Shkup, 5 dhjetor 2025 (MIA)  

Në intervistë për MIA-n, ministri i Kulturës dhe Turizmit Zoran Lutkov foli për rolin e kulturës si burimi ynë më i fortë kombëtar, për trashëgiminë tonë kulturore si thesar që nuk mund të blihet ose kopjohet, se “është kapital që krijon brend të dalluar kombëtare”, për pozicionimin e shtetit si vend në të cilin historia jo vetëm që është e kaluar, por jeton edhe sot.

Lutkov gjithashtu i referohet kuzhinës tradicionale dhe rolit të gastronomisë në konceptin e ri kulturor dhe turistik të zhvilluar nga Ministria e Kulturës dhe Turizmit. Sipas tij, gastronomia pasuron historinë, është pjesë e markës kulturore – kjo është filozofia jonë: kulturë me shije. "Kjo është arsyeja pse ne e integrojmë ushqimin si pjesë të brendit kulturor", thotë ai.

Ministri flet edhe për modelin e turizmit të qëndrueshëm që jo vetëm do të tërheqë vizitorë, por do t'i motivojë ata të qëndrojnë për dy ose tre ditë, gjë që ai beson se është qëllimi kryesor i politikës sonë turistike. “Zhvillimi i vërtetë ndodh kur një turist qëndron më gjatë, përjeton më shumë, shpenzon në nivel lokal dhe bëhet pjesë e jetës ekonomike dhe kulturore të komunitetit. Për ta arritur këtë, duhet të ofrojmë kulturë, përmbajtje dhe kuptim", shton Lutkovi.

Vizioni i tij për turizmin në vend në periudhën nga 2026 deri në 2028 është, siç thotë ai, "ta vendosë Maqedoninë si destinacion ku trashëgimia kulturore nuk është vetëm pjesë e së kaluarës, por nxitës i turizmit, që do të thotë se çdo vizitor do të mund ta përjetojë vendin në mënyrën e tij unike."

Si e shihni rolin e kulturës si burim kryesor kombëtar për zhvillim?

Kultura është burimi ynë më i fortë kombëtar, i gjallë, dinamik dhe i pranishëm në çdo segment të shoqërisë. Nuk është vetëm në institucione, por jeton në njerëz, në tradita, në krijimin modern. Nga ajo energji lind një vlerë ekonomike, sociale dhe diplomatike që ndërton dhe pozicionon vendin në rajon dhe në botë.

Trashëgimia jonë kulturore është thesar që nuk mund të blihet ose kopjohet: historia e lashtë, shtresat arkeologjike, spiritualiteti i fortë, traditat e gjalla dhe skena e artit bashkëkohor. Është kapitali që krijon brend të njohur kombëtar.

Kur kultura është në fokusin e politikave të zhvillimit, njerëzit fitojnë identitet më të fortë dhe vetëbesim më të madh, ndërsa shteti i ri rritet përmes turizmit kulturor, qëndrimit më të gjatë të vizitorëve dhe mundësive më të gjera për ekonominë lokale.

Çfarë hapash konkret planifikon të ndërmarrë Ministria e Kulturës dhe Turizmit për ta bërë trashëgiminë kulturore bartëse të ofertës moderne turistike të shtetit?

Vizioni im është ta vendos Maqedoninë si destinacion ku trashëgimia kulturore nuk është vetëm pjesë e së kaluarës, por nxitës i turizmit. Është detyra jonë të zbulojmë thesaret që bota nuk mund t'i kopjojë - nga vendet historike dhe arkitektura tradicionale, te zakonet e jetesës, këngët, zanatet dhe historitë lokale - dhe t'i kthejmë ato në përvojë bashkëkohore, ndërvepruese dhe të arritshme për turistët.

Me këtë, Maqedonia bëhet vend që krijon histori të fortë, me identitet të thellë dhe ofertë turistike që kërkon qëndrim më të gjatë, gjë që do të rezultojë në të ardhura më të mëdha për komunitetin lokal.

Çfarë masash dhe politikash planifikon të zhvillojë Ministria për të ndërtuar model të qëndrueshëm të turizmit që jo vetëm tërheq vizitorët, por i motivon ata të qëndrojnë për dy ose tre ditë?

Krijimi i modelit të qëndrueshëm të turizmit që i mban vizitorët të zënë për dy ose tre ditë është qëllimi kryesor i politikës sonë të turizmit. “Zhvillimi i vërtetë ndodh kur një turist qëndron më gjatë, përjeton më shumë, shpenzon në nivel lokal dhe bëhet pjesë e jetës ekonomike dhe kulturore të komunitetit. Për ta arritur këtë, duhet të ofrojmë kulturë, përmbajtje dhe kuptim.

Kultura është themeli i turizmit – vende të mrekullueshme, muze, marshruta arkeologjike dhe shpirtërore, programe artistike dhe histori lokale. Prandaj, është e nevojshme që brendi maqedonas të jetë i dukshëm në të gjitha rrugët dhe toponimet turistike, nga Stobi në kantinat e verës me akomodim në Negotinë, Kavadar, pastaj Velesi, Gradsko, Demir Kapija, dhe që bordet promovuese të theksojnë Maqedoninë edhe para kufirit me Serbinë.

Përmbajtja është program i përshtatur për të gjitha gjeneratat: turne interaktive, degustime, punëtori, festivale dhe shfaqje në rrugë, të mbështetura nga veglat digjitale që turistin e udhëheqin në të gjithë vendin. E gjithë kjo sjell në jetë programin që tashmë financohet nga Ministria dhe e bën atë të arritshëm, tërheqës dhe modern për të gjithë vizitorët.

Nga ana tjetër, kuptimi është historia unike, autentike dhe e paharrueshme e Maqedonisë. Turisti duhet të ndjejë shpirtin e saj, të përjetojë momente të mrekullueshme dhe të dëshirojë të kthehet. Rrëfimi ynë nxjerr në pah veçantinë e vendit dhe e bën çdo vizitë kuptimplotë dhe të veçantë.

Me një qasje dhe partneritet të integruar me sektorin privat – restorante, akomodime, kantina vere, zejtarë dhe udhëzues të bashkuar përmes një aplikacioni të vetëm që është i lehtë për çdo vizitor të lundrojë, kemi krijuar paketa turistike 48 deri në 72 orë që ofrojnë përvojë autentike dhe bashkëkohore.

Qëllimi nuk është numri i turistëve, por vlera për turist, përshtypjet afatgjata dhe kontributi ekonomik për komunitetet lokale. Ky model e kthen Maqedoninë në destinacion me shpirt, që lidh të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen.

Për shembull, një vizitor që hyn përmes Tabanocit mund të vizitojë një vend arkeologjik në Kumanovë brenda një dite, pastaj një muze ose teatër në Shkup, të përjetojë përvojën e fundit gastronomike në Veles dhe të vizitojë një turne historik dhe natyror në Gjevgjeli. Paketat si "Maqedonia në 72 orë – shijet për t'u mbajtur mend" e kthejnë ushqimin dhe përvojat lokale në një vazhdim të përvojës kulturore. Kur krijojmë përvoja të tilla të integruara dhe autentike, qëndrimi rritet natyrshëm dhe turisti merr momente të paharrueshme.

Në çfarë mënyre strategjia juaj do ta pozicionojë vendin si vend në të cilin historia jo vetëm që është e kaluar, por jeton edhe sot? Si do të tregojnë politikat kulturore dhe promovimi inovativ vazhdimësinë midis traditës dhe jetës moderne?

Kur flasim për Maqedoninë si vend ku sot jeton historia, nuk po flasim vetëm për vendet arkeologjike dhe institucionet kulturore. Po flasim për njerëzit, shpirtin, vazhdimësinë, një mënyrë jetese që përcillet ndër breza. Maqedonia është një nga vendet e pakta në Evropë ku mund të përjetosh në të njëjtën kohë jehona të qytetërimeve parahistorike, fuqisë së lashtë, spiritualitetit bizantin, trashëgimisë osmane dhe shprehjes artistike bashkëkohore, në të njëjtën rrugë, në të njëjtin qytet, në të njëjtën pikëpamje.

Vizioni ynë është ta bëjmë atë të dukshëm dhe të arritshëm.

Së pari, po modernizojmë prezantimin e arkeologjisë: Stobi, Heraclea, Skupi, Marvinci - ato nuk duhet të jenë më vetëm "vende", por vende që flasin.

Me udhëzues digjitalë, rikonstruksione, instalime vizuale dhe rrëfime bashkëkohore, çdo turist do të mund të kuptojë dhe të ndjejë historinë e atyre hapësirave.

Së dyti, ne integrojmë traditën në përvojën e përditshme. Maqedonia ka zanate të gjalla, këngë të gjalla, zakone të gjalla. Nuk është muze – është realitet. Qëllimi ynë është t'i lidhim këto tradita me turizmin: punëtori, programe interaktive, rituale kulturore, përvoja gastronomike që tregojnë historinë.

Dhe së treti, e vendosëm kulturën moderne si urë lidhëse. Teatri, baleti, muzika, arti, e gjithë kjo e tregon Maqedoninë si vend që nuk jeton në të kaluarën, por mbart të kaluarën si forcë për të ardhmen. Dua të them një gjë: historia këtu nuk është arkiv, është e pranishme, është jetë. Dhe qëllimi ynë është që turistët ta ndjejnë atë ashtu – të gjallë, të vërtetë dhe të paharrueshme.

Çfarë roli luan gastronomia në konceptin e ri të turizmit kulturor që po zhvilloni? Si do të përfshihen kuzhina tradicionale, produktet vendore dhe historitë gastronomike në ofertën kulturore për të krijuar një përvojë autentike për vizitorët?

Ushqimi maqedonas është unik, jo vetëm që e dimë, por të gjithë ata që kanë provuar ndonjëherë byrek maqedonas, simit-pogaçe, pinxhur, ajvar, djathë, verë, reçel fiku, llokum turk... Por në konceptin e ri, ne vendosim gastronominë aty ku i përket natyrshëm, si një shtrirje e kulturës, si pjesë e identitetit. Nëse e shohim kulturën si bërthamë, gastronomia, respektivisht shija, është ndjenja e atij identiteti. Është dëshmi se historia jonë ndihet. Kjo është arsyeja pse po zhvillojmë një segment gastronomik që lidhet me historitë autentike lokale duke stimuluar familjet maqedonase që ofrojnë program autentik gastronomik – mbledhja e frutave dhe perimeve, përgatitja e ushqimit dhe shijimi. Është gastronomia eksperimentale maqedonase – çdo vizitor të bëhet më i pasur me njohuri dhe shijet e Maqedonisë.

Ne gjithashtu krijojmë ture gastronomike që rrjedhin nga lokalitete kulturore. Nëse turisti viziton Stobin, do të ketë pikë gastronomike me pjata të frymëzuara antike. Nëse është në Kratovë – tradita minerare dhe specialitetet lokale. Nëse është në Ohër – shpirtërorja, liqeni dhe ushqimi me peshk.

Gastronomia është përvojë e pasur me histori. Por, asnjëherë nuk duhet të bëhet histori. Nuk duhet ta zëvendësojmë historinë tonë prej 7.000 vjetësh me një shije që zgjat 20 minuta. Kjo është arsyeja pse ne e integrojmë ushqimin si pjesë të brendit kulturor, e jo si zëvendësim.

Ky është një model që e bën Maqedoninë unike: kulturë me shije. Një turist që e ndjen historinë do ta mbajë mend ushqimin. Një turist që e ndjen ushqimin do ta kuptojë historinë. Kjo është filozofia jonë. Gastronomia e pasuron historinë, por asnjëherë nuk e zëvendëson atë. Është pjesë e brendit kulturor – kjo është filozofia jonë: kulturë me shije.

Cilat projekte dhe ndërhyrje specifike planifikoni të ktheni rrugën E75 në korridor të vërtetë kulturor dhe turistik?

Korridori E75 është një nga potencialet tona më të mëdha të pashfrytëzuara – një rrugë që mund të bëhet korridor i vërtetë kulturor dhe turistik, vend për të përjetuar, e jo vetëm për tranzit. Mijëra makina dhe pasagjerë kalojnë përgjatë kësaj autostrade çdo ditë pa e ditur se vendet arkeologjike, monumentet e shenjta, kantinat e verës, shtëpitë autentike, muzetë, qendrat artizanale dhe bukuritë natyrore janë vetëm disa minuta larg rrugës. Qëllimi ynë është ta bëjmë atë pasuri të dukshme, lehtësisht të arritshme dhe të lidhur.

Ne planifikojmë të lidhim qytetet përgjatë korridorit në një rrjet të vetëm kulturor me oferta turistike dhe histori autentike lokale, duke krijuar përvojë të integruar që nxjerr në pah historinë, kulturën, gastronominë dhe bukurinë natyrore të Maqedonisë.

Duke qenë se turizmi kulturor nuk ka sezonalitet të theksuar dhe ne mund ta zhvillojmë atë në mënyrë të barabartë gjatë gjithë vitit, e kështu të zbusim sezonalitetin akut të llojeve të tjera të turizmit dhe të rrisim vlerën e shtuar të turizmit në Programin për vitin 2026, ne parashikojmë projekte dhe aktivitete që do të përshtatin trashëgiminë kulturore, të prekshme dhe të paprekshme si potencial turistik, me qëllim që vlera e përdorimit të lartë të fondit burimor turistik.

Duke marrë parasysh se nëpër Maqedoni çdo vit tranzitojnë 3 milion pasagjerë, ndërsa ne kemi potencial të mjaftueshëm turistik, ofertë turistike dhe bazë materiale dhe teknike, vlerësuam se është e domosdoshme zhvillimi dhe angazhimi për turizmin tranzit që ne zhvillojmë përmes projektit për turizmin tranzit “Stop and discover”. Ky projekt tashmë është zhvilluar, dhe synon të mbajë disa nga pasagjerët që tranzitojnë nëpër Maqedoni për një natë, plus të arrijë një rritje të numrit të netëve nga treqind në pesëqind mijë në një mënyrë që do të përfaqësojë në të njëjtën kohë eksportin e kulturës maqedonase, por edhe zhvillimin e rajoneve të Shkupit, Verilindjes dhe Vardarit.

Sa i përket EXPO 2027, si do të prezantohemi si brend i fortë kulturor dhe turistik?

Megjithëse Ministria e Kulturës dhe Turizmit nuk është e përfshirë drejtpërdrejt në organizimin operativ të EXPO 2027, unë personalisht besoj se kjo ngjarje është një mundësi e rrallë dhe e madhe për Maqedoninë, veçanërisht për rrugën E-75, e cila është përparësia jonë. Për mua, EXPO nuk është vetëm një projekt, por një fazë e mundshme ku vendi ynë mund të paraqitet me atë që na bën me të vërtetë të veçantë, që është: kultura jonë, trashëgimia jonë dhe autenticiteti ynë primordial.

Kur mendoj se si Maqedonia mund të pozicionohet, e shoh atë si një vend që nuk paraqitet përmes suvenireve, numrave ose vizualizimeve të rastësishme. E shoh si vend që prezantohet përmes përjetimit. Përmes ndjenjave, shqisave, përmes historisë. Maqedonia ka histori që jeton, trashëgimi që flet dhe forcë kulturore që ende nuk ka dalë në dritë. Dhe nëse e paraqesim në mënyrën e duhur, çdo vizitor mund të ndiejë se ka shkelur në një vend që është ndryshe nga çdo destinacion tjetër.

Si do t'i lidhni institucionet, komunat dhe sektorin privat në rrjet të vetëm kombëtar të turizmit?

Nëse duam të krijojmë shtet të vërtetë turistik, duhet të ndërtojmë sistem në të cilin institucionet nuk funksionojnë të izoluara, por si rrjet. Kjo është sfida më e madhe, por edhe mundësia më e madhe. Vizioni im është i qartë – Maqedonia të marrë rrjet kombëtar digjital. Një rrjet që bashkon infrastrukturën kulturore, ofertat e turizmit, sektorin privat dhe komunitetet lokale përmes aplikacionit të vetëm që drejton të gjithë vizitorët vendor dhe të huaj sipas interesave, mundësive dhe orekseve të tyre.

Hapi i duhur është digjitalizimi dhe standardizimi. Çdo institucion do të marrë të njëjtin model komunikimi, të njëjtën mënyrë përfaqësimi, të njëjtën mënyrë mbështetjeje për turistët. Kjo krijon ndjenjë integrimi, turisti ndjen se i gjithë vendi funksionon si sistem i vetëm.

Hapi tjetër është lokalizimi i historisë. Qytetet nuk do të jenë pika të përgjithshme, por qendra autentike kulturore. Çdo qyteti do t'i jepet identitet kulturor që përshtatet me strategjinë kombëtare.

Dhe më e rëndësishmja, sektorit privat do t'i jepet rol i fortë. Përfshihen mikpritja, guidat turistike, listimi, kantinat e verës, partneriteti organizativ, jo hierarkia. Kur sistemi funksionon si rrjet, shteti bëhet brend. Ky është qëllimi im.

Cili është vizioni juaj personal për vendin si vend turistik në vitin 2028?

Vizioni im personal për vitin 2028 është që Maqedonia të bëhet vend që njerëzit e ndjejnë dhe e kujtojnë. Jo vetëm për peizazhet e bukura natyrore, por për përvojën që lë gjurmë. Dua të jem pjesë e gjeneratës që ka arritur ta bëjë Maqedoninë destinacion me identitet, me sistem të integruar turistik, me kulturë si bërthamë dhe me turizëm që rritet përmes vlerave. Unë e shoh Maqedoninë si vend ku turisti ndjen diçka që nuk mund ta gjejë askund tjetër – histori autentike, mençuri, arkeologji, muzikë, gastro-kulturë, mikpritje, ndershmëri. E shoh si vend që ka sistem mikpritës, standarde dhe profesionistë. Si vend që lidh qytetet e tij në hartë të madhe kulturore.

Në vitin 2028, dua të them se kemi dyfishuar konsumin tonë turistik, se kemi krijuar dhjetëra atraksione të reja të mëdha kulturore, se kemi modernizuar mënyrën e prezantimit të historisë sonë dhe se jemi bërë brend i njohur në rajon dhe më gjerë.

Unë dua që Maqedonia të bëhet vend ku kultura nuk është vetëm një traditë, por një strategji. Të shihet si vend që respekton rrënjët e veta, por ndërton histori moderne, evropiane. Dua që kur bota të na shikojë, të shohim një vend që ka karakter, kreativitet dhe shpirt. Një vend që është krenar për veten dhe di si të paraqitet.

Është vizion që nuk mund ta arrij vetë. Por unë mund ta drejtoj atë. Dhe këtë do ta bëj me zemër, përkushtim dhe besim të thellë se Maqedonia meriton të jetë destinacion që ndjen, përjeton dhe kujton.

Pandorka ARSOVSKA GACOVA