Shkup, 17 nëntor 2025 (MIA) - 

Ekipi i MIA-s

Sistemi gjyqësor është një shtyllë kyçe e çdo shteti demokratik, ndërsa efikasiteti, kapaciteti dhe stabiliteti i tij financiar shpesh janë të ekspozuara në debat publik. Në Maqedoninë e Veriut, kjo çështje është veçanërisht e rëndësishme në dritën e reformave, ndryshimeve kadrovike dhe krahasimeve me standardet evropiane.

Çështja e pagave të gjyqtarëve është bërë temë qendrore këto ditë. Sipas Shoqatës së Gjyqtarëve të Maqedonisë, një pjesë e konsiderueshme e gjyqtarëve në gjykatat themelore marrin pagë prej 86.000 denarë në muaj, por situata nuk është e njëjtë në gjykatat e apelit dhe në Gjykatën Supreme, ku pagat arrijnë në 120.000 denarë, që është 2,7 herë më shumë se paga mesatare në RMV. Në fakt, aq është edhe paga e mjekëve më të mirë nga Qendra Klinike në Shkup - po flasim për pagën bazë, e cila varion nga 80-90 mijë denarë, deri në atë të gjyqtarëve supremë, paga e të cilëve sipas koeficientëve ligjorë është rreth 122 mijë denarë (nga 17 deri në 24 mijë euro në vit). Kjo është nga 2,3 deri në 3,2 paga mesatare në vend. Për krahasim, në Gjermani, gjyqtarët fillojnë me një pagë që është 1,1 herë më shumë se paga mesatare në Gjermani (gjyqtarët themelore gjermanë), që do të korrespondonte me një pagë prej rreth 50.000 denarësh nëse marrim pagën mesatare të RMV-së.

Gjykata vitet e fundit ka marrë 0,66 për qind të buxhetit ose 44,7 milionë euro në para të gatshme. Pjesa më e madhe e kësaj shume, 38,3 milionë, shpenzohet për paga. Sipas të dhënave nga propozimi i buxhetit, nga viti 2021 deri më sot, pagat në gjyqësor pothuajse janë dyfishuar.

Sipas kryeministrit Mickoski, të gjitha të ashtuquajtura reforma për të cilat flasin gjyqtarët në fakt përfundojnë në rritjen e pagave të tyre në nivelin prej 300.000 denarë, që është pesë herë më shumë se paga që mund të fitojë një mjek amë, dhe kjo vetëm në Shkup, ku ka shumë më tepër pacientë për mjek, por jo edhe në vendet më të vogla. 

Për të vlerësuar kapacitetin e sistemit gjyqësor, shpesh përdoret treguesi "gjyqtarë për 100.000 banorë". Sipas CEPEJ (Komisioni Evropian për Efikasitetin e Drejtësisë), që nga viti 2024 (me të dhëna nga viti 2022), vendi ynë ka afërsisht 22,3 gjyqtarë për 100.000 banorë.

Ky numër është mbi mesataren evropiane, e cila është rreth 21.9-22.2 gjyqtarë për 100.000 banorë.

Kjo do të thotë që, ndryshe nga perceptimi që gjyqtarët po përpiqen të imponojnë duke ushtruar presion mbi Ministren e Financave Koçoska, vendi ynë nuk po mbetet prapa për sa i përket numrit të gjyqtarëve, por përkundrazi, po lëviz brenda normës së vendeve evropiane.

Kur krahasohet numri i gjyqtarëve me anëtarët e mëdhenj të Bashkimit Evropian, shfaqet një pamje edhe më interesante. Kështu, Gjermania ka 24.7 gjyqtarë për 100.000 banorë, që është shumë afër situatës vendase, ndërsa Danimarka me 6.5, Islanda me 16,5, Malta me 9,0, Norvegjia – 10,5, Suedia – 11,7, Irlanda – 3,3, Spanja me 11,9 ose Franca me 11,3 gjyqtarë për njëqind mijë banorë janë shumë nën mesataren e BE-së. Këto të dhëna, të marra nga raporti CEPEJ 2024, tregojnë se kemi dy herë më shumë gjyqtarë për kokë banori sesa shumica e vendeve në Bashkimin Evropian.

(Burimi CEPEJ)

Sipas CEPEJ, në Maqedoni çdo banor harxhon 24,6 euro në gjyqësi ose 0,39 për qind nga PBB shkon për punën e gjykatave dhe prokurorive. Si krahasim, kjo është madje diçka mbi mesataren e BE-së në shtetet të cilat harxhojnë nga 0,33 deri 0,35 për qind nga PBB për këtë dedikim.

Kjo tregon se numri i gjykatësve nuk është problem kryesor sistematik, por efikasiteti, organizimi, resurset dhe menaxhimi me lëndët. Që do të thotë, vendi i ynë nuk ballafaqohet me mungesë të gjykatësve në krahasim me standardet evropiane, numri është i krahasueshëm ose madje më i mire se shumë anëtarë të BE-së. Por efikasiteti i gjyqësisë vazhdon të varet jo vetëm nga numri i kuadrit, por edhe nga mënyra e organizimit, ngarkesës dhe politikës afatgjate kadrovike.

Në korniza globale, në shumë pjesë të botës ka dukshëm më pak gjyqtarë për kokë banori sesa në vendet evropiane, respektivisht në vendin tonë. Etiopia, për shembull, ka vetëm 0,25 gjyqtarë për 100.000 banorë, sipas të dhënave nga mediat e huaja. Pakistani ka rreth 1,05 gjyqtarë, Brazili ka nëntë, ndërsa Turqia ka 17,2 gjyqtarë për 100.000 banorë, Serbia ka 18 deri 23 gjyqtarë, Japonia ka 1,8 deri në 2, Izraeli ka 6 deri 12, Australia ka 2 deri 4, Rusia ka 6 deri 12, Kina një deri tre gjyqtarë për 100.000 banorë, Kanadaja 2 deri 3, Afrika e Jugut 3 deri 6, Brazili ka 9 deri në 11 gjyqtarë, e kështu me radhë...

(Disa sisteme të zhvilluara anglo-saksone, si SHBA-të ose Mbretëria e Bashkuar, zyrtarisht tregojnë shifra të ulëta për shkak të modeleve të ndryshme organizative dhe ndarjeve midis gjyqtarëve profesionistë dhe personelit tjetër gjyqësor, dhe në disa vende numri ndryshon në varësi të rajoneve.)

Shkurt dhe në kontekst botëror (mesatarja është 10,63 gjyqtarë për njëqind mijë banorë), Maqedonia ka një raport relativisht të lartë të gjyqtarëve me banorët, duke treguar se stafi gjyqësor është mjaft i dendur krahasuar me shumë vende, veçanërisht në ato ku sistemet gjyqësore kanë më pak resurse.

Madje edhe kur të merren parasysh numrat e fundit se në vend ka 363 gjyqtarë (duke përjashtuar gjyqtarët që u është pezulluar funksioni gjyqësor), mesatarja është 19,92 gjyqtarë për 100.000 banorë, që është përsëri një raport i lartë, i cili, siç e shohim çdo ditë, nuk do të thotë automatikisht një gjyqësor efikas. Ashtu që është e qartë se problemi nuk është te paratë, as te numri i gjyqtarëve, por te diçka tjetër. Ne e kuptojmë se cili është problemi, por nuk është vendi ynë të flasim për të këtu.

Kjo tabelë tregon se si ka lëvizur numri i gjyqtarëve për 100.000 banorë në të gjitha vendet evropiane. Mund të shihet se në vendin tonë numri ka qenë në rënie, por ky trend filloi në vitin 2012 dhe buxheti aktual nuk ka ndikim në këtë, dhe vetë gjyqtarët nuk kanë reaguar kështu në 13 vitet e fundit.

Megjithatë, nga tabela, burimi CEPEJ, mund të shihet se rënia e numrit të gjyqtarëve për kokë banori po ndodh në të vërtetë në shumë vende të tjera në Evropë, dhe vendi ynë nuk po shkon aspak keq në këtë drejtim. Përveç raporteve gazetareske në media që paguhen me para të huaja, e në të cilat do të lexoni tituj se "gjyqësori i Maqedonisë është në prag të kolapsit" e të ngjashme, të cilat nga e shkruara, krahasuar me vendet e Evropës Perëndimore, ”mund të shihet se ky nuk është aspak ashtu”. ls/bsh/