја задржи националистичката десница е илустрирана со Виктор Орбан. Долгогодишниот лидер на Унгарија е сериозен нарушител на одлуките на ЕУ, иако обично – но не секогаш – отстапува.

Ако радикалната и крајната десница продолжат да победуваат на изборите, дополнително поткрепени од победата на Доналд Трамп во ноември, задржувањето ќе стане потешко. ЕУ може да види повеќе имитатори на Орбан, наместо оние кои ја следат прагматичната стратегија на Мелони. „Предизвикот на радикалната десница треба да се третира посериозно“, велат истражувачите на Карнеги. ссм/

фото: архива