Софија, 18 јануари 2025 (МИА/БТА) - За прв пат дезинформациите се препознаваат како значаен проблем во општеството. Ова за БТА го изјави креаторот на платформата „Како се пишува“, д-р Павлина Варбанова, по повод четвртото издание на кампањата за зборови на годината.

Ова е веста, која денеска ја избра МИА од сервисот на Бугарската телеграфска агенција (БТА), согласно Договорот за размена на информации и професионална соработка, кој предвидува секој ден националните информативни агенции на Северна Македонија и Бугарија да разменуваат по една вест, која ќе ја објават на својот интернет сајт без промени со изрично посочување и цитирање на партнерот како извор.

Предлози за зборовите од 2024 година беа примени до крајот на минатата недела. Од 30-те најчесто споменувани, жирито избра 10 – „безводен“, „Ганди“, „дезинформации“, „чоколадо од Дубаи“, „избори“, „нов почеток“, „олимпијада“, „сантитарен кордон“, „Трамп“ и „Шенген“. Трите збора од 2024 година се реизбрани од корисниците преку интернет преку гласање, а конечниот резултат ќе биде објавен на 20 јануари.

„Во претходните години зборот „дезинформација“ не влегуваше во првите 30. Но, сега имаше доста предлози и беше еден од неспорните зборови за жирито во последните десет заедно со „Шенген““, рече. Павлина Варбанова која учествуваше и во жирито на кампањата за зборови на годината со „Како се пишува?“.

Очекуваме зборовите да бидат различни, но реалноста не се променила

„Кога јас и жирито се собравме да разговараме за предлозите дадени во првата фаза од кампањата, речиси сите изразивме општ впечаток дека има многу зборови што важат, карактеристични за претходната 2023 година. И јас лично имав чувство за дежаву, вели Варбанова. Таа рече дека оваа година многу луѓе предложиле зборови како „ротација“, „вештачка интелигенција“ и „склопување“. Последните два предлога беа на првото и второто место на конечниот пласман минатата година.

-Очекуваме зборовите да бидат поинакви, но нашата реалност не е значително променета во споредба со 2023 година. „Тешко е да се смислат нови зборови за истата реалност“, вели филологот.

Павлина Варбанова даде уште еден пример со „Шенген“ - предлог кој исто така влезе во анкетата со последните 10 зборови минатата година. „Избори“ се јавува како предлог во 2022 година. Решивме овојпат да му дадеме шанса на Шенген“. Покрај тоа, имаше и настани кои се истакнаа во 2024 година. „Прво влеговме во Шенген зоната по воздушен и воден пат, а на крајот на годината бевме целосно примени во овој слободен простор“, рече Варбанова.

Таа објасни дека има зборови за кои жирито повеќе разговарало. Примери за тоа беа предлозите „Пеевски“, „Трамп“, „Олимпијада“ и „трибадизам“. „Со жирито коментиравме дека не случајно „трибадизмот“ е обележан од луѓето кои го дадоа овој предлог, бидејќи зборот дојде од изјавата на г-ѓа Корнелија Нинова од говорницата на Народното собрание. И парадоксот овде е што таа всушност помага да се шири меѓу бугарскиот народ. „Јас, на пример, не знаев што значи оваа сексуална практика и морав да се едуцирам на оваа тема“, рече филологот.

Првите 30 предлози го вклучија и зборот „разделба“. „Не влезе во првите десет, но не можеме да го игнорираме фактот дека веќе се чувствува и се истакнува како проблем поделеноста на општеството“, објасни д-р Павлина Варбанова.

Мешањето во политика не е здраво ни за себе

„Колку и да сме огорчени од нашите политичари и политиките што тие ги водат, ние остануваме фокусирани на социо-економските и социјалните прашања. Мислам дека ова „зјапање“ не е здраво ниту за самата политика. „Треба малку да го дефокусираме погледот, а тоа се обидуваме да го направиме со нашето рангирање, а сепак се обидуваме да внесеме зборови надвор од политиката“, вели д-р Павлина Варбанова.

Таа го наведе примерот со името Гунди, кое исто така често се предлагаше во првата фаза од кампањата. „Лично ме радува присуството на збор кој е од културната област. Да, и таа е од спортскиот терен, но во рангирањето влезе поради филмот „Гунди – легенда на љубовта“. Значи, тоа е збор натоварен со позитивен полнеж, исто како „Шенген“, истакна Варбанова. Други примери на зборови кои се обидуваат да го одвлечат вниманието од политиката се „Олимпијада“ и „Чоколадо од Дубаи“.

Според креаторот на платформата „Како да се пишува“, кампањата треба да биде проследена со анализа. „Не сакаме да застанеме со објавувањето на рангирањето. „Ние навистина сакаме политиколози, социолози, психолози, културни и други специјалисти да земат збор и да се обидат да направат сопствено толкување на рангирањето - што ни кажуваат зборовите во него“, посочи таа.

Темата за реформата во судството не ги закрива директно луѓето

Мислам дека имаме тенденција да им припишуваме зборови на настани чии ефекти можеме директно да ги почувствуваме врз себе. Да речеме, за Шенген е јасно - нема да чекаме на границите со Грција и Романија. Ова го чувствуваме многу директно. Недостигот од вода директно зафати многу наши сонародници од село во изминатата година“, рече Павлина Варбанова. Додаде повеќе примери со „избори“ и „Гунди“.

„Санитарен кордон“ е поапстрактна фраза, но од друга страна, стана популарна наесен. Забележуваме дека во првата фаза од кампањата многу почесто се предлагаат зборови кои се многу користени во последните месеци од годината, бидејќи луѓето едноставно подобро се сеќаваат на она што се случи неодамна. Ќе дадам пример со нотарот - колку се зборуваше за нотар на почетокот на 2024 година, но нема ниту еден предлог за ова име. И добивме над 600 предлози од речиси 300 луѓе“, објасни д-р Варбанова.

Според неа, друга тема што луѓето тешко ја земаат во предвид е реформата во судството и измените на Уставот. Имаме два предлога за „главен обвинител“ и еден предлог за „Сарафов“, објасни таа. „Според мене, темата за реформите во судството - ова го објавивме минатата година - директно не ги засега луѓето. Колку и да се промовира оваа тема во медиумите, таа генерално не се втиснува во јавната свест. И токму затоа во конечната десетка недостасуваат зборовите поврзани со неа“, додаде Павлина Варбанова.

Зборови на годината надвор од Бугарија

Во англиското говорно подрачје, како и во земји како Унгарија, Србија, Австрија, Германија, Шпанија, има такви иницијативи и тие емитуваат збор на годината, објасни Павлина Варбанова. Таа истакна дека кај нашиот западен сосед Србија по втор пат емитуваат зборови на годината, а методологијата на нивната кампања е слична на онаа во Бугарија. Главната разлика е што тие имаат три категории, а ние една, истакна Варбанова.

За 2024 година Зборот „крошна“ победи во категоријата „Збор на годината“. На бугарски тоа значи „визир“, а зборот е поврзан со трагедијата во Нови Сад, објасни филологот. Во овој град во северна Србија, на 1 ноември се урна бетонската покривка на железничката станица, при што загинаа 15 лица.

Во англиското говорно подрачје особено стануваат популарни зборовите на годината што ги објавуваат речниците, рече Павлина Варбанова. Таа објасни дека во речниците на англиски јазик специјалистите имаат многу поголема тежина. „Исто така, таму има поголем акцент на новите зборови во јазикот. Имаат многу поголеми шанси и тоа го гледаме во пракса – се емитуваат нови зборови за англискиот јазик или зборови кои почнуваат да се користат со нови значења, како што е случајот со „манифест“. Во нашата кампања тргнуваме од народот, тие даваат предлози. Да, зборовите кои се релативно нови или со нова употреба, исто така навлегуваат, како што беше случајот минатата година со „склопување“. „Ова е веќе постоечки збор, но во сосема поинаква, нова, политичка употреба“, истакна Варбанова.

Според неа, и покрај разликите, постојат врски меѓу зборовите што се емитуваат на англиски и на бугарски јазик. „Да речеме, мозоци (збор на годината, избран од Универзитетот Оксфорд - забелешка) и „дезинформации“ - причините за двата феномени се некаде таму, на социјалните мрежи“. Тие се производ на социјалните мрежи. „Дезинформациите постоеја, се разбира, и пред интернетот, но сега нејзиното ширење е многу полесно“, рече Варбанова.

Павлина Варбанова е филолог, работи како јазичен уредник и коректор. Докторирал историја на бугарскиот јазик. Во 2012 г таа ја создаде и оттогаш ја одржува платформата „Како да се пишува?“ Автор е на истоимената книга, во која систематски ги прикажува основните правила на бугарскиот јазик.

Медиумската информативна агенција овие текстови ги објавува во оригинална форма, согласно Договорот за размена на информации и професионална соработка меѓу двете национални новински агенции МИА и БТА.

фото: БТА