Епископ Партениј за МИА: Eдинствено од кое треба да се плашиме се егоизмот, страстите во самите нас, себичноста, злорадоста, неблагодарноста, горделивоста
Скопје, 14 јануари 2021 (МИА) - Радост во верата, добро здравје, благодарност, но и ослободување од нереалните стравови, кои произлегуваат од теориите на заговор и кои немаат никаква врска со православното учење, порача Епископот Антански, г. Партениј, игумен на Свештената Бигорска Обител во празнично интервју за МИА.
За жал, вели Партениј, во Црквата се провлекуваат духовници и верници кои се обременети со верувања и идеологии коишто му се туѓи на православното богословие.
- Тука, пред сѐ, мислам на заговорниците на т.н. апокалиптички менталитет на верувањето, преку што се внесуваат страв и немир меѓу луѓето, нагласува тој во интервјуто за МИА и додава дека единствено од кое треба да се плашиме се егоизмот, страстите во самите нас, себичноста, злорадоста, неблагодарноста, горделивоста - тие нешта нѐ одделуваат од Христа.
Со епископот Партениј говоревме за празничниот период, кој го поминуваме во невообичаени услови на пандемија на Ковид-19, кој секако внесе промени и во вообичаеното функционирање на Црквата, за пожртвуваноста на здравствените работници, изминатиот период. Како придобивка од целата ова состојба со пандемијата го напомена духовно зближување на луѓето, поттикнувајќи многумина да вршат добри дела.
За социјалната дистанца, која ја наметна пандемијата и колку таа придонесува за оттуѓување на човекот, епископот Партениј вели дека главниот фактор на отуѓувањето има духовен карактер и зависи од внатрешната состојба на поединецот. Тој вели дека најголемиот дел од клирот на МПЦ-ОА во текот на целиот период на пандемијата се однесувал крајно совесно и одговорно, преку соопштенија и укази, како на синодско, така и на епархиско, локално ниво, за придржување до препораките од здравствените и државните власти, а во врска со Светата Причест додава дека „таа е Таинство на Црквата востановено од Самиот наш Спасител и Лекар на душите и телата, Господ Исус Христос и како такво е залог за вечноста. Црквата ниту се откажала, ниту, пак ќе се откаже некогаш од основата на којашто почива севкупната нејзина градба, од својата суштина“.
Да не се прави „теологија“ од вакцинацијата, обединет пристап кон ова прашање, но и порака дека Црква кон него треба да се постави со расудливост, со пастирска грижа за ближните, а не со радикалност и фанатизам, порачува Партениј во интервјуто за МИА. Тој нагласува дека проблематиката на вакцините не е во надлежност на Црквата, туку на научните медицински институции и работници, а медицината досега дала голем придонес во развојот на човештвото и не треба да се потценува. За него лично вели дека доколку докторите сметаат оти треба да се вакцинира, тој тоа ќе го стори.
Неодминливи беа и прашањата за очекувањата за признавање на автокефалноста на МПЦ-ОА, за тоа дали има некакви новости од Вселенската патријаршија, на што епископот Партениј одговори дека за решавањето на ваквите сложени процеси потребно е време, а и самата пандемија го успорила текот на настаните.
За неодобрувањата на Српската и Руската православна црква автокефалноста да се бара од Вселенската патријаршија, Партениј потенцира дека српските архијереи отсекогаш, со право нагласувале дека Вселенската Патријаршија го има последниот збор за доделување томос за автокефалност.
- Меѓутоа сега кога дојде време да се решава нашето прашање, одеднаш за српските архијереи Вселенската Патријаршија престана да биде првопрестолна црква и ги нема канонските права за арбитер во православната екумена. Колку апсурдно: кога Патријаршијата ѝ дала томос на Српската Црква го имала тоа право, а сега повеќе го нема?!, забележува тој.
Меѓу другото со Партениј разговаравме и за евентуалното влијание на политичките недоразбирања меѓу Скопје и Атина во меѓуцрковните реалции, за монаштвото како столб на заштита на црковниот живот, за значењето на вистинското лидерство, но и за тоа колку политиката им помага или одмага на верата и на Црквата.
Во продолжение следува целото интервју со Епископот Антански, г. Партениј.
Се наоѓаме во период на празници. Годинава празнуваме во поинаква атмосфера во услови на пандемија. Наместо вообичаената радост на средби човек со човек, сè повеќе се чувствува страв од блискост и соочување, се плашиме еден од друг. Како да го разбереме тој страв човек од човек и дали е реален?
Во љубовта страв нема, туку совршената љубов го изгонува стравот“ (1. Јован 4,18) – им пишува на Христијаните Свети Јован Богослов, апостолот на љубовта, кој, навален на градите Исусови на Тајната Вечера, црпел вишно богословие од Изворот на животот. Во оваа смисла, луѓето на Црквата, на Телото Христово, кои веруваат во теологијата на Божјата љубов и со сите свои сили се обидуваат истата да ја применат во пракса, не се плашат од своите со-луѓе, туку пожртвувано ги сакаат и гледаат на каков било начин да им помогнат. Токму во тоа се состои значењето на зборот среќа - чија етимологија доаѓа од старословенскиот збор „срешта“, што значи средба. Радост е да се сретнеш со другиот, со ближниот. Понекогаш служењето на живите икони Божји може да подразбира и привремена физичка оддалеченост, со цел да ги заштитиме ближните од можна опасност – како што е тоа случај со актуелната пандемија – а понекогаш и непосреден физички контакт, за да им се пружи неопходната помош и грижа на оние што се во нужда и неволја. Изминатава година луѓето на „белото расо“, т.е. здравствените работници, го понесоа најтешкиот крст на непосредно служење на болните, што, се разбира, предизвикува восхит и поттик за правење дела на љубовта. Затоа молитвите на сите нас беа насочени најмногу за оваа категорија на дејственици на доброто. Исто така, ова сеопшто искушение до извесна мера придонесе за духовно зближување на луѓето, поттикнувајќи вршење добри дела. Така, на пример, многу верници и нивни здруженија активно се вклучија во борбата против пандемијата, со тоа што се грижеа за болни и немоќни лица, им носеа намирници, им плаќаа сметки и сл.
Од почетокот на пандемијата се препорачува физичка и социјална дистанца. Крајот сè уште изгледа далеку. Носи ли тоа ризик за уште поголемо отуѓување на луѓето, од најблиските?
Најпрво сметам дека терминот „социјална дистанца“ е несреќно одбран, затоа што може да имплицира на подвоеност. Потоа, не би се согласил наполно дека физичкото растојание е клучната причина за отуѓувањето на луѓето. Да, точно е тоа дека за човекот, како «ζῷον πολιτιϰόν», т.е. „општествено битие“ – окарактеризиран така уште од древноста, од философот Аристотел, е неопходен и меѓусебниот близок, видлив контакт со другите човечки битија за нивно нормално функционирање. Меѓутоа, во моментов станува збор за привремена и неопходна превентивна мерка, која треба така и да се разбира - како времена и како мерка која смислата ја има само во моменталниот контекст. Но, таа не треба да се разбира и како причина за отуѓувањето, главниот фактор за него има поскоро духовен карактер. Тоа значи дека блискоста со нашите ближни зависи, пред сѐ, од нашата духовна состојба. Човек може да се наоѓа во најизолирано место, а сепак, преку неговата молитва и комуникација со Бога, да биде во голема духовна блискост со сите луѓе. Пример за тоа се Светиите отшелници, монасите и сите луѓе коишто со љубов и смирение се молат „во својата скришна соба“ (Матеј 6,6), т.е. срцето. И спротивно на ова, има многумина кои живеат постојано опкружени со луѓе, во метеж и комуникација со многу личности, а се чувствуваат толку многу отуѓени и осамени, или пак, причинуваат раздор, немир и тага кај другите. Значи, блискоста меѓу луѓето зависи главно од нашето духовно настроение.
МПЦ-ОА повеќепати повика на почитување на мерките за заштита, но сепак, честопати е критикувана во медиумите дека тоа не се применува, а особено за начинот на причестување на верниците од ист путир и иста лажица! За едни тоа е можност за ширење на заразата, а за други лек и спасение без кое православието е незамисливо?
Мислам дека најголемиот дел од клирот на МПЦ-ОА во текот на целиот период со искушението на пандемијата се однесуваше крајно совесно и одговорно. Освен повеќето соопштенија и укази, како на синодско, така и на епархиско, локално ниво, за придржување до препораките од здравствените и државните власти, нашата Црква покажа совесно почитување на конкретните поригорозни мерки, какви што беа, на пример, целосниот карантин и ограничувањата на присуството на богослужбите за време на големите празници. Се разбира, животот во Црквата се одвива според слободната волја на луѓето и нејзиното духовенство има советодавна, но не и извршна и судска власт и не може никого со сила да натера да почитува одредени укази. Што се однесува, пак, до Светата Причест, таа е Таинство на Црквата востановено од Самиот наш Спасител и Лекар на душите и телата, Господ Исус Христос и како такво е залог за вечноста. Црквата ниту се откажала, ниту, пак ќе се откаже некогаш од основата на којашто почива севкупната нејзина градба, од својата суштина. Во контекст на ова, ми се виде мошне интересна констатацијата на познатиот македонски новинар, г. Сашо Ордановски, кој самиот признава дека порано бил атеист. Одговарајќи им на критикувачите на Светата Причест, тој јавно исповеда: „Пред да одмавнете со раката и да избрзате со некој лаконски одговор, можеби треба да размислите зошто оваа ‘теорија’ на ‘путирот и лажичето’ опстојува повеќе од 2.000 години… И е многу постара од теоријата за државата“. И навистина, Црквата низ историјата преживеала бројни епидемии, многу пострашни од сегашнава, и не се случило Светата Причест да биде преносител на болеста. Во спротивно, досега не би останал жив ниеден свештеник, кој последен ја употребува Причесната откако ќе ги причести сите верници. На крајот, ние не се причестуваме со лажичката, туку со тоа, поточно со Тој што е на неа – со Христос.
Се вели дека секое лошо е за добро. Што добро може да произлезе од ова (не)нормалност, од ова искуство на човештвото?
Вашето прашање ме потсети на интервјуто што го имав некаде на почетокот од пандемијата и коешто беше насловено токму така: „Секое зло за добро“ – во ова богодопуштено време да се пронајдеме себе во себеси“. Во него, меѓу другото, кажувам дека „во секое искушение што нè снаоѓа, ние треба да ја пронаоѓаме Божјата семилостива промисла за нас и да го исползуваме тоа испитание за сечие добро… Да бидеме мудри и да го исползуваме ова богодопуштено време, оваа своевидна општа епитимија, за да се пронајдеме себе во себеси, да ја почувствуваме вродената поврзаност со нашите со-луѓе, да се задлабочиме преку покајание во боготкриената вера, да стасаме преку преумување до преслаткиот наш Христос – Исцелителот на човечките рани и болести и Воскресителот на нашите души и тела“.
МПЦ-ОА досега јавно не излезе со став за вакцинирањето. Слушнавме изјави на архијереи од други помесни цркви кои тоа го одобруваат, но и спротивни мислења. И вселенскиот патријарх Вартоломеј јавно кажа дека ќе се вакцинира. Што ќе им советува нашата црква на верниците и кој е вашиот личен став за тоа, дали ќе се вакцинирате?
Мислам дека како Црква кон ова прашање треба да се поставиме со расудливост, со пастирска грижа за ближните, а не со радикалност и фанатизам. Пред сѐ, проблематиката со вакцините принадлежи не на Црквата, ами на научните медицински институции и работници, коишто вршат испитувања и изведуваат научни докази за нивната полезност или штетност. Сосема непотребно е да се прави некаква си „теологија“ за вакцинирањето. Проблемот е чисто научнички, а Црквата како заедница на верните отсекогаш ги поттикнувала и развивала позитивните научни сознанија и ги инкорпорирала во своето живеење. Притоа, тука треба да забележиме, дека најважна е соборноста на Црквата и соборните, синодски одлуки и ставови, а не индивидуалните мислења на одделни архијереи, свештеници и духовници, коишто може да се беспрекорни во својата духовничка дејност, но не и експерти по медицина. Исто така, се забележува и манипулирање со добри и познати духовници, кои поради недоволно познавање на темата и наговорени од некои квази-зилотски струи, истапуваат со јавно мислење, зборуваат против медицинските пронајдоци, потпаѓајќи под влијание на теориите за заговор. Впрочем, не треба да ги забораваме благодетите од медицинската професија, благодарение на која човештвото се избавило од многу тешки и страшни страданија. И медицината е наука во која се пројавува дејството на Божјата благодат и просветление. Така, на пример, и основоположникот на вакцинацијата, кој со своите научни откритија и вакцината против антракс и беснило спасил неизмерен број животи, Луј Пастер, бил длабоко побожен Христијанин. И денес многу доктори и научници, и во странство и кај нас, се добри и посветени верници, дел од Црквата која во себе вклучува членови од сите професии и општествени кругови, коишто не би дозволиле да им се случи некое зло на нивните ближни. Меѓутоа, за жал, понекогаш во Црквата гледаме некои клирици и верници кои со фанатизам гледаат на работите што се надвор од нивниот домен, а некои дури и јавно искажуваат злорадост за нечие страдање – што, секако, нема допирна точка со учењето на Христа. За некои мерило на нивната вера како да е осудата на другиот, место мерило да бидат делата на аскезата. Затоа, ќе повторам, најважна од сѐ е соборноста и нејзиното почитување. Соборноста е критериум за исправноста на нештата. Што се однесува лично до мене, доколку докторите сметаат дека е потребно и безбедно да се вакцинирам, тогаш ќе го сторам тоа.
МПЦ-ОА сè уште е во очекување на добри вести од Цариград околу признавањето на нејзината автокефалија. Извесен период во јавноста нема информации до каде се разговорите со Вселенската патријаршија. Има застој или работите си течат според утврдениот црковен ред?
Решавањето на ваквите сложени процеси подразбираат и време. Секако дека оваа сеопшта состојба со пандемијата повлијае и на овој процес, како и на многу други нешта во светот. Ние искрено се надеваме и веруваме дека нема да биде дозволено застојот да го успори процесот на признавање, туку дека наскоро ќе дојде благопријатното време за исправање на повеќе децениската неправда кон православниот народ кај нас.
Српската и Руската црква не го одобруваат чекорот автокефалноста да се бара од Фанар. Упатуваат дека прашањето треба да се решава во дијалог со СПЦ, но тоа досега не донесе никаков резултат. Има ли во моментов дијалог со Српската црква на таа тема или сите надежи се насочени кон Цариград?
Мора веднаш да се нагласи дека, колку што ми е мене познато, од наша страна преговорите со СПЦ не биле никогаш прекинати. Напротив, кога нашите архијереи инсистирале на дијалог, наидувале на молк и игнорирање од другата страна. Притоа, кога и да се оствареше некаков контакт со српските архијереи, тие отсекогаш, со право нагласувале дека Вселенската Патријаршија го има последниот збор за доделување томос за автокефалност. Меѓутоа, сега кога дојде време да се решава нашето прашање, одеднаш за српските архијереи Вселенската Патријаршија престана да биде првопрестолна црква и да ги нема канонските права за арбитер во православната екумена. Колку апсурдно: кога Патријаршијата ѝ дала томос на Српската Црква го имала тоа право, а сега повеќе го нема?!
Македонската православна црква очекува позитивна одлука од Вселенската патријаршија. Какви реакции можат да се очекуваат од другите помесни православни цркви, имајќи ги предвид случувањата во православниот свет во врска со Православната црква на Украина?
Се надевам дека ако не сите, тогаш барем повеќето помесни православни Црква ќе ја стекнат повторно свеста за соборноста, којашто е толку насушна за животот на православните Христијани, но која, за жал, гледаме дека отсуствува. А соборност без началство не е можно. Затоа и канонскиот поредок на едната, света, апостолска и соборна Црква е таков - сите помесни црковни јерархии да бидат во единство, собрани околу Првопрестолната Мајка Црква во Константинопол, преку нејзините историски и канонски права и соборските одлуки. Меѓутоа, властољубието и желбата за доминација си го прават своето и предизвикуваат најголема соблазна и одвраќање од православието на многумина, особено на младата популација, којашто е презаситена од тесногради политики во Црквата, кои имаат секаква позадина, само не духовна. Сепак, накрај не треба да заборавиме дека последниот збор го има Светиот Дух, Кој е вистинскиот раководител на Црквата, така што верувам дека работите ќе дојдат на свое место.
МПЦ-ОА пред две години побара помош од Бугарската црква, но и покрај најавите и ветувањата, таа иницијатива изгледа замре. Во изминатите месеци дојде и до политички недоразбирања меѓу Скопје и Софија, дури и до отворено оспорување на македонскиот идентитет и јазик. Влијае ли тоа и на меѓуцрковните релации и дали можеме да очекуваме помош и поддршка од БПЦ за решавање на нашето црковно прашање?
Да, Синодот на МПЦ-ОА, свесен за повеќедецениското студено негирање од страна на СПЦ, побара помош за посредништво од БПЦ, поради подолгата заедничка црковна историја. БПЦ требаше да се застапи пред Вселенската Патријаршија – којашто единствена има право да додели автокефален томос – за признавање на автокефалијата на нашата Црква, чиишто епархии историски ѝ принадлежеле на Охридската Архиепископија, потоа на Вселенската Патријаршија, па на Бугарската Егзархија (во схизма), на која со сила ѝ биле окупирани од српските власти. БПЦ тоа делумно и го направи, со формирањето комисија за нашето прашање, за што, се разбира, ѝ сме многу благодарни. Се разбира, ќе беше уште подобро доколку Синодот на БПЦ одлучеше, за што не е доцна, официјално да сослужува со македонските архијереи, со што ќе дадеше значителен придонес во процесот на надминување на меѓусебните предрасуди и на поголемо духовно зближување на братските народи, македонскиот и бугарскиот. Сослужување на пониско, свештеничко ниво имаме до денес, а сме имале и архијерејско сослужение. Како што нагласив, не е доцна да се направи тој чекор и сега, доколку има добра волја кај бугарските архијереи.
Монаштвото како темел и столб на верата и вербата во МПЦ-ОА, неспорно е дека смени многу во водењето, конкретно управувањето на црковниот живот, во политиката на црквата. Тоа е најголемата брана за недоследностите и редот, но се успева ли во одбраната од бербатењето на црквата од политиката?
Една древна светоотечка аксиома вели: „Вистински монах е оној кој на овој свет нема ништо свое освен Христос“. Следствено, оној монах кој го приврзал своето срце за Христа, без разлика какви бранови од искушенија и да го заплискуваат, останува непоклатен во својот призив и идеал. Неговиот поглед е устремен кон вечноста, па така, што и да се случува на земјата, тој го смета тоа за пепел и прашина, и со трпеливост брза кон претстојната борба, „имајќи Го пред очи Началникот и Завршителот на верата – Исуса, Кој, поради Неговата идна радост претрпе крст, откако го презре срамот, и седна од десната страна на престолот Божји“ (Евр. 12,1).
Колку политиката им помага, односно одмага на верата и на цркавата?
Тоа во најголема мера зависи од нејзината идеологија и од нејзините спроводници. Добриот политичар или водач може да донесе голем добробит и за Црквата и за народот. А ситниот дневнополитички популизам и мимолетност мислам дека не користат никому, освен на апетитот за власт. Во молитвените прозби на богослуженијата, Црквата секогаш се моли за тие што се на власт, каде што се по Божјото допуштение, просејќи од Бога „мирно управување“ и „длабок и траен мир“, „па во нивните срца да се објават добрата за Црквата и за сите луѓе“.
Во тој контекст, лидерството се врзува за вер(б)ата или за политиката?
Едно е политичкото лидерство, а сосема друго е духовното раководство. Тие две се разликуваат не само по нивната идеологија, туку и по методите на нивното дејствување. Бидејќи пред скоро време го славевме Рождеството Христово, на памет ми доаѓа прекрасната стихира напишана за празникот од Светата Касијана Песнописателка во 9 век: „Кога Август беше единствениот владетел на Земјата, многувластието на луѓето престана. А кога Ти, Слове, се воплоти од Пречистата Дева… сите овоземни градови влегоа под едно царство и сите народи поверуваа во единствениот Господ Бог“. Октавијан Август, како еден од најголемите политички лидери во историјата, како свои механизми за одржување на власта ги имал сите државни апарати, богатството, војската и сл. Господ Исус Христос, пак, го освои светот со тоа што ги рашири Своите пречисти и пренепорочни раце на Крстот, во љубовна прегратка за сите. Неговата метода на владеење останува иста до денес. Посветениот духовен водач во Црквата, „добриот пастир си ја полага душата своја за овците“ (Јован 10,11).
Помина половина година од вашата хиротонија за епископ антаниски. Како се носите со новите обврски и што се смени во вашето секојдневие и во исполнувањето на игуменските обврски во Бигорскиот манастир?
Надворешно гледано, не се смени речиси ништо. Духовничката дејност, секојдневните обврски околу игуменската должност, богослужбениот живот продолжуваат и понатаму, но сега чувствувам една поголема духовна одговорност за поверените ми од Бога души, бидејќи го носам највисокиот степен на свештеничката служба. „Кому му е многу дадено, многу и ќе се бара од него; и кому му е доверено повеќе, повеќе ќе се бара од него“ (Лука 12,48) – вели Господ. Духовните закони сега ме обврзуваат на уште поголема будност и грижа за луѓето, што, секако, подразбира едно секојдневно распетие. Но, Оној Кој ми ја возложил таа должност, ми дава и сили да можам да ја понесам. Го молам Бога да ме удостои со чисто срце да го износам архијерејскиот крст на служењето.
Бигорски прослави 1000 години постоење како чувар и продолжувач на православната традиција на овие простори. Дали успешно ги комплетиравте планираните активности и колку пандемијата ги наруши животот на бигорската монашка заедница и секојдневието на манастирот?
Како и во сите сфери на општественото живеење, пандемијата со коронавирусот остави последици и во животот на нашите монашки заедници. Оваа година во нашите манастири недостасуваше вообичаениот број на верници и посетители, но тоа не ја намали молитвената пракса на браќата и сестрите. Напротив, монасите и монахињите со поголема усрдност се молеа и сострадуваа со луѓето во светот, погодени на каков било начин од ова сесветско искушение. Пандемијата мошне негативно се одрази и врз финансиската состојба на нашите манастири, но и покрај тоа, со Божја помош и преку даренијата на благочестиви луѓе, успеавме да ги оствариме скоро сите замислени идеи за достојна прослава на Бигорското илјадалетие. Како што кажав во моето неодамнешно интервју за украинска „Релігійна Правда“, целата 2020 година беше посветена на овој голем јубилеј, навистина редок и уникатен по значење. Се организираа повеќе настани, промоции на книги, научни собири, изложби, концерти. Особено значаен беше концертот на Македонската филхармонија, со оркестрирани древни македонски песни, посветен на бигорското илјадалетие. По повод големиот јубилеј и значењето што го има Бигорскиот Манастир за нашиот народ и општество, тој беше одликуван со високото признание „Орден за заслуги за државата“ од страна на Претседателот на државата. Централната литургиска прослава, пак, се одржа на 18 октомври, во присуство на црковниот и државниот врв, на претставници од дипломатскиот кор во земјава, од општествениот, културниот, научниот и политичкиот живот, гости од соседните држави и приличен број на верници. Во моментот се подготвува и песна за илјадагодишнината на Бигорски, а исто така и професионален документарен филм.
За крај, која е Вашата празнична порака до верниците?
Според православната хеортологија (теолошка дисциплина за значењето и суштината на празниците), празникот во Црквата подразбира радост и духовно веселие во Бога. Согласно тоа, на верници ќе им порачам да се радуваат во Господа и да не се плашат од ништо, макар и колку страшен да се чини светот денес, зашто Оној Кој ги повикал, го победи светот (сп. Јован 16,33). Да се радуваат и да стојат цврсто „во слободата со која нѐ ослободи Христос“ (Гал. 5,1), и да ги „испитуваат духовите“ (1. Јован 4,1), со разборитост и широчина, бидејќи, за жал, и во Црвката се провлекуваат духовници и верници кои се обременети со верувања и идеологии коишто му се туѓи на православното богословие. Тука, пред сѐ, мислам на заговорниците на т.н. апокалиптички менталитет на верувањето, преку што се која внесуваат страв и немир меѓу луѓето. Всушност, ако секоја личносна средба на верникот со Христа, преку молитвата и Светата Причест, значи радост и празник за душата, тогаш колку ли повеќе радост и празненство ќе предизвика кај пријателите Христови Неговото второ и славно доаѓање?! И Самиот Христос, зборувајќи за крајните времиња, во Евангелието на учениците им вели: „А кога ќе почне тоа да станува, исправете се и подигнете ги главите свои, зашто се приближува вашето избавување“ (Лука 21,28). Затоа, ние треба со сите наши сили да се трудиме, преку молитва и добри дела кон ближните, да станеме пријатели Христови. Единствено од кое треба да се плашиме се: егоизмот, страстите во самите нас, себичноста, злорадоста, неблагодарноста, горделивоста – тие нешта нѐ одделуваат од Христа.
За крај, на сите им посакувам благословено лето Господово, исполнето со добро здравје, духовна радост и благодарност.
Драган Антоновски
Сашо Арсовски
Се наоѓаме во период на празници. Годинава празнуваме во поинаква атмосфера во услови на пандемија. Наместо вообичаената радост на средби човек со човек, сè повеќе се чувствува страв од блискост и соочување, се плашиме еден од друг. Како да го разбереме тој страв човек од човек и дали е реален?
Во љубовта страв нема, туку совршената љубов го изгонува стравот“ (1. Јован 4,18) – им пишува на Христијаните Свети Јован Богослов, апостолот на љубовта, кој, навален на градите Исусови на Тајната Вечера, црпел вишно богословие од Изворот на животот. Во оваа смисла, луѓето на Црквата, на Телото Христово, кои веруваат во теологијата на Божјата љубов и со сите свои сили се обидуваат истата да ја применат во пракса, не се плашат од своите со-луѓе, туку пожртвувано ги сакаат и гледаат на каков било начин да им помогнат. Токму во тоа се состои значењето на зборот среќа - чија етимологија доаѓа од старословенскиот збор „срешта“, што значи средба. Радост е да се сретнеш со другиот, со ближниот. Понекогаш служењето на живите икони Божји може да подразбира и привремена физичка оддалеченост, со цел да ги заштитиме ближните од можна опасност – како што е тоа случај со актуелната пандемија – а понекогаш и непосреден физички контакт, за да им се пружи неопходната помош и грижа на оние што се во нужда и неволја. Изминатава година луѓето на „белото расо“, т.е. здравствените работници, го понесоа најтешкиот крст на непосредно служење на болните, што, се разбира, предизвикува восхит и поттик за правење дела на љубовта. Затоа молитвите на сите нас беа насочени најмногу за оваа категорија на дејственици на доброто. Исто така, ова сеопшто искушение до извесна мера придонесе за духовно зближување на луѓето, поттикнувајќи вршење добри дела. Така, на пример, многу верници и нивни здруженија активно се вклучија во борбата против пандемијата, со тоа што се грижеа за болни и немоќни лица, им носеа намирници, им плаќаа сметки и сл.
Од почетокот на пандемијата се препорачува физичка и социјална дистанца. Крајот сè уште изгледа далеку. Носи ли тоа ризик за уште поголемо отуѓување на луѓето, од најблиските?
Најпрво сметам дека терминот „социјална дистанца“ е несреќно одбран, затоа што може да имплицира на подвоеност. Потоа, не би се согласил наполно дека физичкото растојание е клучната причина за отуѓувањето на луѓето. Да, точно е тоа дека за човекот, како «ζῷον πολιτιϰόν», т.е. „општествено битие“ – окарактеризиран така уште од древноста, од философот Аристотел, е неопходен и меѓусебниот близок, видлив контакт со другите човечки битија за нивно нормално функционирање. Меѓутоа, во моментов станува збор за привремена и неопходна превентивна мерка, која треба така и да се разбира - како времена и како мерка која смислата ја има само во моменталниот контекст. Но, таа не треба да се разбира и како причина за отуѓувањето, главниот фактор за него има поскоро духовен карактер. Тоа значи дека блискоста со нашите ближни зависи, пред сѐ, од нашата духовна состојба. Човек може да се наоѓа во најизолирано место, а сепак, преку неговата молитва и комуникација со Бога, да биде во голема духовна блискост со сите луѓе. Пример за тоа се Светиите отшелници, монасите и сите луѓе коишто со љубов и смирение се молат „во својата скришна соба“ (Матеј 6,6), т.е. срцето. И спротивно на ова, има многумина кои живеат постојано опкружени со луѓе, во метеж и комуникација со многу личности, а се чувствуваат толку многу отуѓени и осамени, или пак, причинуваат раздор, немир и тага кај другите. Значи, блискоста меѓу луѓето зависи главно од нашето духовно настроение.
МПЦ-ОА повеќепати повика на почитување на мерките за заштита, но сепак, честопати е критикувана во медиумите дека тоа не се применува, а особено за начинот на причестување на верниците од ист путир и иста лажица! За едни тоа е можност за ширење на заразата, а за други лек и спасение без кое православието е незамисливо?
Мислам дека најголемиот дел од клирот на МПЦ-ОА во текот на целиот период со искушението на пандемијата се однесуваше крајно совесно и одговорно. Освен повеќето соопштенија и укази, како на синодско, така и на епархиско, локално ниво, за придржување до препораките од здравствените и државните власти, нашата Црква покажа совесно почитување на конкретните поригорозни мерки, какви што беа, на пример, целосниот карантин и ограничувањата на присуството на богослужбите за време на големите празници. Се разбира, животот во Црквата се одвива според слободната волја на луѓето и нејзиното духовенство има советодавна, но не и извршна и судска власт и не може никого со сила да натера да почитува одредени укази. Што се однесува, пак, до Светата Причест, таа е Таинство на Црквата востановено од Самиот наш Спасител и Лекар на душите и телата, Господ Исус Христос и како такво е залог за вечноста. Црквата ниту се откажала, ниту, пак ќе се откаже некогаш од основата на којашто почива севкупната нејзина градба, од својата суштина. Во контекст на ова, ми се виде мошне интересна констатацијата на познатиот македонски новинар, г. Сашо Ордановски, кој самиот признава дека порано бил атеист. Одговарајќи им на критикувачите на Светата Причест, тој јавно исповеда: „Пред да одмавнете со раката и да избрзате со некој лаконски одговор, можеби треба да размислите зошто оваа ‘теорија’ на ‘путирот и лажичето’ опстојува повеќе од 2.000 години… И е многу постара од теоријата за државата“. И навистина, Црквата низ историјата преживеала бројни епидемии, многу пострашни од сегашнава, и не се случило Светата Причест да биде преносител на болеста. Во спротивно, досега не би останал жив ниеден свештеник, кој последен ја употребува Причесната откако ќе ги причести сите верници. На крајот, ние не се причестуваме со лажичката, туку со тоа, поточно со Тој што е на неа – со Христос.
Се вели дека секое лошо е за добро. Што добро може да произлезе од ова (не)нормалност, од ова искуство на човештвото?
Вашето прашање ме потсети на интервјуто што го имав некаде на почетокот од пандемијата и коешто беше насловено токму така: „Секое зло за добро“ – во ова богодопуштено време да се пронајдеме себе во себеси“. Во него, меѓу другото, кажувам дека „во секое искушение што нè снаоѓа, ние треба да ја пронаоѓаме Божјата семилостива промисла за нас и да го исползуваме тоа испитание за сечие добро… Да бидеме мудри и да го исползуваме ова богодопуштено време, оваа своевидна општа епитимија, за да се пронајдеме себе во себеси, да ја почувствуваме вродената поврзаност со нашите со-луѓе, да се задлабочиме преку покајание во боготкриената вера, да стасаме преку преумување до преслаткиот наш Христос – Исцелителот на човечките рани и болести и Воскресителот на нашите души и тела“.
МПЦ-ОА досега јавно не излезе со став за вакцинирањето. Слушнавме изјави на архијереи од други помесни цркви кои тоа го одобруваат, но и спротивни мислења. И вселенскиот патријарх Вартоломеј јавно кажа дека ќе се вакцинира. Што ќе им советува нашата црква на верниците и кој е вашиот личен став за тоа, дали ќе се вакцинирате?
Мислам дека како Црква кон ова прашање треба да се поставиме со расудливост, со пастирска грижа за ближните, а не со радикалност и фанатизам. Пред сѐ, проблематиката со вакцините принадлежи не на Црквата, ами на научните медицински институции и работници, коишто вршат испитувања и изведуваат научни докази за нивната полезност или штетност. Сосема непотребно е да се прави некаква си „теологија“ за вакцинирањето. Проблемот е чисто научнички, а Црквата како заедница на верните отсекогаш ги поттикнувала и развивала позитивните научни сознанија и ги инкорпорирала во своето живеење. Притоа, тука треба да забележиме, дека најважна е соборноста на Црквата и соборните, синодски одлуки и ставови, а не индивидуалните мислења на одделни архијереи, свештеници и духовници, коишто може да се беспрекорни во својата духовничка дејност, но не и експерти по медицина. Исто така, се забележува и манипулирање со добри и познати духовници, кои поради недоволно познавање на темата и наговорени од некои квази-зилотски струи, истапуваат со јавно мислење, зборуваат против медицинските пронајдоци, потпаѓајќи под влијание на теориите за заговор. Впрочем, не треба да ги забораваме благодетите од медицинската професија, благодарение на која човештвото се избавило од многу тешки и страшни страданија. И медицината е наука во која се пројавува дејството на Божјата благодат и просветление. Така, на пример, и основоположникот на вакцинацијата, кој со своите научни откритија и вакцината против антракс и беснило спасил неизмерен број животи, Луј Пастер, бил длабоко побожен Христијанин. И денес многу доктори и научници, и во странство и кај нас, се добри и посветени верници, дел од Црквата која во себе вклучува членови од сите професии и општествени кругови, коишто не би дозволиле да им се случи некое зло на нивните ближни. Меѓутоа, за жал, понекогаш во Црквата гледаме некои клирици и верници кои со фанатизам гледаат на работите што се надвор од нивниот домен, а некои дури и јавно искажуваат злорадост за нечие страдање – што, секако, нема допирна точка со учењето на Христа. За некои мерило на нивната вера како да е осудата на другиот, место мерило да бидат делата на аскезата. Затоа, ќе повторам, најважна од сѐ е соборноста и нејзиното почитување. Соборноста е критериум за исправноста на нештата. Што се однесува лично до мене, доколку докторите сметаат дека е потребно и безбедно да се вакцинирам, тогаш ќе го сторам тоа.
МПЦ-ОА сè уште е во очекување на добри вести од Цариград околу признавањето на нејзината автокефалија. Извесен период во јавноста нема информации до каде се разговорите со Вселенската патријаршија. Има застој или работите си течат според утврдениот црковен ред?
Решавањето на ваквите сложени процеси подразбираат и време. Секако дека оваа сеопшта состојба со пандемијата повлијае и на овој процес, како и на многу други нешта во светот. Ние искрено се надеваме и веруваме дека нема да биде дозволено застојот да го успори процесот на признавање, туку дека наскоро ќе дојде благопријатното време за исправање на повеќе децениската неправда кон православниот народ кај нас.
Српската и Руската црква не го одобруваат чекорот автокефалноста да се бара од Фанар. Упатуваат дека прашањето треба да се решава во дијалог со СПЦ, но тоа досега не донесе никаков резултат. Има ли во моментов дијалог со Српската црква на таа тема или сите надежи се насочени кон Цариград?
Мора веднаш да се нагласи дека, колку што ми е мене познато, од наша страна преговорите со СПЦ не биле никогаш прекинати. Напротив, кога нашите архијереи инсистирале на дијалог, наидувале на молк и игнорирање од другата страна. Притоа, кога и да се оствареше некаков контакт со српските архијереи, тие отсекогаш, со право нагласувале дека Вселенската Патријаршија го има последниот збор за доделување томос за автокефалност. Меѓутоа, сега кога дојде време да се решава нашето прашање, одеднаш за српските архијереи Вселенската Патријаршија престана да биде првопрестолна црква и да ги нема канонските права за арбитер во православната екумена. Колку апсурдно: кога Патријаршијата ѝ дала томос на Српската Црква го имала тоа право, а сега повеќе го нема?!
Македонската православна црква очекува позитивна одлука од Вселенската патријаршија. Какви реакции можат да се очекуваат од другите помесни православни цркви, имајќи ги предвид случувањата во православниот свет во врска со Православната црква на Украина?
Се надевам дека ако не сите, тогаш барем повеќето помесни православни Црква ќе ја стекнат повторно свеста за соборноста, којашто е толку насушна за животот на православните Христијани, но која, за жал, гледаме дека отсуствува. А соборност без началство не е можно. Затоа и канонскиот поредок на едната, света, апостолска и соборна Црква е таков - сите помесни црковни јерархии да бидат во единство, собрани околу Првопрестолната Мајка Црква во Константинопол, преку нејзините историски и канонски права и соборските одлуки. Меѓутоа, властољубието и желбата за доминација си го прават своето и предизвикуваат најголема соблазна и одвраќање од православието на многумина, особено на младата популација, којашто е презаситена од тесногради политики во Црквата, кои имаат секаква позадина, само не духовна. Сепак, накрај не треба да заборавиме дека последниот збор го има Светиот Дух, Кој е вистинскиот раководител на Црквата, така што верувам дека работите ќе дојдат на свое место.
МПЦ-ОА пред две години побара помош од Бугарската црква, но и покрај најавите и ветувањата, таа иницијатива изгледа замре. Во изминатите месеци дојде и до политички недоразбирања меѓу Скопје и Софија, дури и до отворено оспорување на македонскиот идентитет и јазик. Влијае ли тоа и на меѓуцрковните релации и дали можеме да очекуваме помош и поддршка од БПЦ за решавање на нашето црковно прашање?
Да, Синодот на МПЦ-ОА, свесен за повеќедецениското студено негирање од страна на СПЦ, побара помош за посредништво од БПЦ, поради подолгата заедничка црковна историја. БПЦ требаше да се застапи пред Вселенската Патријаршија – којашто единствена има право да додели автокефален томос – за признавање на автокефалијата на нашата Црква, чиишто епархии историски ѝ принадлежеле на Охридската Архиепископија, потоа на Вселенската Патријаршија, па на Бугарската Егзархија (во схизма), на која со сила ѝ биле окупирани од српските власти. БПЦ тоа делумно и го направи, со формирањето комисија за нашето прашање, за што, се разбира, ѝ сме многу благодарни. Се разбира, ќе беше уште подобро доколку Синодот на БПЦ одлучеше, за што не е доцна, официјално да сослужува со македонските архијереи, со што ќе дадеше значителен придонес во процесот на надминување на меѓусебните предрасуди и на поголемо духовно зближување на братските народи, македонскиот и бугарскиот. Сослужување на пониско, свештеничко ниво имаме до денес, а сме имале и архијерејско сослужение. Како што нагласив, не е доцна да се направи тој чекор и сега, доколку има добра волја кај бугарските архијереи.
Монаштвото како темел и столб на верата и вербата во МПЦ-ОА, неспорно е дека смени многу во водењето, конкретно управувањето на црковниот живот, во политиката на црквата. Тоа е најголемата брана за недоследностите и редот, но се успева ли во одбраната од бербатењето на црквата од политиката?
Една древна светоотечка аксиома вели: „Вистински монах е оној кој на овој свет нема ништо свое освен Христос“. Следствено, оној монах кој го приврзал своето срце за Христа, без разлика какви бранови од искушенија и да го заплискуваат, останува непоклатен во својот призив и идеал. Неговиот поглед е устремен кон вечноста, па така, што и да се случува на земјата, тој го смета тоа за пепел и прашина, и со трпеливост брза кон претстојната борба, „имајќи Го пред очи Началникот и Завршителот на верата – Исуса, Кој, поради Неговата идна радост претрпе крст, откако го презре срамот, и седна од десната страна на престолот Божји“ (Евр. 12,1).
Колку политиката им помага, односно одмага на верата и на цркавата?
Тоа во најголема мера зависи од нејзината идеологија и од нејзините спроводници. Добриот политичар или водач може да донесе голем добробит и за Црквата и за народот. А ситниот дневнополитички популизам и мимолетност мислам дека не користат никому, освен на апетитот за власт. Во молитвените прозби на богослуженијата, Црквата секогаш се моли за тие што се на власт, каде што се по Божјото допуштение, просејќи од Бога „мирно управување“ и „длабок и траен мир“, „па во нивните срца да се објават добрата за Црквата и за сите луѓе“.
Во тој контекст, лидерството се врзува за вер(б)ата или за политиката?
Едно е политичкото лидерство, а сосема друго е духовното раководство. Тие две се разликуваат не само по нивната идеологија, туку и по методите на нивното дејствување. Бидејќи пред скоро време го славевме Рождеството Христово, на памет ми доаѓа прекрасната стихира напишана за празникот од Светата Касијана Песнописателка во 9 век: „Кога Август беше единствениот владетел на Земјата, многувластието на луѓето престана. А кога Ти, Слове, се воплоти од Пречистата Дева… сите овоземни градови влегоа под едно царство и сите народи поверуваа во единствениот Господ Бог“. Октавијан Август, како еден од најголемите политички лидери во историјата, како свои механизми за одржување на власта ги имал сите државни апарати, богатството, војската и сл. Господ Исус Христос, пак, го освои светот со тоа што ги рашири Своите пречисти и пренепорочни раце на Крстот, во љубовна прегратка за сите. Неговата метода на владеење останува иста до денес. Посветениот духовен водач во Црквата, „добриот пастир си ја полага душата своја за овците“ (Јован 10,11).
Помина половина година од вашата хиротонија за епископ антаниски. Како се носите со новите обврски и што се смени во вашето секојдневие и во исполнувањето на игуменските обврски во Бигорскиот манастир?
Надворешно гледано, не се смени речиси ништо. Духовничката дејност, секојдневните обврски околу игуменската должност, богослужбениот живот продолжуваат и понатаму, но сега чувствувам една поголема духовна одговорност за поверените ми од Бога души, бидејќи го носам највисокиот степен на свештеничката служба. „Кому му е многу дадено, многу и ќе се бара од него; и кому му е доверено повеќе, повеќе ќе се бара од него“ (Лука 12,48) – вели Господ. Духовните закони сега ме обврзуваат на уште поголема будност и грижа за луѓето, што, секако, подразбира едно секојдневно распетие. Но, Оној Кој ми ја возложил таа должност, ми дава и сили да можам да ја понесам. Го молам Бога да ме удостои со чисто срце да го износам архијерејскиот крст на служењето.
Бигорски прослави 1000 години постоење како чувар и продолжувач на православната традиција на овие простори. Дали успешно ги комплетиравте планираните активности и колку пандемијата ги наруши животот на бигорската монашка заедница и секојдневието на манастирот?
Како и во сите сфери на општественото живеење, пандемијата со коронавирусот остави последици и во животот на нашите монашки заедници. Оваа година во нашите манастири недостасуваше вообичаениот број на верници и посетители, но тоа не ја намали молитвената пракса на браќата и сестрите. Напротив, монасите и монахињите со поголема усрдност се молеа и сострадуваа со луѓето во светот, погодени на каков било начин од ова сесветско искушение. Пандемијата мошне негативно се одрази и врз финансиската состојба на нашите манастири, но и покрај тоа, со Божја помош и преку даренијата на благочестиви луѓе, успеавме да ги оствариме скоро сите замислени идеи за достојна прослава на Бигорското илјадалетие. Како што кажав во моето неодамнешно интервју за украинска „Релігійна Правда“, целата 2020 година беше посветена на овој голем јубилеј, навистина редок и уникатен по значење. Се организираа повеќе настани, промоции на книги, научни собири, изложби, концерти. Особено значаен беше концертот на Македонската филхармонија, со оркестрирани древни македонски песни, посветен на бигорското илјадалетие. По повод големиот јубилеј и значењето што го има Бигорскиот Манастир за нашиот народ и општество, тој беше одликуван со високото признание „Орден за заслуги за државата“ од страна на Претседателот на државата. Централната литургиска прослава, пак, се одржа на 18 октомври, во присуство на црковниот и државниот врв, на претставници од дипломатскиот кор во земјава, од општествениот, културниот, научниот и политичкиот живот, гости од соседните држави и приличен број на верници. Во моментот се подготвува и песна за илјадагодишнината на Бигорски, а исто така и професионален документарен филм.
За крај, која е Вашата празнична порака до верниците?
Според православната хеортологија (теолошка дисциплина за значењето и суштината на празниците), празникот во Црквата подразбира радост и духовно веселие во Бога. Согласно тоа, на верници ќе им порачам да се радуваат во Господа и да не се плашат од ништо, макар и колку страшен да се чини светот денес, зашто Оној Кој ги повикал, го победи светот (сп. Јован 16,33). Да се радуваат и да стојат цврсто „во слободата со која нѐ ослободи Христос“ (Гал. 5,1), и да ги „испитуваат духовите“ (1. Јован 4,1), со разборитост и широчина, бидејќи, за жал, и во Црвката се провлекуваат духовници и верници кои се обременети со верувања и идеологии коишто му се туѓи на православното богословие. Тука, пред сѐ, мислам на заговорниците на т.н. апокалиптички менталитет на верувањето, преку што се која внесуваат страв и немир меѓу луѓето. Всушност, ако секоја личносна средба на верникот со Христа, преку молитвата и Светата Причест, значи радост и празник за душата, тогаш колку ли повеќе радост и празненство ќе предизвика кај пријателите Христови Неговото второ и славно доаѓање?! И Самиот Христос, зборувајќи за крајните времиња, во Евангелието на учениците им вели: „А кога ќе почне тоа да станува, исправете се и подигнете ги главите свои, зашто се приближува вашето избавување“ (Лука 21,28). Затоа, ние треба со сите наши сили да се трудиме, преку молитва и добри дела кон ближните, да станеме пријатели Христови. Единствено од кое треба да се плашиме се: егоизмот, страстите во самите нас, себичноста, злорадоста, неблагодарноста, горделивоста – тие нешта нѐ одделуваат од Христа.
За крај, на сите им посакувам благословено лето Господово, исполнето со добро здравје, духовна радост и благодарност.
Драган Антоновски
Сашо Арсовски 
