Shkup, 8 dhjetor 2025 (MIA)

Branka D. NAJDOVSKA

Profesori në Fakultetin e Mjekësisë në Kragujevc, Serbi, i cili është bashkëpunëtor i ekipit rus që zhvillon vaksinën e parë mRNA kundër kancerit, flet për MIA-n rreth asaj se për cilat kancere ka shpresë për shërimin e tyre, çfarë është në të vërtetë kjo terapi, kush do të jetë në gjendje ta marrë atë, çfarë na pret në të ardhmen në këtë fushë...

Një nga shkencëtarët dhe udhëheqësit akademikë më të shquar nga Serbia, Prof. Dr. Vladimir Jakovljeviq, profesor i rregullt i fiziologjisë dhe dekan i Fakultetit të Shkencave Mjekësore në Kragujevc për një kohë të gjatë, si studiues me reputacion ndërkombëtar është pjesë e ekipit të ekspertëve mjekësorë rusë, të udhëhequr nga mjeku serb Sergej Boljeviq në Universitetin Seçenov, të cilët po punojnë në zhvillimin e një vaksine të personalizuar kundër kancerit bazuar në teknologjinë mRNA.

Kjo qasje nuk është një vaksinë klasike parandaluese, por një trajtim i individualizuar që synon format e rënda të kancerit. Projekti konsiderohet një mundësi e rëndësishme për rajonin, pasi hap hapësirë për teknologji të reja mjekësore, transferim njohurish dhe akses potencial në terapi të avancuara për pacientët për të cilët metodat tradicionale nuk janë të mjaftueshme.

A mund të na shpjegoni së pari se çfarë do të thotë saktësisht një "vaksinë e personalizuar kundër kancerit me ARNm"? Si funksionon, për kë është menduar dhe si ndryshon nga terapitë klasike kundër kancerit?

“Një vaksinë e personalizuar kundër kancerit me ARNm është në fakt një terapi e personalizuar, e cila bëhet për një pacient individual që ka një sëmundje malinje dhe vetëm për atë sëmundje të vetme malinje. Që do të thotë se nëse ai pacient zhvillon një sëmundje tjetër malinje, kjo terapi nuk do të funksionojë, por duhet të bëhet një "vaksinë" e re për të. Unë qëllimisht insistoj në termin terapi e personalizuar, jo vaksinë. Domethënë, parimi i veprimit është i njëjtë si në vaksinim, por kjo terapi nuk vepron në mënyrë parandaluese në shfaqjen e kancerit, por është terapeutike. Aktualisht, përdoret për trajtimin e melanomës malinje në Rusi, ndërsa kompania "Moderna" ka kryer një studim klinik që nga viti 2019, i cili aktualisht është në fazën e dytë të provave klinike. Rezultatet nga të dyja palët janë premtuese.

Një biopsi tumori merret nga pacienti dhe një mostër e indit të tij të shëndetshëm të pajtueshëm, ato kryqëzohen, dhe në këtë mënyrë sistemi imunitar stimulohet për të prodhuar antitrupa specifikë kundër neo-onkogjenit që gjendet në qelizat tumorale të atij tumori specifik. Me ndihmën e inteligjencës artificiale, përshpejtohet krijimi i skeletit të mRNA-së, i cili do të përcaktojë këto antitrupa specifikë.

Në këtë pikë, për shkak se procedura terapeutike është në fillimet e saj, ajo është e destinuar për pacientët që kanë shteruar të gjitha format e tjera të terapisë, por që kanë pasur të paktën një përgjigje minimale pozitive ndaj imunoterapisë, e cila kohët e fundit ka dhënë rezultate jashtëzakonisht të mira në trajtimin e kësaj sëmundjeje jashtëzakonisht të rrezikshme.

A është vaksina ose "bartësi", i destinuar për të transportuar ilaçin kundër qelizave malinje apo qëllimi i saj është të zgjojë sistemin imunitar?

Qëllimi i kësaj vaksine është pikërisht siç e përcaktuat ju: zgjimi i sistemit imunitar.

Pse vaksina përdoret vetëm tek pacientët në fazë terminale, dhe jo në fillim, para kimioterapisë dhe radioterapisë?

Ne jemi tani në fillim të aplikimit të saj, kështu që është e pamundur që parimet etike të kenë një gamë të gjerë pacientësh. Është zakon që kjo lloj terapie inovative të aplikohet së pari tek pacientët në një stadium më të rëndë, domethënë ata që kanë shteruar të gjitha format e tjera të trajtimit.

Cili është kapaciteti për aplikim masiv të kësaj vaksine, a duhet dikush të jetë në Moskë për pesë muaj për ta përdorur atë?

Në këtë pikë, nuk ka kufizime të qarta nga pala ruse, por sigurisht, ky numër nuk mund të matet në qindra ose mijëra në fillim. Procesi jashtëzakonisht i vështirë i prodhimit kërkon kohë, por, e përsëris, nuk ka kufizime për momentin.

Si lindi bashkëpunimi midis jush dhe ekipit rus? Kush ishte iniciatori dhe kur filloi bashkëpunimi midis jush?

Që nga viti 2017, jam profesor vizitor në Universitetin e Parë Mjekësor të Moskës "I.M. Seçenov" në Departamentin e Patofiziologjisë, të drejtuar nga Prof. Dr. Sergej Boljeviq, i cili është me origjinë nga Ballkani dhe me të cilin kam pasur një bashkëpunim shumë të frytshëm që atëherë, i cili pasqyrohet në një numër të madh punimesh të përbashkëta shkencore, tezash për doktoraturë dhe për projekte. Prof. Boljeviq është përfshirë në projektin për zhvillimin e kësaj terapie që nga fillimi, ai më sugjeroi dhe në këtë kuptim jam pjesë e ekipit më të gjerë që punon për këtë. Në këtë pikë, mund të thuhet se kjo është kurora e bashkëpunimit tonë, megjithëse shpresoj sinqerisht se do të vazhdojmë të shtyjmë kufijtë në atë drejtim.

Pacienti i parë nga Serbia u nis për në Moskë. A do të thotë kjo se trajtimi aktualisht nuk ofrohet në Serbi dhe a ka ndonjë plan për ta bërë këtë terapi të disponueshme edhe këtu?

Në mesin e tetorit, një delegacion i lartë rus vizitoi Serbinë dhe u takua me përfaqësuesit tanë, përfshirë një pritje me presidentin Vuçiq. Pastaj doli në pah mundësia e transferimit të teknologjisë dhe zhvillimit të kësaj terapie në Serbi, sepse rusët, për aq sa di unë, janë të gatshëm ta "eksportojnë" këtë teknologji vetëm në Serbi. Unë nuk isha i përfshirë në ato bisedime, kështu që nuk i di detajet e drejtpërdrejta, por ajo që di është se ekziston vullneti i mirë që kjo të ndodhë.

Me cilat lloje specifike të kancerit do të ndihmonte? Sa doza do të nevojiteshin?

Në këtë pikë, kjo terapi në Rusi është regjistruar ekskluzivisht për trajtimin e melanomës malinje. Sëmundjet e para malinje që do të regjistrohen janë karcinoma e mushkërive me qeliza të mëdha. Unë besoj se pas kësaj, do të ketë një zgjerim të vërtetë në këtë fushë, sepse ky zbulim padyshim ka përshpejtuar kërkimin në këtë fushë në të gjitha pjesët e botës së zhvilluar në mendimin shkencor mjekësor.

A do të jetë kjo në dispozicion për ne, qytetarët maqedonas, dhe në çfarë mënyre?

Qytetarët maqedonas mund të kontaktojnë Prof. Boljeviqin përmes meje tani, nëse vuajnë nga kjo sëmundje e tmerrshme dhe ne mund të krijojmë një rrugë për diagnozën dhe trajtimin e mundshëm, nëse plotësojnë kriteret shumë të rrepta. Unë besoj se rruga e tyre drejt terapisë në Serbi do të jetë më e lehtë për ta, kur ajo të zbatohet në vendin tonë, por kjo është e vetmja mënyrë për momentin.

Si e vlerësoni anën shkencore dhe etike të miratimit dhe aplikimit të shpejtë të "terapisë me vaksinë" inovative? Cilat janë rreziqet e mundshme dhe cili është përfitimi i pritur?

Përvoja ime me rusët është se ata nuk publikojnë asgjë, veçanërisht jo në shkencë, në publik para se ta kontrollojnë plotësisht. Gjithmonë duhet të mbahet mend se pas këtij projekti qëndron një institut shkencor i respektuar (Instituti “Gamaleja”) dhe Ministria Ruse e Shëndetësisë. Ata nuk do të rrezikonin reputacionin dhe besimin e tyre në këtë mënyrë, para së gjithash ndaj qytetarëve të tyre dhe pastaj globalisht. Në kuptimin shkencor, besoj se mundësitë e efekteve anësore minimizohen, sepse praktikisht bëhet fjalë për stimulimin e organizmit tonë për ta zgjidhur vetë problemin.

Çfarë parashikoni për sa i përket transparencës shkencore? A do të publikohen rezultatet, të dhënat e sigurisë dhe efikasitetit në mënyrë që publiku dhe komuniteti shkencor të mund të monitorojnë suksesin praktik të vaksinës?

Absolutisht gjithçka do të jetë transparente për të paktën dy arsye: së pari, sepse është një procedurë e zakonshme dhe së dyti, publiciteti që ka marrë ky zbulim na jep të gjithëve ne të përfshirë në këtë projekt përgjegjësi shtesë para publikut botëror.

Si e shihni rolin e bashkëpunimit ndërkombëtar (veçanërisht me institucionet ruse) në zhvillimin e terapive të tilla inovative? A hap më shumë mundësi për pacientët në Serbi dhe në Ballkan?

Mundësia e bashkëpunimit ekziston dhe ka vullnet të mirë për të. Gjëja më e rëndësishme është të zgjedhim njerëzit e duhur për këtë bashkëpunim që do të punojnë në këtë projekt në një kuptim shkencor dhe operacional. Sepse në fillim dhe në fund, duhet të kujtojmë se guri më i rëndësishëm në çdo ndërtim janë njerëzit, jo ndërtesat dhe pajisjet, megjithëse nuk mund të bëjmë pa to. Sepse si ato pajisje ashtu edhe ato ndërtesa janë bërë nga njerëzit. Shpresoj që, nëse ka inteligjencë në të gjitha pjesët e botës, ky do të jetë një zbulim revolucionar dhe një mundësi për mjekësinë botërore për të krijuar një lloj tempulli të humanizmit.

Cilat janë temat më të rëndësishme kërkimore në fushën tuaj për momentin?

Kryesisht, unë jam një studiues "kardiovaskular", kam qenë i angazhuar në kërkime në fushën e sistemit kardiovaskular gjatë gjithë karrierës sime. Një nga segmentet është mundësia e zvogëlimit të efekteve anësore të kimioterapisë dhe radioterapisë në sistemin kardiovaskular. Gjithashtu, ekipi im ka punuar shumë në vitet e fundit mbi efektet e varieteteve të bimëve vendase nga zona jonë në sëmundje të ndryshme dhe kemi rezultate premtuese, ndoshta edhe të patentuara. Duhet të theksoj ata të rinj, për të cilët jam jashtëzakonisht krenar, të cilët punojnë shumë në shkencën e tyre çdo ditë, duke dashur të arrijnë qëllimet e tyre personale dhe profesionale në Serbi, dhe jo në ndonjë tokë të premtuar larg shtëpisë. Numri i punimeve dhe projekteve që ata kryejnë çdo vit është mbresëlënës edhe për kushtet amerikane.

Të rinjtë shpesh kanë një keqkuptim në lidhje me profesionin e tyre të ardhshëm. Cilat janë keqkuptimet më të zakonshme që kanë studiuesit e rinj në mjekësi?

Nuk dua të dukem si një plak zevzek, megjithëse nuk jam tamam i ri, por, në përgjithësi, brezat e rinj kanë një problem me disponueshmërinë e tepërt të informacionit në të gjitha sferat, përfshirë shkencën dhe mjekësinë. Disponueshmëria e lehtë prodhon në mënyrë refleksive më pak thellim në studime tek shumica e njerëzve. Detyra jonë, e atyre më me përvojë, për të mos përmendur studiuesit më të vjetër, të cilët kishin më pak qasje në burimet e informacionit shkencor, kështu që na u desh të kërkonim më shumë, është të zgjojmë atë tipar tek ata, t'ua lehtësojmë rrugën drejt dritës, të mishëruar në frazën e vjetër fiziologjike: "në kërkim të një të vërtete". Shpresoj se kam pasur sukses, të paktën pjesërisht, në këtë, sepse më pëlqen të punoj me të rinjtë. Për mua, ata janë një frymëzim i përhershëm dhe unë do të jem gjithmonë në anën e tyre, edhe kur, ndoshta, ata gabohen.

Si mund të bashkëpunojë më mirë akademia me industrinë dhe sektorin publik për të mirën e të gjithëve?

Kjo është absolutisht e nevojshme, sepse, siç do të thoshte mentori im i ndjerë, Prof. Vujadin Mujoviq: “shkenca është e vdekur pa praktikë, dhe praktika është e verbër pa shkencë”. Kjo sinergji është absolutisht e nevojshme për zbulimet e reja, si dhe për avancimin e atyre ekzistuese. Roli i sektorit publik, i cili do të mbështesë projektet shkencore në çdo mënyrë, është i pamatshëm, sepse pa të, gjithçka në agjendë mund të mbetet vetëm në nivelin e ideve. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme që funksionet më të përgjegjshme në çdo sferë të mbahen nga ata që mund ta njohin këtë. Sepse nëse njerëz të tillë nuk e udhëheqin shoqërinë, nuk mund t'i fajësosh ata që nuk njohin diçka për të cilën nuk kanë njohuri. Ashtu si në imunologji: çdo antigjen ka antitrupin e vet.

Cilat janë sfidat më të mëdha me të cilat përballen shkencëtarët në Serbi dhe në rajon?

Mendoj se të gjithë në rajon kanë dy probleme të përbashkëta: status të pamjaftueshëm dhe mungesë parash. Ne kemi gjithçka tjetër: inteligjencë, inovacion, depërtim, mendim të hapur. Nuk është rastësi që njerëzit tanë janë gjithmonë punëtorët më të mirë kudo në botë, ku shkenca dhe arsimi njihen si sfera kyçe të shoqërisë (të gjitha vendet perëndimore, Rusia, Kina, India, Indonezia), sepse atje u ofrohen kushte më të mira. Jam i bindur se, duke përmirësuar pozicionin dhe statusin e përgjithshëm të shkencëtarëve dhe profesorëve të universitetit, si vendi ynë ashtu edhe rajoni do të kishin një vrull të jashtëzakonshëm për të ardhmen. Pyetja e vetme është nëse ky rol është i destinuar për ne në shkallë globale. Nëse jo, sigurisht, duhet të luftojmë për të.

Foto: printskrin