Shkup, 16 nëntor 2025, (MIA)

Ekipi i MIA-s

Një nga betejat kryesore kundër Projektbuxhetit të Qeverisë dhe Ministrisë së Financave të paraqitur në Parlament po udhëhiqet nga gjyqtarët dhe prokurorët. Ata kërkojnë shumë më tepër para për punën e tyre, në të cilën gëzojnë dy për qind besim nga publiku dhe madje e qortuan Kryeministrin që ua përmendi këtë, si dhe pavarësi absolute në shpenzimin e këtyre parave dhe ruajtjen e besimit prej dy për qind, të cilin duket se më në fund do ta marrin me sërë ligjesh në këtë fushë që do të miratohen deri në fund të vitit.

Por a e meritojnë këtë? Kjo është pyetja e parë. E dyta është, a paguhen vërtet më pak dhe punojnë më shumë se kolegët e tyre evropianë. Ja çfarë thotë analiza e organit të ekspertëve brenda Këshillit të Evropës - CEPEJ (organi përbëhet nga ekspertë, u formua në vitin 2002, dhe qëllimi i tij është të punojë në analiza për të përmirësuar sistemin gjyqësor në vendet evropiane).

Siç thamë, kjo nuk është hera e parë që zgjidhja për drejtësi më të mirë është parë përmes prizmit të parave. Ishte me kërkesë të gjyqësorit, të mbështetur nga ekspertët e BE-së, që u prezantuan kornizat ligjore për buxhetet e gjykatave dhe prokurorive. Për gjykatat, është një shifër e lartë prej 0.8 për qind e buxhetit të shtetit, për prokurorët 0.4 për qind. Kjo do të thoshte se diku rreth 1.2 për qind e të gjitha parave publike do të shpenzoheshin për këtë qëllim.

Për momentin, ky është vetëm kufiri, i cili ende nuk është arritur (dhe duket se nuk kemi nevojë për të, sepse krahasimisht, nuk jemi aspak keq krahasuar me shumë sisteme të tjera gjyqësore në vendet perëndimore), por gjykatat dhe prokurorët nuk hezitojnë ta kërkojnë atë dhe zemërohen kur nuk e marrin. Tani, për reformat gjyqësore që Brukseli kërkon prej nesh dhe të cilat gjyqtarët dhe prokurorët mezi presin, po kërkohet një kulaç dyfish më i madh i parave publike në mënyrë që të funksionojë më mirë.

Gjykata ka marrë 0.66 për qind të buxhetit vitet e fundit, ose 44.7 milionë euro në para të gatshme. Shumica e tyre, deri në 38.3 milionë, shpenzohen për paga. Sipas të dhënave nga propozim-buxheti, nga viti 2021 deri më sot, pagat në gjyqësor pothuajse janë dyfishuar. Ngjashëm është edhe në prokurori, ata marrin 0.21 përqind të parave publike, ose 14.4 milionë euro. Dhe atje, pjesa më e madhe shpenzohet për paga, madje 10.6 milionë euro.

Pagat bazë të prokurorëve dhe gjyqtarëve variojnë nga rreth 86 mijë denarë, deri në atë të prokurorit të shtetit ose gjyqtarëve supremë, paga e të cilëve sipas koeficientëve ligjorë është rreth 122 mijë denarë (nga 17 deri në 24 mijë euro në vit). Kjo është nga 2.3 deri në 3.2 paga mesatare në vend.

Por, ndryshe nga shifrat maqedonase, ekzistojnë edhe analiza krahasuese me një pamje të saktë se kush shpenzon dhe sa punon. Një shembull i tillë është Raporti mbi Sistemet Gjyqësore - CEPEJ (https://www.coe.int/en/web/cepej/individual-country-profiles5) i Këshillit të Evropës (dhe gjithashtu i pranuar nga Komisioni Evropian i BE-së) i lëshuar vitin e kaluar dhe i referohet vitit 2022.

Sipas CEPEJ, në Maqedoni çdo banor shpenzon 24.6 euro për gjyqësorin ose 0.39 përqind e të gjithë PBB-së shkon për punën e gjykatave dhe prokurorëve. Krahasimisht, kjo është madje pak mbi mesataren e BE-së të vendeve që shpenzojnë nga 0.33 deri në 0.35 për qind të PBB-së për këtë qëllim.

Në Maqedoni, numri i prokurorëve ka variuar nga 170 në 200 gjatë dekadës së fundit. Sipas raporteve të Zyrës së Prokurorit Publik, në vitin 2023 kishte 179 prokurorë, dhe në vitin 2024 169 prokurorë. Krahasuar me regjistrimin e vitit 2021, këta janë përkatësisht 9.7 dhe 9.2 prokurorë për 100,000 banorë. Këshilli i Evropës paraqet një shifër pak më të ulët prej 8.5 prokurorësh për 100,000 (https://rm.coe.int/north-macedonia/1680b1df79)(Gjermania ka 7.6 prokurorë për 100,000 banorë). Mesatarja evropiane është 11 deri në 12 prokurorë për 100,000 banorë, por në përgjithësi, mesatarja është rritur nga vendet e Evropës Lindore, ndërsa sistemet e Evropës Perëndimore kanë një numër më të ulët.

Por le të shohim se sa kanë punuar prokurorët vendas krahasuar me homologët e tyre evropianë?

Sipas CEPEJ, në Maqedoni, një prokuror nga viti 2012 deri në vitin 2022, mesatarisht, ka punuar në 170 deri në 200 raste në vit, që është nën ose brenda mesatares evropiane prej rreth 204 rastesh në vit për një prokuror. Shifra të ngjashme paraqiten nga vetë Prokuroria Publike në raportet vjetore që i paraqet Parlamentit. Për shembull, për vitin 2023, thuhet se mesatarisht një prokuror ka punuar në 180 raste të reja në vit (https://jorm.gov.mk/wp-content/uploads/2024/07/godishen-izveshta%D1%98-2023-finalna-verzi%D1%98a-2.pdf)

Edhe pse ngarkesa e punës së prokurorisë sonë është nën ose në mesataren evropiane, në të gjitha raportet vjetore Prokuroria Publike vëren mungesë prokurorësh për të punuar në mënyrë efikase. Ata thonë se prokurorët kanë kompetenca të shtuara dhe punojnë në përputhje me Ligjin e ri të Procedurës Penale. Prokuroria vlerëson se duhet të ketë deri në 261 prokurorë në Maqedoni, që do të ishte deri në 14.2 prokurorë për 100,000 banorë, gjë që është e rrallë në çdo vend. Numri i gjyqtarëve, sipas burimeve joformale, është rreth 460, që është diku rreth 25 gjyqtarë për 100 mijë banorë. Këshilli i Evropës thotë se vendi ynë ka 22.3 gjyqtarë për 100 mijë banorë, ndërsa mesatarja evropiane është diku rreth 17 gjyqtarë, që do të thotë se jemi mbi të.

Për krahasim, për 100,000 banorë, ja disa vende që kanë më pak gjyqtarë se ne:

Maqedonia e Veriut - 22.3 gjyqtarë

Holanda - 15

Belgjika - 14.6

Italia 12.2

Franca - 11.3

Spanja - 11.8

Shqipëria – 11.4

Anglia dhe Uellsi vetëm 3 gjyqtarë për 100,000 banorë.

Megjithatë, ka edhe vende me mbi 40 gjyqtarë për 100,000 banorë. Sipas CEPEJ, këto pabarazi mund të shpjegohen, të paktën deri në një farë mase, nga diversiteti i organizatave gjyqësore dhe sistemeve ligjore evropiane, të cilat janë produkt i proceseve të gjata historike. Kështu, numri i ulët i gjyqtarëve profesionistë për frymë në Britaninë e Madhe - Angli dhe Uells, Britaninë e Madhe - Irlandën e Veriut dhe Britaninë e Madhe - Skoci mund të shpjegohet me përqindjen shumë të lartë të çështjeve që bien nën juridiksionin e gjykatave të magjistratëve të përbëra nga gjyqtarë të porotës. Harta tregon të gjitha vendet që kanë si gjyqtarë profesionistë të përkohshëm ose sipas rastit, po ashtu edhe gjyqtarë të porotës në disa vende.

SINDROMA BALLKANIKE

Ajo që mund të vihet re nga studimi i Këshillit të Evropës është se ekziston një lloj sindrome ballkanike në fushën e drejtësisë - numri i gjyqtarëve dhe prokurorëve është shumë mbi mesataren evropiane (përveç Shqipërisë), megjithëse drejtësia duket se ka qenë më e ngadalta në këtë pjesë të Evropës. Anasjelltas, paratë që këto vende ndajnë për drejtësinë si pjesë e PBB-së ose buxhetit të shtetit janë mbi mesataren evropiane, por të ngjashme me Maqedoninë. Kroacia dhe Sllovenia shpenzojnë 0.38 të PBB-së për drejtësi çdo vit, Serbia madje 0.54 të PBB-së së saj, Shqipëria - 0.29 të PBB-së.

Për shembull, në Kroaci ka 42.4 gjyqtarë dhe 16.2 prokurorë për 100 mijë banorë. Kjo është pothuajse dyfishi i gjyqtarëve dhe një e treta më shumë prokurorë se mesatarja evropiane. Një prokuror atje punon vetëm 67 çështje në vit, që është pakrahasueshëm më pak se në vendet e tjera evropiane dhe pothuajse e papërfillshme për një prokuror gjerman që punon mbi 700 çështje. Pagat variojnë nga 28 deri në 57 mijë euro në vit. Megjithatë, krahasuar me pagën mesatare që prokurorët dhe gjyqtarët tanë kanë si bazë, gjyqtarët kroatë fitojnë njësoj si kolegët e tyre maqedonas - nga 2.5 deri në 3 paga mesatare.

Në Serbi, ka 39.1 gjyqtarë dhe 10.4 prokurorë për 100 mijë banorë. Numri i gjyqtarëve është gjithashtu dy herë më i lartë. Një prokuror atje punon 114 çështje në vit, por kishte vite si viti 2018 kur një prokuror duhej të punonte deri në 500 çështje në vit. Pagat variojnë nga 20 deri në 49 mijë euro në vit. Krahasuar me pagën mesatare në Serbi, këto janë 2.3 paga mesatare, që është përsëri e njëjtë, dhe madje më pak se pagat e prokurorëve dhe gjyqtarëve maqedonas.

Sllovenia gjithashtu ka shumë gjyqtarë. Shifrat atje janë si më poshtë: 40.7 gjyqtarë dhe 9.8 prokurorë për 100 mijë banorë. Edhe pse numri i prokurorëve është i vogël, duket se ata punojnë më shumë dhe më me efikasitet se kolegët e tyre ballkanas - 289 çështje në vit. Paga e gjyqtarëve sllovenë varion nga 34 mijë euro në vit për gjyqtarët dhe prokurorët me gradë më të ulët, në 66 mijë për ata me përvojë dhe gradë më të lartë. Gjyqtarët sllovenë fillojnë me 1.1 pagë mesatare dhe e përfundojnë karrierën e tyre me 2.7 paga mesatare sllovene.

Serbia dhe Kroacia kanë besim të ulët në gjyqësor me pak mbi 20 për qind. Nga të gjitha vendet e Ballkanit, besimi më i lartë në gjyqësor ekziston në Slloveni - 41 për qind.

Në vendin tonë, ky besim është 2 për qind. Por, ne themi se besimi në gjyqësor është i ulët edhe në Serbi dhe Kroaci, ku është 20 për qind. 

SHIFRAT E GJYQËSORIT TË GJERMANISË

Shpenzimet më efektive për sa i përket prodhimit duket se janë në Gjermani. Atje, në buxhetin federal nuk ka zëra të veçantë për prokurorinë dhe gjykatat, por ka një zë që i referohet Ministrisë së Drejtësisë dhe gjyqësorit në nivel federal. Sipas buxheteve zyrtare gjermane, nga 1.01 deri në 1.16 miliardë euro janë ndarë për këtë qëllim nga viti 2022 deri në vitin 2025, ose nga 0.2 deri në 0.24 përqind të buxhetit total federal të Gjermanisë, që nuk është ndryshe nga vendi ynë.

Megjithatë, këto nuk janë të vetmet para që gjyqësori ka në dispozicion. Sipas CEPEJ, gjyqësori gjerman kushtoi një shumë të pabesueshme prej 10.9 miliardë eurosh ose një total prej 0.3 përqind të PBB-së së Gjermanisë, por kjo nuk përfshin vetëm gjyqtarët dhe prokurorët, por edhe të gjitha shërbimet, dhe nuk ka të dhëna nëse kjo përfshin edhe sistemin e burgjeve. Kjo përqindje ka mbetur pothuajse e pandryshuar që nga viti 2016 dhe është mjaft modeste për sa i përket ngarkesës së punës. Por shifrat absolute janë tepër të mëdha, sepse edhe Gjermania është e madhe. Ja një analizë se sa prokurorë dhe gjyqtarë punojnë në Gjermani, sa çështje dhe sa fitojnë.

Sipas të njëjtit studim, në Gjermani punojnë pak më pak se 21 mijë gjyqtarë dhe 6,503 prokurorë publikë. Për ta bërë të krahasueshëm me ne, kjo është 24.7 gjyqtarë dhe 7.7 prokurorë për 100 mijë banorë (kemi 22.3 gjyqtarë për 100,000 banorë dhe 9 prokurorë për 100,000 banorë). Sipas statistikave zyrtare gjermane (https://www.destatis.de/DE/Presse/Pressemitteilungen/2024/10/PD24_379_2421.html?utm), këta prokurorë përfundojnë 5.5 milionë çështje në vit, ose mesatarisht, çdo prokuror përfundon një numër të pabesueshëm prej 846 çështjesh në vit (një burim tjetër thotë se një prokuror gjerman punon mesatarisht rreth 770 çështje në vit). Kjo është katër herë më shumë se mesatarja evropiane.

Nuk ka të dhëna të përmbledhura për gjykatat, por sipas CEPEJ dhe statistikave zyrtare gjermane, gjykatat përfundojnë nga 4 deri në 5 milionë raste në vit (civile, penale, administrative). Kjo do të thotë që një gjyqtar gjerman punon mesatarisht në 214 raste në vit.

Për çfarë page e bëjnë këtë? Sipas CEPEJ, paga vjetore në gjyqësor në vitin 2022 ishte 56.3 mijë euro. Paga mesatare vjetore sipas statistikave zyrtare ishte 49.2 mijë euro. Kjo do të thotë që pagat gjyqësore kanë një koeficient prej 1.08 të pagës mesatare gjermane, që është pakrahasueshëm më pak se 2.5 deri në tre paga mesatare që marrin gjyqtarët dhe prokurorët tanë. Vërtet, disa gjyqtarë në Gjermani në kulmin e karrierës së tyre gjyqësore përfundojnë me një pagë vjetore prej rreth 120,000 eurosh, por kjo është gjithashtu rreth 2.5 herë më shumë se paga mesatare gjermane në përgjithësi, ndërsa gjyqtarët tanë supremë gjithashtu marrin 2.5 herë më shumë se mesatarja shtetërore. Tani, siç e ka theksuar disa herë kryeministri Mickoski, numri është që të marrin paga neto prej 300,000 denarësh, që do të ishte më shumë se 7 herë më e lartë se paga mesatare në vend, gjë që nuk ekziston në asnjë vend evropian.

Sistemi gjyqësor gjerman, sipas raportit të fundit të OECD-së mbi besimin e qytetarëve në sektorin publik, gëzon besim prej 58 për qind. Në vendin tonë, le ta përsërisim, ky besim është vetëm 2 për qind, 58 për qind në Gjermani, krahasuar me 2 për qind në vendin tonë. (https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2024/06/oecd-survey-on-drivers-of-trust-in-public-institutions-2024-results-country-notes_33192204/germany_1b23ffcd/9f727e4a-en.pdf?utm_source=chatgpt.com).