1 октомври 2024

Би-Би-Си

Диего Гарсија, изолиран остров во Индискиот Океан, е рај со бујна вегетација и бели песочни плажи, опкружен со кристално сино море. Но, ова не е туристичка дестинација. Строго е забранета за речиси сите цивили. Овде се наоѓа тајна британско-американска воена база која со децении е обвиткана со гласини и мистерија.

Островот управуван од Лондон е во центарот на долготрајниот територијален спор меѓу ОК и Маурициус, при што преговорите се интензивираат во последните недели.

Со месеци бараат дозвола да го посетат островот

Новинарите на Би-Би-Си добија пристап до островот на почетокот на септември. Би-би-си со месеци се обидува да добие дозвола да го посети најголемиот остров на архипелагот Чагос. Неговите новинари сакаа да го следат историскиот судски случај за третманот на Тамилите од Шри Ланка, првите луѓе кои поднеле барање за азил на островот и се таму три години. Наскоро ќе биде донесена пресуда дали се незаконски приведени.

Диего Гарсија, кој е на околу 1.600 километри од најблиското копно, е на листата на најоддалечените острови во светот. Нема комерцијални летови, а ни таму не е лесно да се стигне - дозволите за чамци се издаваат само за надворешните острови на архипелагот.

Потребна е дозвола за да се стигне до островот, која се дава само на луѓе со врски со воена инсталација или британските власти кои управуваат со областа. Адвокатите на британската влада се обидоа на суд да го спречат Би-Би-Си да присуствува на сослушувањето, па дури и кога Врховниот суд на островот ги одобри новинарите, САД рекоа дека нема да обезбедат храна, транспорт или сместување за оние кои се обидуваат да стигнат до островот за случајот Тамил - вклучително и судијата и адвокатите.

Кога на новинарката Алис Кеди конечно и е одобрено да престојува пет дена на островот, ограничувањата останале строги. Не смеела да се движи низ островот, а не смеела ниту да известува за ограничувањата. Персонал на безбедносната компанија G4S е донесен на островот за да ја чува Кеди и адвокатите со кои допатува на судското рочиште.

Диего Гарсија е еден од околу 60-те острови кои го сочинуваат архипелагот Чагос или Британската територија на Индискиот Океан (БИОТ) - последната колонија основана од Обединетото Кралство кога се отцепи од Маурициус во 1965 година. Се наоѓа приближно на половина пат помеѓу Источна Африка и Индонезија. Неговата површина е 44 квадратни километри.

Британско-американска воена база се наоѓа на островот од раните 1970-ти. Договорите потпишани во 1966 година го изнајмија островот на САД на 50 години, со можно продолжување за уште 20 години. Закупот беше обновен и истекува во 2036 година.

На островот се испреплетуваат влијанијата на САД и Обединетото Кралство. На терминалот на аеродромот вратите се украсени со британското знаме, а на ѕидовите се фотографии од важни британски личности како Винстон Черчил. Се гледаат британските полициски автомобили и ноќниот клуб Брит клуб со лого на булдог. Улиците се нарекуваат Britannia Way и Churchill Road, но возите десно како во САД. Кеди се возел во светло жолт автобус кој наликува на американски училишен автобус. Американскиот долар е прифатена валута, а електричните приклучоци се американски.

Островот управуван од Лондон

Иако областа е управувана од Лондон, поголемиот персонал и ресурси се под контрола на САД. Додека Би-Би-Си се обидуваше да добие пристап до островот, британските власти допираа до американскиот персонал. Вршителот на должноста комесар на БИОТ рече дека не може да ги „присили американските власти“ да дозволат пристап до кој било дел од воениот објект и покрај тоа што е британска територија.

Во последниве години, оваа територија ја чинеше Велика Британија десетици милиони фунти, од кои повеќето се категоризираат под „трошоци за мигранти“.

Атмосферата на островот делува опуштено, пишува Кеди за Би-Би-Си. Војници и изведувачи се движат со велосипед, играат тенис и сурфање на ветер на попладневното сонце. На островот има кино, куглана, па дури и музеј со продавница за сувенири, иако на репортерот не му беше дозволено да влезе внатре.

Островот е украсен со неверојатни природни убавини, од бујна вегетација до недопрени бели плажи, а исто така е дом на најголемиот копнеен членконог во светот - кокосовиот рак. На веб-страницата на БИОТ се наведува дека Диего Гарсија има највисок морски биодиверзитет во ОК и нејзините прекуокеански територии, како и еден од најчистите мориња и најздравите гребени системи во светот.

Брутално минато

Но, постојат и индиции кои укажуваат на неговото брутално минато. Кога Обединетото Кралство ја презеде контролата врз островите Чагос од поранешната британска колонија Маурициус, се обиде брзо да исели повеќе од 1.000 жители за да направи место за воена база.

Овие луѓе биле донесени на островите Чагос од Мадагаскар и Мозамбик за да работат на плантажи со кокос под француска и британска власт. Во следните векови тие развија свој јазик, музика и култура. Трагите од нивниот живот на островот се видливи и денес.

Дејвид Вајн, автор на книгата Остров на срамот: Тајната историја на американската воена база на Диего Гарсија (Остров на срамот: Тајната историја на американската воена база на Диего Гарсија), ги опишува како „сенишен остаток од општеството што постоеше таму скоро 200 години“.

Во документите на британското Министерство за надворешни работи од 1966 година се наведува дека островите биле избрани за воена база „не само поради нивната стратешка локација туку и поради тоа што немаат постојано население, на што Американците му придавале особено значење“.

За ОК, тоа беше можност да негува блиски воени врски со САД, но имаше и финансиска мотивација. САД се согласија на попуст од 14 милиони долари кога Велика Британија ги купи нуклеарните ракети Поларис.

Емиграцијата на сите жители на островите Чагос започна во 1967 година. Сите домашни миленици, пред се кучињата и мачките, беа убиени, а луѓето беа качени на товарни бродови и однесени во Маурициус или Сејшели.

„Немавме избор“

Во своето сведочење пред Меѓународниот суд на правдата години подоцна, Лизеби Елисе, која беше протерана, рече дека луѓето на островите во архипелагот живееле среќен живот: „Еден ден ни рекоа дека мораме да го напуштиме нашиот остров. Бевме несреќни, но ние немавме избор.

Маурициус стекна независност од Обединетото Кралство во 1968 година и тврди дека островите се своја територија. Судот на Обединетите нации пресуди дека владеењето на Обединетото Кралство над територијата не е легално и дека островите Чагос треба да му бидат предадени на Маурициус.

Владата на Обединетото Кралство тврди дека островите се под постојан британски суверенитет од 1814 година. Сепак, пред две години се согласи да отвори преговори со Маурициус за иднината на територијата, при што тогашниот министер за надворешни работи Џејмс Клеверли рече дека сака да ги реши сите отворени прашања.

Во септември, Џонатан Пауел, поранешниот шеф на кабинетот на британскиот премиер Тони Блер, кој имаше централна улога во Договорот за Велики петок на Северна Ирска, беше назначен да преговара со Маурициус за островите. мс/

фото: Би-Би-Си