Софија, 6 април 2024 (МИА/БТА) - „Свештеникот, учителот и кметот“ - во бугарската историја ова се највлијателните и најавторитативните личности во населено место. Како се менува нивниот имиџ со текот на времето и какви се современите проекции на овие власти, коментираат за БТА историчарот од Државната агенција „Архив“, Христијан Данчев, теологот, Георги Миков и главниот кустос во Народниот музеј за образование во Габрово, Веселин Лазаров.

Ова е веста, која денеска ја избра МИА од сервисот на Бугарската телеграфска агенција (БТА), согласно Договорот за размена на информации и професионална соработка, кој предвидува секој ден националните информативни агенции на Северна Македонија и Бугарија да разменуваат по една вест, која ќе ја објават на својот интернет сајт без промени со изрично посочување и цитирање на партнерот како извор.

Сликата на свештеникот (папа), даскалот и градоначалникот во голема мера се менува како резултат на начинот на кој функционира власта. Тие се производ на моќта, ја изразуваат, отелотворуваат и ја применуваат на свој начин. Кметот е симбол на политичката моќ и нејзиниот диригент, папата е поврзан со црковната моќ, религиозната структура, ликот на учителот е поспецифичен“, рече Христијан Данчев, историчар и помлад експерт во Централниот државен архив на Државната архивска агенција во интервју за БТА.

Трите личности уживаат голем авторитет. Политичката моќ многу често влијае на други видови моќ, прецизира Данчев. Според него, природата на власта се менувала со годините, а заедно со тоа се менувало и нејзиното влијание врз овие три личности.

Осврнувајќи се на Мишел Фуко, Христијан Данчев рече дека моќта во предмодерните општества е „покажана“ и „испитана“. Тоа е моќта на владетелот, кој со своите симболи на моќ не остава сомнеж кој е на власт и кој ја врши. Во времето на Луј XIV, по чумата во Франција, беше направен првиот попис за да се види колку луѓе преживеале. Поединецот станува видлив за властите.

Во модерноста, моќта престанува да биде „гледана“ и се трансформира во „гледач“. Потоа се појавија дисциплинските институции - училиштето, касарната итн. Во Бугарија тоа најлесно се гледа во времето на социјализмот, продолжи Данчев.

Третата фаза означува сосема нов поглед на природата на моќта. По Студената војна, власта повеќе не „изгледа“, не гради, туку владее поради нејзиното разгледување на нов начин - луѓето им даваат власт на оние што гледаат, рече Данчев.

Фигурата на свештеникот

За време на османлиското владеење немало ниту држава, ниту бугарска управа, останале само преживеаните манастири, каде со неверојатни напори монасите го одржувале и успеале да го сочуваат споменот на минатите времиња на величините и успесите на бугарската држава и народ, кажа во интервјуто за БТА, теологот и уредник на Националниот црковен историски и археолошки музеј (НЦИАМ) при Светиот синод на Бугарската православна црква (БПЦ), Георги Миков.

Монасите го чуваат пишувањето и ги воспитуваат луѓето да ја продолжат својата работа. Не случајно еден монах од Хилендарскиот манастир на Света Гора - Атос - Пајсиј напишал „Словенска бугарска историја“, со која сакал да го разбуди споменот на очајниот народ кој ја заборавил својата мината славна историја, рече Георги Миков.

Од белешките на Захари Стојанов дознаваме за силната фигура на папата Грују, кој во едната рака ги држи требникот и крстот, а во другата - сабја. За луѓето ова е многу влијателна личност која одигра клучна улога во бугарското ослободување, рече Христијан Данчев.

За време на бугарската преродба и периодот до 9 септември 1944 година, црковната институција била многу силна и влијателна во општеството. Пример за тоа е спасувањето на бугарските Евреи. Тогаш Бугарската православна црква (БПЦ) како институција е единствена во светот која го објавува својот став против нивното депортирање, т.е. таа успешно се соочи со политичката моќ, рече Христијан Данчев.

Сфаќајќи го ова, режимот по 9-ти септември во голема мера ја стави црквата во апсолутна зависност од политичката моќ. Има студии кои покажуваат дека луѓето почнуваат да не ја посетуваат црквата, бидејќи не можат физички да ја посетат црквата, таа ја губи функцијата на врска меѓу Бога и човекот, продолжи Данчев.

Луѓето ги почитуваат своите верски обичаи, но престануваат физички да ја посетуваат црквата и во голема мера ликот на свештеникот почнува да се исцрпува токму во овој период. Од силна мобилизирачка фигура таа се претвора во фигура која попрво предизвикува недоверба, рече и Данчев.

Фигурата на наставникот

До Ослободувањето немавме институција да се занимава со образование. Училиштата се создадени на доброволна основа, оние кои предаваат, најчесто не учеле за тоа. Тоа се луѓе кои своето образование го стекнале во Франција и Русија, изјави историчарот, Христијан Данчев.

По враќањето во родните места, тие почнуваат да го учат своето знаење на роднините и познаниците, а уста на уста се шири дека оваа личност е образована и дека може да им даде некои конкретни знаења на луѓето. Овде се „смета“ фигурата на учителот, не обврзува никого да оди кај него, го препознаваат како авторитет. Така продолжи и во текот на ренесансниот период, вели историчарот од Централниот државен архив.

Се отвора првото ново бугарско училиште 

На 2 (14) јануари 1835 година, свечено беше отворено новото бугарско училиште Габрово, изјави за БТА главниот кустос на Националниот музеј за образование (НМО) - Габрово Веселин Лазаров.

На иницијатива на Васил Априлов, Николај Св. Палаузов, браќата Мустакови и др. собрани се потребните средства и изграден е посебен објект за училиштето, рече Лазаров.

За прв пат образованието на децата се спроведува само на бугарски јазик. Се учат науки како граматика, географија, морално образование и историја. Часовите се изведуваат според т.н метод на меѓусебно учење. Училиштето е достапно и бесплатно за сите деца од цела Бугарија, рече Веселин Лазаров и продолжи: „За прв учител на училиштето Габрово“.

Неофит е автор на првите интерактивни табели. Како едукатор, Неофит главно се потпира на инструкции, совети и примери. Тој е пример со својот беспрекорен морал и исклучителната напорна работа, рече и уредникот на НМО во Габрово.

Наставникот како дел од училишната мрежа

По ослободувањето, наставникот престанува да биде слободен ентитет и е префрлен во институција. Станува дел од училишната мрежа, која е под надлежност на министерството, рече историчарот Христијан Данчев.

Со појавата на државата почна да се реализира потребата од образование, која, генерално кажано, е поврзана со градење национална самосвест, рече тој и продолжи: „По 9 септември образованието е целосно подредено на политичката моќ, а на наставникот функцијата му е сменета - освен учител, станува и воспитувач. Тој претставува неуништлив авторитет во очите на децата“.

Според него, со промената на начинот на финансирање на училиштата се менува и имиџот на наставникот и тоа е главниот проблем поради кој оваа бројка до денес има нарушен престиж.

Сликата на кметот

Во Бугарија по ослободувањето, кога се создаде бугарската држава, имаме градоначалници, заменици градоначалници. На нив се гледа како на претставници на државната власт на локално ниво. Не секогаш се целосно демократски избрани, често се гледаат како претежно странска фигура, рече Христијан Данчев.

Според него, до 1950-тите, огромното мнозинство од населението било главно рурално, тоа биле луѓе кои биле уморни, работеле на нивите, вршеле тешка физичка работа, додека кметот - не баш. На него отсекогаш се гледало со сомнеж, како на човек кој е генерално мрзлив, не сака многу работа и затоа се населил за оваа „слугинка“, така да се каже. Во голема мера оваа слика е зачувана до денес, коментира Данчев.

Се разбира, во некои локалитети тој може да биде силна личност која ја ужива довербата на народот. А на некои места има и друг проблем - луѓето се ставаат во зависност и тие всушност одат на избори, генерално гласаат за една партија без разлика на фигурата на градоначалникот, додаде историчарот.

Што раскажува градоначалникот со најдолг стаж

На локалните избори во 2023 година, населението на хасковското село Брјагово 15-ти пат по ред го реизбра својот градоначалник Делчо Митев. Тој е градоначалник со најмногу мандати во Бугарија. За прв пат на градоначалничката фотелја седна во 1976 година. И оттогаш на оваа функција е до денес.

-Се работи за тоа да се биде од услуга на оваа популација. На сите им требате да им помогнете, да ги водите, да ги заштитите. Ако треба да му земете лекови од градот, помогнете му да го однесе во медицинска установа во Хасково. Толку години не можеш да ја натераш оваа популација да гласа за тебе ако не е задоволен од тебе, изјави Делчо Митев за БТА како одговор на прашањето „Како успеавте да ја задржите довербата на народот?“.

Никогаш не сум одвратил некој што доаѓал во мојот дом после работното време од која било причина, додаде тој.

Во селото со 720 жители моментално живеат Бугари, Роми, Турци и пет англиски семејства. Единствената црква во селото - „Свето Вознесение Христово“ годинава ќе наполни 140 години и ја служи отец Петар Христов, кој исто така е родум од Брјагово.

Нема таква почит кон авторитетот и почит како што имаше пред години. Не само до локалната самоуправа, туку и до полицијата, армијата, кон сите оние структури кои навистина тогаш имаа некаква почит и почит кон нив, смета Делчо Митев. Според него, младата генерација нема почит кон институциите.

„Јас сум роден овде, пораснав овде, овие деца пораснаа околу мене и можеби многу од нив ме почитуваат од таму“, додаде тој.

Мислам дека самите луѓе што ги избираат градоначалниците на градските средини и кои ги поставуваат за заменици градоначалници понекогаш не го избираат квалитетот што треба да биде, рече Делчо Митев и продолжи: „Многу пати случајни луѓе влегуваат во локалната власт“.

Според него, еден од проблемите со градоначалничкиот штаб е ниската плата. Поради ова, оваа работа не се смета за многу престижна. „За 47 години работен стаж, мојата бруто плата е 1.590 лева. Од нив земам околу 1.110 лева чисти пари“, рече Делчо Митев. Според него, потребни се регулаторни измени за да се гарантираат независните финансиски средства на градските општини.

Медиумската информативна агенција овие текстови ги објавува во оригинална форма, согласно Договорот за размена на информации и професионална соработка меѓу двете национални новински агенции МИА и БТА.

фото: БТА