ENR - Bruksel

12 prill 2025

Ne po ecim me vendosmëri drejt një mbrojtjeje të fortë dhe më sovrane të Evropës, tha së fundmi Kryetari i Këshillit Evropian Antonio Kosta, pas Samitit krizë të liderëve të BE-së, qëllimi i të cilit ishte miratimi i Planit për Riarmatimin e Evropës, përballë kërcënimit në rritje të revanshizmit nga Rusia.

“Fjalët do t'i kthejmë në vepra”, theksoi ish-kryeministri i Portugalisë.

Por Bashkimi Evropian përballet me një pyetje urgjente dhe ajo është - ku të shpenzohen paratë? A duhen paguar miliardat kompanive të industrisë së mbrojtjes në Evropë apo Amerikë?

Cili është plani?

Të shqetësuar për mundësinë e tërheqjes së SHBA-së nga garantimi i sigurisë së Bashkimit, si dhe pas përplasjes së presidentit amerikan Donald Tramp me presidentin ukrainas Volodimir Zelenski në Shtëpinë e Bardhë, liderët e BE-së i dhanë mbështetjen e tyre Planit për të forcuar mbrojtjen e bllokut dhe për mbështetjen ushtarake për Ukrainën në përpjekjet e saj për t'u mbrojtur nga pushtimi rus.

Plani përfshin një rritje drastike të shpenzimeve të mbrojtjes duke mobilizuar 800 miliardë euro gjatë katër viteve të ardhshme, duke përfshirë 150 miliardë euro kredi për projektet e armatimit, të cilat do të mblidhen nga Komisioni Evropian në tregjet e kapitalit dhe do të garantohen nga buxheti i BE-së dhe do të lejojnë përjashtime nga rregullat e borxhit të BE-së për vendet anëtare për investimet në mbrojtje.

Masa të tjera do të merren për të gjetur më shumë para përmes reformës së fondeve të kohezionit të BE-së, duke hequr kufizimet në përdorimin e tyre për mbrojtje, përmes Bankës Evropiane të Investimeve (EIB), si dhe përmes mobilizimit të fondeve private falë përfundimit të Unionit të Tregjeve të Kapitalit.

Para për t'u shpenzuar

Tani nisma duhet të zbatohet. Por tani problemet reale në BE kanë filluar të shfaqen.

Disa vende janë të pakënaqur sepse plani nuk ofron shumë nga perspektiva financiare.

Kryeministri grek Kirijakos Micotakis tha se duhet t'i kushtohet vëmendje serioze huamarrjes së re të BE-së në nivel më të lartë.

BE-ja e ka ndërmarrë një huamarrje të tillë përmes eurobonove vetëm një herë, gjatë pandemisë Kovid për të zbutur pasojat ekonomike. Por Gjermania, Holanda dhe Austria nuk janë dakord me ripërdorimin e tyre.

Qeveria gjermane muajin e kaluar miratoi ndryshime në kufijtë e rreptë të shpenzimeve të vendit për të lejuar investime të reja në mbrojtje dhe infrastrukturë me vlerë qindra miliarda eurosh.

Holanda, e cila nuk dëshiron të marrë hua, nuk pritet të bëjë diçka të tillë, ndërkohë që vendet me borxhe të mëdha, si Italia dhe Franca, nuk kanë kapacitete financiare për ta bërë këtë.

"Bli produkte evropiane"

Parimi "Bli produkte evropiane" është një tjetër aspekt i mprehtë që Franca dëshiron shumë si një mënyrë për të forcuar industrinë evropiane, që do të nënkuptonte që paratë publike evropiane të shpenzohen në industrinë ushtarake evropiane.

Dhe ka mendime të ndara për këtë nga ato vende anëtare të BE-së që do të donin të shihnin një zinxhir më të hapur vlerash, ndoshta duke përfshirë SHBA-në, pasi të fitojë akses në 150 miliardë euro të mbledhura nga Komisioni.

Nisma "Bli produkte Evropiane" synon të inkurajojë prokurimet e përbashkëta, veçanërisht për projekte të mëdha me interes kolektiv, duke përfshirë mbrojtjen ajrore, raketat me rreze të gjatë, avionët transportues, investimet kibernetike ose hapësinore.

Sipas parimit “Bli produkte Evropiane”, vlera e tregtisë së armëve ndërmjet 27 vendeve anëtare të BE-së duhet të përfaqësojë të paktën 35 për qind të vlerës së të gjithë tregut kontinental deri në vitin 2030. Aktualisht pjesa është 15 për qind.

Shefja e politikës së jashtme të BE-së Kaia Kallas shpjegoi nga pozicioni i saj se pse Evropa duhet të reduktojë varësinë e saj nga Amerika për prokurimin e mbrojtjes.

"Ne aktualisht blejmë shumë nga amerikanët, por duhet të diversifikojmë në mënyrë që të kemi aftësinë për të prodhuar municion, si dhe gjëra të tjera që na duhen," tha Kallas në një takim jozyrtar të ministrave të mbrojtjes të BE-së në Varshavë.

Suedia është një nga mbështetësit më të mëdhenj të bashkëpunimit të ngushtë të mbrojtjes me vendet jashtë BE-së, pjesërisht për shkak të lidhjeve të forta midis industrisë suedeze të mbrojtjes dhe sektorit në Norvegji dhe në Mbretërinë e Bashkuar.

Por Suedia gjithashtu nuk ka asgjë kundër parimit "Bli produkte evropiane", pasi mund të përfitojë industria suedeze dhe kompanitë e mëdha, duke përfshirë “Saab”, “Bofors” dhe Haglunds.

"Është e çuditshme që 80 për qind e armëve në Evropë blihen në Shtetet e Bashkuara, kur ne kemi gjithashtu një industri të suksesshme evropiane të mbrojtjes," tha në shkurt kryeministri suedez Ulf Kristerson.

"Bli produkte evropiane" ose franceze?

Gjermania, Franca dhe Polonia kanë njoftuar së fundmi planet për të forcuar ushtritë e tyre.

Varshava synon të ndajë rreth pesë për qind të PBB-së së saj për shpenzimet ushtarake vitin e ardhshëm, krahasuar me 4.7 për qind në 2025. Polonia gjithashtu dëshiron ta bëjë më të lehtë për kompanitë jashtë BE-së aksesin në buxhetin e mbrojtjes të Unionit - një pozicion me të cilin Franca nuk pajtohet.

Franca, e cila ka një industri të zhvilluar të mbrojtjes, është mbështetësja më e fortë e parimit "Bli produkte evropiane" dhe ka mbrojtur prej kohësh që Evropa të zhvillojë aftësi që do t'i lejonin asaj të vepronte në mënyrë të pavarur nga Shtetet e Bashkuara për çështjet globale.

Presidenti francez Emanuel Makron ka njoftuar planet për të rritur porositë për avionët luftarakë të Francës “Rafale” dhe shtoi se vendi duhet të jetë gati të mbrohet "nëse duam të shmangim luftën".

Franca do të dërgojë gjithashtu disa qindra raketa tokë-ajër “Mistral” në Danimarkë, njoftoi Pallati Elize në fillim të prillit.

Danimarka ka kërkuar mbështetje evropiane në muajt e fundit për të kundërshtuar kërcënimet e Trampit për të marrë nën kontroll Grenlandën.

Nga e nxehta në të ftohtë

Interesat e industrisë franceze të mbrojtjes shtrihen nga klimat më të ftohta të BE-së deri në ujërat më të ngrohta të Mesdheut.

Së fundmi, Greqia nënshkroi një marrëveshje bashkëpunimi ushtarak me Francën dhe porositi 24 avionë luftarakë „Rafal“ dhe tre fregata „Belara“, me një vlerë totale mbi 5.5 miliardë euro. Fregatat mund të vendosen në kantieret greke sipas propozimit të ri, tha një burim në Grupin francez „Naval“.

Për shkak të tensioneve prej dekadash me rivalin rajonal Turqinë, Athina ka ndarë tradicionalisht të paktën dy përqind të PBB-së së saj për mbrojtjen, duke përmbushur kriteret e NATO-s. Qeveria greke planifikon të investojë 25 miliardë euro në mbrojtje gjatë 12 viteve të ardhshme.

Greqia, e cila blen me besnikëri pajisje ushtarake evropiane, veçanërisht nga Franca dhe Gjermania, gjithmonë ka justifikuar blerjet e saj të armëve duke vënë në dukje mosmarrëveshjet territoriale dhe kërcënimet nga Ankaraja.

Duke qenë pranë zonave të konfliktit në Lindjen e Mesme, Greqia po kërkon gjithashtu të forcojë pozicionin e saj në kufirin e BE-së me Mesdheun Lindor.

Athina ka nënshkruar gjithashtu një kontratë për blerjen e 20 avionëve luftarakë F-35 të prodhimit amerikan.

Buxheti i mbrojtjes i Kroacisë dhe Bullgarisë

Në veri, Kroacia po tregon pragmatizëm të ngjashëm duke blerë armë dhe pajisje nga prodhuesit evropianë dhe amerikanë.

Edhe para se Trampi të zgjidhej president i SHBA-së, Kroacia porositi tetë sisteme raketash artilerie me lëvizshmëri të lartë M142 (HIMARS) nga prodhuesi amerikan “Lokid Martin”.

Kroacia ka vendosur gjithashtu të blejë 89 automjete luftarake të këmbësorisë “Bradli” M2A2 të përdorura nga Shtetet e Bashkuara. Vitin e kaluar, Kroacia nënshkroi një kontratë për të blerë tetë helikopterë UH-60M “Blek Hak” për ushtrinë kroate.

Në vitin 2021, Kroacia nënshkroi një kontratë për blerjen e 12 avionëve luftarakë me disa funksione “Rafal” të përdorura, të prodhuar nga prodhuesi francez i avionëve “Daso Aviasion”. Kontrata mbulonte sistemet e armëve, pjesët rezervë, logjistikën dhe trajnimin.

Me blerjen, Forcat Ajrore Kroate do të zëvendësojnë aeroplanët e vjetër luftarakë MiG-21 me origjinë sovjetike.

Kroacia ka blerë gjithashtu sisteme franceze të mbrojtjes ajrore, duke përfshirë sistemin e mbrojtjes ajrore me rreze të shkurtër MBDA Mistral 3 dhe vendi është në procesin e finalizimit të blerjes së 30 automjeteve “CESAR” 155 mm.

Në tetor, Kroacia dhe Gjermania nënshkruan një letër qëllimi që Kroacia të blinte 50 tanke të reja luftarake gjermane Leopard 2A8 me një çmim të reduktuar në këmbim të dhurimit të tankeve dhe automjeteve luftarake të këmbësorisë në Ukrainë.

Në vitet e fundit, si pjesë e përpjekjeve për të modernizuar ushtrinë e saj në përputhje me standardet e NATO-s dhe për të rritur buxhetin e saj të mbrojtjes, Bullgaria ka bashkëpunuar me prodhuesit evropianë dhe amerikanë.

Ajo ka një kontratë për projektimin dhe ndërtimin e dy anijeve patrulluese modulare me shumë qëllime nga “Lursen Uerft” e Gjermanisë. Projekti kap vlerën e rreth 503 milionë eurosh.

Për të modernizuar forcat e saj ajrore, Bullgaria do të blejë avionë luftarakë F-16 Blok 70 nga Loked Martin, si dhe do të blejë 16 avionë për një total prej tre miliardë dollarësh.

Bullgaria ka gjithashtu një kontratë për 183 automjete Striker dhe pajisje të ngjashme për Forcat e Armatosura Bullgare për rreth 1.5 miliardë dollarë. Duhet të shpenzohen 170 milionë dollarë shtesë për municione. Dorëzimi i parë i automjeteve Striker priten në tremujorin e tretë të vitit 2025.

Një diskutim ndryshe

Në Sllovaki, diskutimet në lidhje me mbrojtjen janë të ndryshme. Eurodeputeti Ludovit Odor, një ish-kryeministër dhe anëtar i partisë opozitare Sllovakia Progresive, mbështet rritjen e buxhetit evropian të mbrojtjes.

Por ai beson se është shumë herët të flitet për një rritje të përqindjes specifike. “Shpenzimet në nivel evropian dhe kombëtar duhet të bazohen në një strategji të përbashkët në të cilën mund të gjenden sinergji. Fillimisht le t'i përcaktojmë ato dhe më pas të flasim për përqindje specifike”, tha ai.

Në të kundërt, eurodeputeti i pavarur Branislav Ondrus, i cili ndan të njëjtin pozicion me qeverinë aktuale populiste dhe pro-ruse sllovake, beson se plani i Komisionit për buxhetin e mbrojtjes është një çmenduri.

Ai beson se duke blerë më shumë armë, Evropa nuk do të jetë më e sigurt. "Unë pajtohem me nevojën për të forcuar sigurinë e Evropës, por ajo duhet të bëhet në një mënyrë tjetër; armatimet nuk kanë nënkuptuar kurrë më shumë siguri," tha ai.

Eurodeputeti i pavarur sllovak, megjithatë, nuk shpjegoi se si ai planifikon ta bëjë Evropën më të sigurt pa armatim.

Foto: ENR/DPA