Скопје, 28 јули 2025, (МИА)

Братислав ДИМИТРОВ

Почитувани дипломирани носталгичари и постдипломци на факултетот за џаболебарење, отсек: синдикална романтика. Да си имаме уважение. Да не се лажеме. И во „старите добри времиња” имаше криминал. Организиран. 

Поминуваш сам низ некое туѓо маало и стануваш жртва на операцијата „динга претрес”. Тоа во пракса изгледа вака: темелно ги превртуваш своите џебови и чорапчиња. Сѐ што ќе испадне од нив, преминува во рацете на локалните мангупи. Во случај да не испадне ништо, твојата глава влегува во регуларна процедура и е изложена на класичен третман. Добиваш: ластик, чврга, мацола, бомбајка, чакмак, јогурт, заушка, тимбарење, шлапанка... Во теоретскиот дел пцуењето на твоите најблиски роднини до трето колено, се подразбира.

Оваа класична варијанта многумина ја сметаат за оптимистичка. Има логика. Доколку покажеш и најмали знаци на „покрет отпор”, случајот оди на повисока инстанца. Тоа значи, дека во втората варијанта добиваш наредба да се тепаш самиот себе! И тоа има свои предности, не дека нема. Ти со рацете се удираш нежно по својата тимба, но тука завршуваат сите погодности. Во тие траги-комични моменти, набргу сфаќаш дека тоа повеќе боли а во споредба со тебе сите останати (па дури и најголемите намќори) испаѓаат весељаци.

Ваквите немили настани на друмско разбојништво ја развија инвенцијата на ограбените. Тие почнаа своите пари да ги кријат на најразлични места. Едно од најскришните места во тоа време беше шлицот на панталоните. Со жилет правиш отвор на горната внатрешна страна и ги складираш своите железни пари. Местото набргу беше откриено од многубројните кодоши, но сепак даваше резултати. Во традиционална и домаќинска средина никој не се осмелува да контролира туѓи шлицеви. Ќе те види некој па после...

Откако се изнаеманципиравме и така модерни (и постмодерни!) почнавме да се интегрираме со НАТО и Европа, почна и тоа чачкање по туѓи шлицеви, боже ме прости. Последното скришно место (на истата тема) го смисли Марјан „Чарли”. Еден ден, група џебчии со големо работно искуство, го претресуваа систематски, но попусто. Откако си отидоа разочарани, Чарли по неколку минути си купува „сирењак” и задоволно си мљацка во школскиот двор. Благодарејќи на тогашната народна книжевност (жанр: „од колено на колено”) мистеријата набргу се разјасни. Чарли своите железни пари ги сместил под каишката на својот рачен часовник!

Рано сфативме дека сѐ има свој крај. Брцаш во едниот џеб, нема ниту една карамела. Брцаш во другиот џеб, си ги зијанил сите џамлии. Погледнуваш високо угоре и не веруваш во тоа што го гледаш. На небото фалат неколку ѕвезди! Едната од нив беше твоја ѕвезда. Удираш еден шпринт накај дома. Таму каде што цел живот седеле баба и дедо, сега веќе не седи никој. Мама и тато ти кажуваат декасе преселилена небото, ти прашуваш зошто но не добиваш никаков одговор.

Што се случи после? После, ноќта ги допра своите црни усни на блескавата кожа на денот и првите светулки почнаа да летаат над Скопје. Ние летаме накај градскиот парк. Лето е. 25. Златец (Јули) 1963 година. Првите кебапчиња од скарите на „Кермес” и „Идадија” нѝ праќаат димни сигнали. 

Прецизно ја следиме трагата. Златните оранџади се пред нас. Ние сме пред времето. Правиме блескави планови за иднината. И додека мама и тато на кафеанската салфетка ја затвораат финансиската конструкција (после која ова лето за прв пат ќе го посетиме Охридското езеро) јас и дада седиме под раскошните крошни на дивите костени. Топлото ветре, лисјата и црвенкасто-жолтите зраци на уличните светилки ги прикажуваат најубавите филмови со разиграните сенки по околните тротоари.

На враќање, поминавме покрај Зоолошката градина. Подобро дапоминевме покрај „Чернобил”. Животните рикаа, цимолеа, врескаа, бладаа, завиваа, воздивнуваа, запомагаа... Како никогаш порано и никогаш подоцна. Мама рече дека тоа не е на арно. Ние не рековме ништо бидејќи не знаевме што да кажеме. И додека итавме накај дома стиснати еден до друг, месечината ги лиеше своите 40 сребреници, за предавникот.

И навистина. Не беше на арно. Природата нè изневери. Еден пеколен татнеж, морничави пискотници и невидена паника се срушија над нашите домови, разбушавени глави и недоспиени постели. Земјата се тресеше како „Маршал” појачало пуштено до даска на хеви метал концерт, во камерна сала. Имав 11 години, пижами од порхет на пруги, мали сипаници, голема љубов што се вика Наде и срце што се тркалаше како заклано петле по споулавената и распукната земја.

Истрчавме надвор. Цело маало. Откако проверивме дека сите сме живи и (барем формално) здрави, почнавме да се ѕвериме на сите страни. Населбата „Карпош” беше покриена со најгустиот и најголем прав на сите времиња! Некој се извика дека се срушила онаа сива четиринаестокатница. 

Во истиот миг едно големо парче од сите нас умре тивко и дефинитивно. После се расчисти проклетата прашина и ние ја здогледавме зградата како им пркоси на подмолните удари на судбината. Аплаудиравме, свиркавме и гласно ги упатувавме нашите најубави реченици кон зградата. Радоста траеше кратко. Новиот шок ги заледи нашите вени. Некој дотрча и нѝ јави дека зградата бр 13 (каде што е полициската станица во „Карпош”) срушена е до темел! Старите жени почнаа да плачат и да редат, младите мајки ги прибираа децата на едно купче, а останатите се растрчаа на сите страни да помагаат колку што можат. Јас ниту за миг не се двоев од тато и постојано пцуев сè и сешто бидејќи повторно бев бестрашно и палаво дете! Добро. Лажам.

Мислев дека сум одамна мртов, а ова сега што се случува со мене, е само кревко сеќавање од некое дамнешно минато. Во близина на сегашната „Универзалната сала” имаше зграда. Кога стигнавме до неа, таа беше смртно ранета. Ги испушташе своите последни воздишки. Неколку човечки гласови едвај се пробиваа низ купот урнатини. По долги часови очајничко копање ја здогледав нејзината прва плетенка. Се стрчав и се залепив до купот железо, бетонот и расфрланите домашни предмети. Се појави и нејзината друга плетенка. Наде ги отвори своите модри очиња и денот блесна како дијамант. Се доближив до нејзините 11 затрупани години и ја прашав: „Ќе направам се што сакаш за тебе!” Наде едвај чујно прошепоти: „Симни го малку небото за да се качам... “

Небото се спушти како вршник над заклано јагне. Наде се качи на првиот облак и уште долго ми мавташе додека потонуваше во бескрајното мастило на небото. Беше 26  Златец (Јули) 1963 година. Ете. Така е тоа. Шеташ низ некоја заборавена улица и таму каде што секогаш цутеле багреми, јорговани, костени, бадеми... Сега не цути никој и ништо. Се случува. Животот продолжува и понатаму а ние се ашкаме наваму....

Што правиме денес? Ништо. Во „старите добри времиња” мислевме дека лошите луѓе се во малцинство. Изгледа дека погрешно сме броеле. 

Следниот пат, броењето да го почнеме од себе.