Скопје, 15 ноември 2023 (МИА) - Северна Македонија има ратификувано две конвенции за заштита на културното наследство во случај на воен конфликт и што се однесува до нормативната рамка, ние сме добро подготвени. Но, фактичката состојба е дека оперативните елементи не се добро имплементирани, односно во пракса не сме доволно подготвени. Потребна е поголема меѓусекторска соработка и нов оперативен план, изјави Оливера Џартовска Тачевска од Македонскиот национален комитет за заштита на културно наследство во опасност „Син штит“.

„Син штит“ и Македонскиот национален комитет на Меѓународниот совет на музеите (МНК ИКОМ) во соработка со НУ Музеј на Република Северна Македонија денеска организираа форум „Опасност по културното наследство при воени конфликти - состојби, обврски и мерки за заштита“.

Целта на форумот, како што посочи Џартовска Тачевска, е да се евалуираат состојбите во кои се наоѓаме и како до подобра превенција и фактичката заштита на културното наследство во случај на вооружен конфликт. 

Таа подвлече дека е потребен меѓусекторски конктакт, разговор и дијалог меѓу сите релевантни институции - Министерство за култура, Министерство за одбрана, Управата за заштита на културно наследство, затоа што во случај на воени кризи тие имаат главна носечка улога.

-Со Хашката конвенција од 1954 година се дава една нова хуманитарна нота во меѓународното право со цел заштита на културното недвижно наследство во случај на војна, а во 1999 година се случува и нејзиниот втор протокол. Македонија како супцесор на Југославија ја наследи, односно ја ратификуваше Хашката конвенција уште во 1997 година, а вториот протокол кај нас стапи на сила во 2000 година. Што се однесува до нормативната рамка за заштита на културното наследство во случај на вооружени кризи и конфликти ние сме добро подготвени, имаме многу добра подлога, изјави Џартовска Тачевска пред почетокот на денешниот форум.

Според неа, краткотрајниот оружен конфликт во 2000 година покажа дека мета на деструкција е и културното наследство и тоа беше момент во кој многу експерти од областа на заштитата се заинтересираа да се постави база на формирање на добра подлога со цел фактичка заштита на културното наследство.

-Во тој период е формиран „Син штит“, Управа за заштита на културно наследство кои опфаќаат повеќе ингеренции. Тогаш се донесоа и повеќе правилници во нашата лислатива. Нормативната рамка е добра, но фактичката состојба е дека оперативните моменти и елементи не се сосема имплементирани, додаде Џартовска Тачевска.

Таа информираше дека од Меѓународниот „Син штит“ стигнаа извештаи дека во време на минатогодишниот воен конфликт меѓу Украина и Русија постојат оштетувања на културно наследство, односно стручните лица во однос на културното наследство од Украина биле комплетно затечени и тотално неподготвени за воениот конфликт. Кај нас, како што рече, состојбата би била веројатно многу слична.

-Во Украина единствено еден Музеј успеал да ги евакуира своите збирки додека се друго било оставено на судбината. И Русија и Украина се потписници на Хашката конвенција која што го регулира хуманитарниот однос кон заштита на културното наследство во вооружени судири. Ние базата ја имаме, сега треба меѓусекторскиот однос да се подобри со цел да се направи оперативен план како да ги пополниме сите дупки кои што уште постојат. Кога тоа ќе го решиме, ние ќе бидеме поприлично подготвени од аспект на имплементација на техничките мерки кои што ги наложува вториот протокол од 1999 година, а кој со ратификацијата добива сила на облигација, потенцираше Џартовска Тачевска.

Претседателот на МНК ИКОМ Благоја Варошанец информираше дека од 1999 година сите музеи имаат правилници и тајни локации за сместување на нивните предмети, во случај на воен конфликт. Но посочи, предност имаат предмети од прва категорија на културно наследство.

-Во правилниците се предвидени предметите од прва категорија на културното наследство и тоа во зависност од музејот. Бидејќи работам во Музејот на современа уметност можам да ви кажам дека само десетина до 15 отсто од уметничките дела се ставени во тој најтесен круг за згрижување во тајните локации обезбедени од Министерството за одбрана, полицијата, народна одбрана. Дел од тие институции повеќе не се функционални. Народната одбрана во случајот не функционира, изјави Варошанец пред форумот.

Во случај на воен конфликт, како што посочи, треба да функционираат резервните офицери, да се регрутираат и да се добијат возила од Армијата. Тоа е, како што рече, голем ланчен план кој што треба да се имплементира во случај на воени услови.

-Меѓутоа, во денешно време не знам колку тие планови се функционални и колку тие тајни локации се подготвени во случај да дојде до несакани воени дејствија да ги примат тие дела и какви се условите на тие тајни локации. Не е само да се сокријат, туку треба да имаат и добри услови за чување на предметите кои се од прва категорија културно наследство. Тие од прва категорија се во најитните мерки. Подоцна, се складираат и сите други предмети, додаде Варошанец.

Валентина Блажевска Андоновска од Министерството за одбрана пред форумот потврди дека со оглед на потпишаните конвенции, но и со нашиот Закон за заштита на културното наследство ние како држава теоретски сме многу добро подготвени. Во однос на тоа каква е состојбата во пракса, подвлече, тука ингеренциите треба да се бараат кај Министерството за култура.бт/са/

Фото/МИА