Shkup, 8 dhjetor 2024 (MIA) - Ndryshimet aktuale dhe të ardhshme ligjore nuk do të rrisin nivelin e denoncimit të dhunës në bazë gjinore, sepse kjo nuk është e mjaftueshme, çështjet janë komplekse, dhe mbi të gjitha është e nevojshme të punohet me autorët për të kuptuar sjelljen e tyre, të jenë të përgjegjshëm për veprimet e tyre, në fakt për të prekur shkaqet themelore të dhunës, shprehet në intervistë për MIA-n Koordinatori i Përhershëm i Kombeve të Bashkuara në vend, Rita Kolumbia. 

Ajo iu përgjigj kësaj pyetjeje duke komentuar propozimet e fundit për ndryshimin e Ligjit për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Dhuna ndaj Grave dhe Dhunës në Familje, me të cilin do të përcaktohet më tej një masë të përkohshme që ndalon afrimin e autorëve te viktimat dhe vendosjen e byzylykut elektronik, i cili do të paralajmërojë viktimën se dhunuesi është në distancë prej më pak se njëqind metrash, si dhe propozimin për ndryshimin e Kodit penal, i cili gjithashtu do të ndiqte penalisht lëndimet trupore për shkak të dhunës në familje sipas detyrës zyrtare, sesa siç është propozuar deri më tani, e jo si deri tani me propozim dhe nëse do të rrisin nivelin e ulët të denoncimit, i cili sipas të dhënave të organizatave joqeveritare te ne arrin vetëm dy për qind. 

"Kjo nuk do të jetë e mjaftueshme për të inkurajuar viktimat ose viktimat e mundshme të dhunës në bazë gjinore të denoncojnë raste të dhunës ose abuzimit. Por edhe dhuna në bazë gjinore merr forma të ndryshme, nuk është vetëm dhunë fizike, por është edhe psikologjike, ekonomike, emocionale, seksuale, ka lloje të ndryshme dhune dhe abuzimi. Për momentin, shohim se gratë dhe vajzat janë viktima të dhunës dhe abuzimit më shpesh se burrat dhe djemtë, por dhuna në bazë gjinore do të thotë dhunë ndaj çdo gjinie. Ne gjithashtu duhet të punojmë me autorët dhe ka programe të caktuara që tashmë ekzistojnë në Evropë, në vendet e Ballkanit Perëndimor, duke përfshirë Maqedoninë e Veriut, që kryesisht organizohen nga OJQ-të, por ndoshta ata duhet të institucionalizohen nga sistemi, ministritë, për të kuptuar sjelljen e dhunuesve, për të punuar me ta, për të dhënë llogari për veprimet e tyre, dhe për t'u treguar atyre se çfarë po ndodh dhe pse ata sillen në atë mënyrë. Në fakt, të prekim shkaqet rrënjësore të dhunës dhe të përpiqemi jo vetëm t'u përgjigjemi rasteve të dhunës, por edhe t'i parandalojmë ato. Absolutisht masa të tilla do të funksiononin në raste të caktuara, por kjo nuk do t'i ndalonte autorët të përsërisnin aktin ndaj të njëjtit person dhe nuk do të inkurajonte shumicën e grave të denoncin raste dhune sepse mund të mos ndihen ende të sigurta", shprehet Kolumbia.

Përfaqësuesi i përhershëm i OKB-së, i cili ka mbajtur këtë pozicion që nga shtatori, ka njëzet vjet përvojë në institucionet ndërkombëtare, punë humanitare dhe menaxhment. Më parë, ajo ishte përfaqësuese e Fondit të Kombeve të Bashkuara për Popullsinë (UNFPA) në Irak, si dhe përfaqësuese e UNFPA në Moldavi, drejtore e vendit për Shqipërinë dhe si pjesë e ekipit menaxhues të Zyrës Rajonale të UNFPA për Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore.

Intervistën e realizuam në kulmin e fushatës “16 ditë aktivizëm kundër dhunës në bazë gjinore”, e cila organizohet nga Kombet e Bashkuara, Delegacioni i Bashkimit Evropian në Maqedoninë e Veriut, Misioni i OSBE-së në Shkup, USAID-i dhe shumë partnerë të tjerë vendorë dhe ndërkombëtarë. Fushata filloi me diskutim mbi temën dhe hapjen e një ekspozite artistike "Shenjat e qëndrueshmërisë, ërat e shpresës" nga Martina Spasovska dhe shfaqjen e videove të shkurtra dokumentare. 

Kolumbia thekson se në nivel global, fushata është me rëndësi të madhe, pasi këto janë ditë kur i përkujtojnë bartësit e vendimeve, bashkësive dhe individëve – se dhuna me bazë gjinore është e papranueshme dhe se të gjithë kemi përgjegjësi për të parandaluar incidente të tilla. 

"Këtë vit, fushata synon përsëri të gjithë popullsinë, veçanërisht femicidet, me qëllim uljen e numrit të grave dhe vajzave që kanë qenë viktima të dhunës në bazë gjinore, veçanërisht në rastet kur përfundojnë me vrasje. Fushata është gjithashtu e rëndësishme për Maqedoninë e Veriut. Ai i referohet parandalimit të dhunës me bazë gjinore dhe përgjigjes së duhur ndaj rasteve të tilla, në të gjitha nivelet – nga qeveria dhe organizatat e shoqërisë civile, deri te komunitetet, familjet dhe individët, thekson Kolumbia.

E pyetur për të vlerësuar pikat e forta dhe të dobëta të sistemit tonë në trajtimin e dhunës në bazë gjinore, ajo tha se ishte e impresionuar nga përparimi i vendit në drejtim të legjislacionit dhe politikave dhe angazhimit të Qeverisë në këtë fushë.

"Për shembull, në vitin 2021, u miratua Ligji për parandalimin e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje, Konventa e Stambollit u ratifikua në vitin 2018, e në vitin 2023 në Kodin penal janë shtuar dispozita për dhunën në bazë gjinore. Përveç kësaj, vendi riafirmoi detyrimet e tij sipas Konventës për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj grave dhe deklaratës së Pekinit dhe platformës për veprim. Pra, shumë gjëra po ndodhin tani në nivelin e legjislacionit dhe politikave në vend, gjë që është vërtet mbresëlënëse. Megjithatë, gjithmonë ka anë pozitive dhe negative. Nuk dua të flas për negativitetin, por patjetër që ka vend për përmirësim në Maqedoninë e Veriut, veçanërisht në zbatimin e këtyre politikave dhe ligjeve, garantimin e sigurisë dhe sigurisë së grave dhe vajzave dhe ndryshimin e sjelljes në nivel individual, që është ndoshta pjesa më e vështirë", thekson ajo.

Sipas të dhënave të OKB-së, çdo 10 minuta një grua vritet nga një partner ose anëtar i familjes. Femicidi në vendin tonë tashmë është inkorporuar në Kodin Penal, dhe në pesë apo gjashtë vitet e fundit ka pasur rreth 20 raste të femicidit. Lidhur me faktin nëse njohja ligjore do të çojë në ulje, ajo thotë se përveç ndryshimeve ligjore, është e nevojshme të ndërmerren hapa për të ndryshuar perceptimin e dhunës në bazë gjinore në bashkësitë dhe për të inkurajuar vetë gratë të denoncojnë raste të dhunës në bazë gjinore, sepse kjo shpesh nuk ndodh. 

"Nuk ndodh për shkak të normave kulturore, presionit në shoqëri, ndonjëherë ka edhe vlera personale në familje që pengojnë gratë ose vajzat ose viktimat e tjera të abuzimit ose dhunës në familje të denoncojnë ato raste. Kjo është arsyeja pse kur flasim për statistika në lidhje me dhunën në bazë gjinore, gjithmonë pyes veten nëse denoncohen të gjitha rastet. Bazuar në përvojën time në vende të tjera do të thoja në fakt jo, mosdenoncimi i rasteve të dhunës në bazë gjinore është shumë, shumë më i lartë. Ajo që shohim në statistika është vetëm maja e “ajsbergut”, që ekziston në shoqëri. Do të doja të shtoja se legjislacioni duhet të ketë mbështetje shumë-sektoriale, nuk është vetëm një ministri ose një sektor përgjegjës për parandalimin e dhunës në bazë gjinore, është përgjegjësi e të gjithë sektorëve në qeveri, por edhe e të gjithë sektorëve në shoqëri, shton ajo.

Për të krijuar mundësi të barabarta midis burrave dhe grave, ajo thekson se është çështje komplekse, por ka masa që mund të ndërmerren për të përmirësuar situatat, ndër të cilat përmendi “ekonominë e kujdesit”.

"Kjo është çështje komplekse dhe ndikon në shumë aspekte të jetës sonë, duke filluar me mundësitë ekonomike për gratë. Ministria e Ekonomisë dhe Punës dhe Ministria e Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë aktualisht po punojnë për të ashtuquajturën “ekonomi të kujdesit”. Kjo lloj ekonomie do të thotë që ata njerëz që janë të angazhuar në punë përmes kujdesit për personat me aftësi të kufizuara, foshnjat dhe fëmijët ose të moshuarit, e në shumicën e rasteve këto janë gra që kryejnë këtë punë, këta njerëz duhet të njihen dhe të shpërblehen për punën e tyre. Sepse në pjesën më të madhe, kjo punë e kujdesit bëhet falas, duke qenë se gruaja kujdeset për fëmijët, prindërit ose disa që kanë nevojë, dhe përveç kësaj, brenda familjes kryhen detyra shtesë, por kjo lloj pune nuk njihet si punë dhe nuk paguhet si punë. Një nga gjërat që vendi duhet t'i marrë në konsideratë është kjo “ekonomia e kujdesit”, masat që duhet të merren për të njohur këtë lloj pune", thekson ajo.

Si shembuj të vendeve që zbatojnë këtë “ekonomi të kujdesit”, ai përmendi Francën, Suedinë, Kanadanë dhe shtoi se vetë vendet përfitojnë nga kjo ekonomi.

Gjithashtu shton se është e nevojshme të sigurohet një mjedis pune që mbështet familjen, domethënë që gruaja jo vetëm që do të përmbushë detyrimet e saj si nënë, por gjithashtu do të jetë në gjendje të realizojë potencialin e saj si person që kontribuon në zhvillimin ekonomik të vendit dhe përmbush qëllimet në karrierën e saj.

"Prandaj, sektori publik dhe privat duhet të sigurojnë hapësirë miqësore, orar fleksibile të punës për gratë, por edhe për burrat që kujdesen për fëmijët e tyre. Flasim për pushimin e lehonisë së grave, por duhet të flasim edhe për pushimin e lehonisë së burrave, të cilët mund ta përdorin atë kur kanë një fëmijë për t'u kujdesur", shprehet ajo. 

Me Kolumbian folëm edhe për rritjen negative në vendin tonë, e cila, sipas të dhënave të fundit nga Enti Shtetëror i Statistikave, është minus 1,9. Ajo thekson se ky është rasti në disa vende, kryesisht në vendet e zhvillara dhe jo në vendet në zhvillim. Thotë se ka më shumë mënyra për të rritur normën e natalitetit. Së pari duhet të vlerësohen shpenzimet dhe pritshmëritë. 

"Për shembull, disa vende, si Rusia, kanë pasur kapital amë për shumë vite. Ata kanë mbështetje të madhe. Në Korenë e Jugut, po ashtu. Por a është kjo mënyra se si rritet norma e natalitetit? Disi, në afat të shkurtër, por pastaj jo, sepse njerëzit ose nuk stimulohen më mjaftueshëm nga mbështetja financiare ose nuk është më e mjaftueshme për të rritur fëmijët. Ndërsa zhvillohemi, rritet edhe shpenzimi i jetesës. Pra, nxitja financiare nuk do të përputhet kurrë me pritshmëritë e çifteve, familjeve. Norma e natalitetit është çështje komplekse për të cilën demografët megjithatë janë më të thirrur", shtoi ajo.

Kolumbia përkujton se nga aspekti të drejtave të njeriut, çdo çift dhe individ ka të drejtë të vendosë se sa fëmijë dëshiron të ketë, dhe për sa i përket politikave, nevojiten politika të mira familjare, të tilla si orari fleksibil i punës dhe kujdesi për fëmijët që në moshë të re, mbështetja për familjet e reja, mbështetja për banimin.

Ajo gjithashtu iu referua propozimit të fundit të Këshillit Fiskal për pension në moshën 67 vjeç, duke theksuar se çështja e moshës së pensionit duhet të shqyrtohet në mënyrë gjithëpërfshirëse. Personave mbi 60 vjeç patjetër duhet t'u jepet mundësia të jenë aktivë dhe të punojnë, por vetëm nëse janë të shëndetshëm dhe nëse vendosin kështu, dhe jo domosdoshmërisht.

Kjo është një situatë paksa e ndryshme nga niveli i lindjeve, por, saktësisht, ato janë të lidhura. Norma pozitive e natalitetit në të ardhmen do të rrisë numrin e fuqisë punëtore, të punëtorëve, sepse rritja e popullsisë është një rritje e numrit të të rinjve, një rritje e numrit të njerëzve që do të kontribuojnë në tregun e punës dhe ekonominë. Aktualisht, Maqedonia e Veriut përballet me një divident të dytë, quhet dividenti i dytë demografik, njerëzit jetojnë më gjatë dhe mund të kontribuojnë më gjatë në tregun e punës, në zhvillimin ekonomik të vendit", shprehet ajo.

Ajo thekson se nuk e di nëse propozimi i daljes në pension në moshën 67 vjeç do të funksionojë mirë, por shton se investimi në njerëz mbi 60 vjeç do të sjellë patjetër një divident ekonomik. 

"Gjëja më e rëndësishme është se është e jodomosdoshme. Sepse për momentin nuk jam as i sigurt nëse njerëzit e moshës 67 vjeç në Maqedoninë e Veriut sot janë gjithashtu të aftë për shëndetin që të vazhdojnë të punojnë në të njëjtën mënyrë siç kanë punuar më parë. Kjo është arsyeja pse unë them se kjo çështje duhet të shqyrtohet në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe t'u jepet përfundimisht mundësia njerëzve mbi moshën 60 vjeç të jenë aktivë, të jenë të shëndetshëm dhe të jenë në gjendje të punojnë, nëse vendosin kështu, thekson Kolumbia në intervistën për MIA-n.

Në vazhdim është intervista e plotë me video me Koordinatoren e Përhershme të Kombeve të Bashkuara në vend, Rita Kolumbia.

Ana Cvetkovska

foto: Frosina Naskoviq

Video dhe montazhi: Asllan Vishko dhe Vlladimir Rabasoviq