23 мај 2023

Јутарњи лист

Буџетската драма на САД влегува во нова фаза. Иако претставниците на демократите кон средината на минатата недела најавија дека ќе постигнат договор со републиканците за зголемување на лимитот за задолжување, викендов стана јасно дека преговорите не се поместуваат од мртва точка, додека уставно-правната позиција на американскиот претседател Џозеф Бајден, кој де факто одбива да признае дека републиканците го освоија мнозинството на последните конгресни избори и имаат и право и моќ да гласаат за фискалните планови.

Дали во суштина е недемократски модел на однесување доколку актуелниот претседател на САД не сака да го признае односот на силите во највисокото претставничко тело на државата, туку бара новиот законодавец да ги почитува фискалните планови од претходната седница на Конгресот, како одлуките на претходната седница на Конгресот да имаат демократски легитимитет за сите времиња? Бајден сè уште ги обвинува републиканците за екстремизам и тврдоглавост. Тврдоглаво се однесува и вистинскиот лидер на републиканците, поранешниот претседател Доналд Трамп, кој ги повикува сопартијците да не попуштаат во разговорите со демократите.

„Мора да добиете сè што ќе побарате, не се наведнувајте“, порачува Трамп бидејќи е свесен дека Бајден е тој што се става во бизарна позиција со тоа што ја доведува нацијата на работ на катастрофа, сето тоа затоа што барањата на републиканците за заштеда му се идеолошки неприфатливи. Единствениот потег што Белата куќа го направи во радикалната реторика за одбивање каков било компромис е напуштање на екстравагантните идеи за ковање паричка од милијарда долари за да се исплати долгот или несоодветно користење на 14-тиот амандман за да се поништи одредбата за ограничување на уставниот долг. Се добива впечаток дека администрацијата на Белата куќа е сè повнимателна во врска со овие правни акробации, бидејќи се чини дека хаосот не би можел да биде многу помал доколку не се постигне меѓупартиски договор за лимитот за задолжување.

Нејасно е зошто Белата куќа не прифаќа промена на односот на силите во Конгресот по демократските избори. Дури изгледа малку чудно да се нагласи дека САД одржаа демократски (!) избори за Конгресот, на кои победија републиканците, кои сега се обидуваат да го спроведат она што произлегува од нивната победа, но администрацијата на Бајден го одзема тоа право. Се чини дека самиот Бајден целосно заборавил на неговите стари парламентарни говори за прашањето за лимитот на долгот, кои се целосно спротивни на она што тој денес го кажува како претседател.

„Време е републиканците да прифатат дека нема договор меѓу две партии доколку се базира исклучиво на условите на едната партија. И тие мора да се движат“, рече Бајден додека влегуваше во Air Force One за да лета на состанокот на лидерите на Г7 во Хирошима. Сепак, засега воопшто не е видливо на какви отстапки се подготвени демократите, бидејќи Бајден и неговата администрација повторуваат дека не отстапуваат ниту милиметар од фискалните планови и дека се подготвени само да зборуваат за намалување на дефицитот преку зголемување даноци, но не и оние што би ги прифатиле републиканците.

„Мислам дека не е екстремно ако кажеме дека треба да трошиме помалку отколку што направивме оваа година“, одговори лидерот на конгресното мнозинство Кевин Мекарти.

Засега е целосно нејасно какви би можеле да бидат последиците од кризата или дека САД би можеле да избегнат банкрот со тоа што Министерството за финансии ќе избегне да плаќа голем број други обврски кои не би повлекувале технички банкрот. Некои експерти забележаа дека наместо за Икс-ден (1 јуни) треба да зборуваат за С-ден и Д-ден. С-денот е датумот кога САД повеќе нема да плаќаат бенефиции за социјално осигурување, што значи дека милиони луѓе ќе останат без помош. Денот Д е вистинскиот клучен ден, односно моментот кога САД повеќе нема да ги плаќаат доспеаните обврски кон инвеститорите, што, ако двата стари „овни во трлото“ продолжат да ја практикуваат својата „работа како и обично“, ќе предизвикаат глобален финансиски хаос од непроценливи последици.

Конзервативната кредитна агенција Мудис процени дека банкрот за САД би значел седум милиони изгубени работни места и скок на невработеноста за осум отсто. Фактот дека, според процената на Мудис, берзата во моментов би изгубила една петтина од својата вредност, не изгледа ни толку драматично како бројката од седум милиони работни места.

Со оглед на тоа што практично нема значајна дискусија меѓу републиканците и демократите, фискалните експерти немаат друг избор освен да проценат кога би можел да се случи Денот Икс. Оценките се многу разновидни и се движат од тезата дека администрацијата може да премине од неплаќање во неплаќање долго време притоа успешно избегнувајќи технички банкрот, до тоа дека тоа може да се случи многу брзо и неочекувано.

Без оглед дали САД можат да манипулираат со (не)плаќање на обврските очекувајќи бранови на подарежливи даночни приходи во одредени периоди од годината и со тоа да избегнат технички банкрот, се добива впечаток дека сегашната политика на републиканците и демократите станува извор на екстремни краткорочни и долгорочни финансиски ризици.

Во моментов, многу сериозно прашање за демократите е дали можат да замислат дека тие се мнозинство во Конгресот и дека Доналд Трамп, кој се противи на промената на републиканските фискални планови за трошење, се врати во Белата куќа. Дали би биле среќни доколку Трамп целосно ја игнорирал нивната изборна победа или би го повикале на несоодветно недемократско однесување, а можеби дури и некаков државен удар, диктатура? Многу веројатно. Имено, многу е невообичаено што демократски избраниот претседател апсолутно (100 проценти) со месеци го негира демократското право на мнозинството во Конгресот да донесе долгорочни фискални трошоци, што е особено иронично во земја каде што пишувачите на Устваот мудро се погрижија да ја интегрираат одредбата за лимитот за задолжување, кој поради траекторијата на фискалниот долг, денес го има повеќе од кога било досега во американската историја.