15 октомври 2023

Политико / Индекс.хр

Европа барем веќе не мора да ја трпи бајатата шега на Хенри Кисинџер за тоа кому да се јавите ако сакате да „ја побарање Европа“. И онака никој не се јавува.

Од безбројните геостратешки илузии што беа уништени во последните денови, најотрезнувачки сознание за секој што живее на континентот треба да биде ова: никому не му е грижа што мисли Европа. Во низа глобални жаришта, од Нагорно-Карабах преку Косово до Израел, Европа е потисната во улога на добронамерна невладина организација чии хуманитарни придонеси се добредојдени, но инаку се игнорираат.

Блокот со 27 членки секогаш се бореше да артикулира кохерентна надворешна политика со оглед на различните национални интереси кои се во игра. И покрај ова, сепак беше важен, главно поради големината на пазарот. Меѓутоа, глобалното влијание на ЕУ опаѓа поради падoт на нејзината економија и неможноста да проектира воена моќ во време на растечка глобална нестабилност.

Наместо „геополитичката“ моќ што ја вети претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен кога ја презеде функцијата во 2019 година, ЕУ се претвори во паневропска ситна риба, нудејќи им одреден степен на запрепастување на вистинските играчи на масата, додека главно самата се срамоти поради какафонија од противречности.

Ако тоа звучи грубо, земете ги превид изминатите 72 часа: по масакрот на Хамас на стотици израелски цивили за време на викендот, европскиот комесар за проширување Оливер Вархеји во понеделникот објави дека ЕУ веднаш ќе ја суспендира помошта од 691 милион евра за палестинските власти. Неколку часа подоцна, словенечкиот еврокомесар Јанез Ленарчич му противречи на својот унгарски колега, инсистирајќи дека помошта „ќе продолжи онолку долго колку што е потребно“.

Медиумската операција на комисијата продолжи со изјава дека ЕУ ќе изврши „итна ревизија“ на некои програми за помош за да се осигура дека средствата не се канализираат во тероризам, што имплицира дека такви заштитни мерки не биле воспоставени претходно.

За високиот претставник на ЕУ за надворешна политика Жозеп Борел, исходот од секој преглед на помошта за Палестинците однапред го дава заклучокот: „Ќе мораме да поддржиме повеќе, не помалку“. Накратко: за само 24 часа, Европската комисија од најавата дека ќе ја прекине сета помош за Палестинците премина до сигнализирање дека ќе го зголеми протокот на средства.

Збунувачки одговор од ЕУ

Не помалку збунувачки беше одговорот на Европската унија на настаните на теренот во Израел. И покрај тоа што Израел сè уште броеше мртви тела по најтешкиот масакр во историјата на еврејската држава, Борел, долгогодишен критичар на Израел кој таму беше прогласен за персона нон грата, прибегна кон двете страни.

Шпанскиот социјалист Борел го осуди „варварскиот и терористички напад“ на Хамас, но исто така го прекори Израел за блокадата на Газа и го истакна „страдањето“ на Палестинците кои го доведоа Хамас на власт. Неговата изјава беше во остар контраст со онаа на Фон дер Лајен, која недвосмислено ги осуди нападите и имаше израелско знаме прожектирано на фасадата на нејзината канцеларија.

Сепак, овие потези предизвикаа протести од други делови на ЕУ, а Клер Дејли, жестока левичарска европратеничка од Ирска, ја доведе во прашање легитимноста на Фон дер Лејен и ѝ рече да „замолчи“.

До средината на неделата, одредувањето на позицијата на Европа за кризата беше како играње пикадо - со врзани очи. Споредете го тоа со пораките од Вашингтон.

„Во овој момент мораме да бидеме кристално јасни“, рече американскиот претседател Џо Бајден во специјалното обраќање во Белата куќа во вторникот, додавајќи: „Ние стоиме зад Израел. Ние стоиме зад Израел. И ќе се погрижиме Израел да го има тоа што му е потребно за да се грижи за своите граѓани, да се брани и да одговори на овој напад“. Бајден истакна дека ги повикал Франција, Германија, Италија и Обединетото Кралство да разговараат за кризата. Ниту еден од „челниците“ на ЕУ не се најде на списокот.

Европа мора да живее со последиците од погрешните политики

Борел во вторникот организираше итен состанок на министрите за надворешни работи на ЕУ во Оман за да разговараат за ситуацијата во Израел. Израелскиот министер за надворешни работи Ели Коен одби да учествува, дури и од далечина.

Ова не е премногу изненадувачки со оглед на односот на Европа кон Иран, кој со децении го поддржува Хамас и чие раководство ги прослави нападите во текот на викендот. Иако Иран негира директна вмешаност, многу аналитичари велат дека внимателно планираниот напад на Хамас не би бил можен без обука и логистичка поддршка од Техеран.

„Хамас не би постоел без поддршката на Иран“, рече во средата американскиот сенатор Крис Марфи, демократ во Комитетот за надворешни односи на Сенатот, додавајќи: „Значи, не е клучно дали тие биле вклучени во планирањето на овие напади или го финансира Хамас со децении за да им даде можност да ги планираат овие напади. Нема сомнеж дека Иран има крвави раце“.

И покрај постојаните знаци за злонамерните активности на Техеран низ целиот регион, вклучително и приведувањето на европски дипломат кој беше на одмор во Иран, Борел повеќепати се обидуваше да контактира со иранскиот режим со надеж дека повторно ќе се придвижи таканаречениот нуклеарен договор со глобалните сили, од кој тогашниот американски претседател Доналд Трамп се повлече во 2018 година.

Минатата година Борел дури отпатува во Иран во обид да ги рестартира преговорите и покрај гласното противење на тогашниот израелски министер за надворешни работи Јаир Лапид. Ако ништо друго, Борел е доследен.

„Иран сака да го избрише Израел? Ништо ново. Мора да се живее со тоа“, изјави Борел за „Политико“ во 2019 година, додека сè уште беше министер за надворешни работи на Шпанија. Сега Европа мора да живее со последиците од оваа погрешна политика и губењето на кредибилитетот во Израел, единствената демократија во регионот.

Европската геополитичка немоќ

Уште еден еклатантен пример за европска геополитичка немоќ е Нагорно-Карабах, спорниот и мнозински ерменски регион во Азербејџан. Поголемиот дел од светот го заборави долготрајниот конфликт таму, но не и претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, кој започна амбициозни дипломатски напори на почетокот на оваа година во услови на обновени тензии.

Во јули Мишел беше домаќин на лидерите на Ерменија и Азербејџан во Брисел, што беше шеста ваква средба. Тој ги опиша разговорите како „искрени, чесни и содржајни“. Тој дури ги покани лидерите на специјален самит во октомври, на „пенталатерален состанок“ со Германија и Франција во Гранада. Но, не беше судено. Азербејџан, во меѓувреме, го зазеде регионот, испраќајќи повеќе од 100.000 бегалци во Ерменија. Европа, на која и требаше природен гас од Азербејџан, беше немоќна да направи нешто, освен да гледа.

На почетокот на октомври, Мишел ја обвини Русија, традиционалниот заштитник на Ерменија во регионот, за фијаското: „На сите им е јасно дека Русија го предаде ерменскиот народ“.

Сличен модел се случи и во Косово, каде што Европејците со години се обидуваат да посредуваат за траен мир меѓу албанското и српското население. Главна спорна точка е статусот на северниот дел на Косово, кој граничи со Србија и каде Србите го сочинуваат мнозинството од околу 40.000 жители. Борел дури назначи „специјален претставник за дијалог меѓу Белград и Приштина и други регионални прашања на Западен Балкан“.

Носителот на таа функција Мирослав Лајчак, поранешниот словачки министер за надворешни работи, немаше многу среќа. Иако Лајчак ја носи таа грандиозна титула повеќе од три години, двете страни сега се подалеку од кога било досега.

ЕУ потроши неброени милиони обидувајќи се да го стабилизира регионот, финансирајќи граѓански организации, училишта, па дури и полиција. Меѓутоа, кога тензиите се заканија да ескалираат во сеопфатен судир по упадот на српските паравоени сили во северно Косово во септември, ЕУ беше принудена да прибегне кон својот испробан и вистински механизам за решавање на кризи - Чичко Сем.

„Тие нè критикуваат за недоволно лидерство во Европа, а потоа за премногу“, рече американскиот дипломат Ричард Холбрук во 1998 година, откако Вашингтон ги вовлече своите неволни европски сојузници во обид да ја запре кампањата на „етничко чистење“ што ја започна на Косово југословенскиот водач Слободан Милошевиќ.

Јазот меѓу европските геостратешки аспирации и реалноста

„Факт е дека Европејците нема да имаат заедничка безбедносна политика во догледна иднина. Дадовме се од себе за да ги задржиме вклучени. Но, можете да замислите колку далеку би стигнал со Милошевиќ ако му реков: „Извинете, господине претседателе, ќе се вратам за 24 часа откако ќе разговарам со Европејците“, додаде Холбрук.

Не треба да се бара подалеку од Украина во потрага по доказ дека неговото тврдење е подеднакво валидно и денес. Иако ЕУ направи се што може, обезбедувајќи десетици милијарди евра финансиска, хуманитарна и воена помош, тоа не е ни приближно доволно за да и помогне на Украина да ги држи Русите на дистанца. Да не беше американската поддршка, руските трупи ќе беа стационирани по целото источно крило на ЕУ, од Балтикот до Црното Море.

Ситуацијата во Украина го истакнува јазот меѓу европските геостратешки аспирации и реалноста. Иако Европа не ја предвиде руската инвазија, таа со години зборуваше за потребата од подобрување на своите одбранбени способности. „Мораме да се бориме за нашата иднина, како Европејци, за нашата судбина“, изјави во 2017 година тогашната германска канцеларка Ангела Меркел. И тогаш ништо не се случи.

Реалноста е дека секогаш ќе биде полесно да се потпре на Вашингтон отколку да се постигне европски консензус за надворешната политика и воените способности. Затоа дискусиите за европска безбедност повеќе звучат како „фантази фудбал“ отколку како „Ризико“.

Откако Бајден одлучи да испрати американски носач на авиони во источниот Медитеран како одговор на нападот на Хамас оваа недела, Тиери Бретон, францускиот еврокомесар, рече дека Европа мора да размисли за изградба на свој носач на авиони. Дури и во Брисел, коментарот предизвика само нешто повеќе од комично олеснување.

И покрај целата реторика за потребата Европа да игра поглобална улога, се чини дека дури и лидерите на најголемите членки на ЕУ, Франција и Германија, не се сериозни во врска со тоа.

Додека Бајден седеше во Ситуациската соба во Белата куќа за да разговара за кризата во Израел, францускиот претседател Емануел Макрон и германскиот канцелар Олаф Шолц беа зафатен со состаноци во Хамбург. Откако се согласија да ги удвојат напорите за намалување на бирократијата во ЕУ, тие тргнаа на крстарење на пристаништето со своите партнерки.

Своите успешни дискусии ги прославија на локалното пристаниште со пиво и Fischbrötchen, сендвич со риба од Хамбург. Дури и сонцето се појави. Но што е најважно, ничиј телефон не заѕвони.

Фото: ЕПА/Индекс.хр