14 октомври 2024

Гардијан - Лондон

(авторски текст на Ренате ван дер Зи, која е холандска писателка и новинарка)

Вчера отидов во кино во затворот Dome во Харлем. Ова монументално здание – огромен, паноптиконски објект кој првпат беше отворен во 1901 година – е еден од повеќе од 20 холандски затвори кои се затворени во последната деценија. Некои од нив завршија со далеку попријатни намени, како овој културен центар.

Холандија го намали бројот на затвореници за повеќе од 40 отсто во последните 20 години. На спротивната страна од спектарот, Британија има највисока стапка на затворско население во западна Европа и се соочува со невидена криза во затворите. Министерот за затвори на Британија, Џејмс Тимпсон, ја нарекува Холандија извор на инспирација.

Што може холандскиот систем да го научи остатокот од светот? Прво, намалувањето на затворската популација всушност не е резултат на неодамнешни политики на визионерски политичари. Многу од тоа се должи на промените во пријавените криминали и природата на криминалот. Како и во многу други западни земји, бројот на насилни криминали значително се намали во Холандија во последните децении. Ова не значи нужно дека има помалку криминал воопшто, како што ми рече холандскиот криминолог Франсис Пејкс, професор на Универзитетот во Портсмут, кој ги проучувал причините за празнењето на холандските затвори: „Има помалку конвенционален, насилен криминал, како убиства. Од друга страна, многу од конвенционалниот криминал се префрли онлајн и е помалку видлив. И сосема е можно да постои некаков вид на организиран криминал за кој немаме доволна видливост. Но, помалку сериозни случаи стигнуваат до полицијата и судовите“. И така, помалку луѓе завршуваат во затвор.

Но, иако Холанѓаните немаат модел на политика што светот може да ја копира, општиот холандски пристап кон затворските казни може да биде поучен. Според Пејкс, Холанѓаните се многу посвесни дека престојот во затвор прави повеќе штета отколку корист. Општеството можеби ќе се ослободи од криминалец за некое време, но во многу случаи, криминалците едноставно ги продолжуваат своите активности кога ќе излезат од затвор. Тие дури можеби стануваат побезмилосни, поради насилната затворска клима во која морале да преживеат. И можеби имаат поширока криминална мрежа што ја изградиле зад решетките.

Ова се однесува и на пократките казни. Дури и тие можат целосно да го преобратат животот на прекршителот. Може да го изгубите работното место, домот и социјалната мрежа. И ретко станувате подобра личност за време на краток престој во затвор.

Поради ексцесите за време на нацистичката окупација во Втората светска војна, во Холандија постои култура на ненаметнување долги затворски казни. Во Британија и исто така во САД, културата е поинаква: многу британски и американски политичари се залагаат за построги казни за да се претстават како силни лидери. Сепак, повеќе политичари – често десничари – во Холандија сега го прават тоа, исто така.

Не е невообичаено британските судии да изрекуваат казни што на Холанѓаните им изгледаат релативно долги за помали прекршоци. Холандските судии се многу посклони да дадат општествена работа или условна казна во слични случаи. Истражувањата покажуваат дека ова не само што е поевтино, туку и ја намалува веројатноста за повторување на криминалот. Дури и во случаи кога се изрекува затворска казна, должината на казните за помали криминали како кражби значително се намали во последната деценија, иако должината на казните за насилни и сексуални криминали се зголеми.

Овој став на холандските судии не е причината за неодамнешниот пад на затворската популација. Но, Холандија постојано има помал процент на луѓе во затвор од места како Англија и Велс, и особено од САД. Долгите казни вршат огромен притисок врз затворскиот систем. И, имајќи ги предвид огромните трошоци за општеството, ако овие пари се трошат на превенција, можат да се финансираат прекрасни нешта.

Во секој случај, Холандија има барем една порака на надеж за другите земји: не е неизбежно дека затворската популација мора секогаш да расте. Освен тоа, не е нужно точно дека општеството станува помалку безбедно со помалку луѓе во затвор. И покрај празнењето на затворите, Холанѓаните сè уште можат да се шетаат безбедно по улиците навечер, особено во споредба со, на пример, Британија, каде што инцидентите на криминал и загриженоста за криминалот се поголеми.

Покрај погледот кон Холандија, Тимпсон може да го разгледа и зисклучителниот затворски систем на Норвешка. Норвешките затвори се често мали и многу насочени кон реинтеграција. Тие се дизајнирани така што дневниот живот може да продолжи што е можно пообично.

Како резултат, затворениците се помалку отуѓени од општеството. Полесно е за нив да се интегрираат отколку за личност која доаѓа од пренатрупан британски затвор, каде што бил заклучен 22 часа на ден бидејќи персоналот не можел поинаку да се справи. Во такви случаи, транзицијата кон надворешниот свет може да биде исклучително нагла. Може да видите дека некој повторно прави престап во првите неколку дена по ослободувањето.

Може да се расправа дали системот од ретко населена земја како Норвешка е соодветен за Британија или други големи земји. Но, исто така е јасно дека британскиот систем ги достигна своите граници и дека новиот пристап не е луксуз. Џејмс Тимпсон е подготвен. Ние во Холандија со интерес ќе ги следиме плановите што тој ќе ги предложи. ссм/

фото: Фејсбук