17 октомври

Економист

Минатиот месец, кога се зголемија тензиите меѓу Иран и Израел, Кина помогна да се организира петдневен кинески филмски фестивал во иранската престолнина, Техеран. Тој беше отворен со блокбастер: „Битката на езерото Чангжин“. Драмата го прикажува херојството на кинеските војници кои се бореле против американските трупи во Корејската војна од 1950-53 година. „Задади еден удар за да избегнеш сто“, ги поттикнува Мао Це Тунг своите колеги. Националистички блогери во Кина се гордеат со прикажувањето на филмот. „Иран не може да седи мирно, дури и ако Соединетите Американски Држави стојат зад Израел!“ напиша нашироко читан писател.

Додека кинеските власти размислуваат за насилството на Блискиот Исток оттогаш, тие веројатно се помалку заинтересирани за ескалација. Иран истрела ракетен напад врз Израел на 1 октомври. Израел безмилосно ги напаѓа иранските прокси во Газа и Либан. Сето тоа ја вознемирува Кина, која е далеку најмоќната од четирите земји — вклучувајќи ги и Иран, Северна Кореја и Русија — кои на Запад добија прекар како „оска на нередот“ и „четворка на хаосот“. Четирите земји споделуваат презир кон глобалниот поредок предводен од Америка и подготвеност да го нарушат. Нивните безбедносни врски меѓу себе често се засенети. Но — и покрај сопственото напрегање околу Тајван — има граници на апетитот на Кина за конфликт.

Односот на Кина со Иран ја илустрира нејзината дилема. Лидерите во Пекинг имаат многу симпатии кон светогледот на Иран. Минатата година, Иран беше примен со полноправно членство во Шангајската организација за соработка, евроазиска безбедносна и економска група предводена од Кина и Русија. Во јануари, Иран беше примен во БРИКС, друга група што Кина и Русија се обидуваат да ја негуваат како бастион на скептиците кон Западот.

Кина, исто така, има корист од изобилството на ирански нафта. Обемот на оваа трговија е тешко квантитативно да се определи поради сложените шеми што Кина и Иран ги користат за да ги избегнат американските санкции. Но, проценките го поставуваат тоа на 10-15% од увозот на сурова нафта на Кина. Тоа е најголемиот дел од иранскиот извоз на горивото.

Како најголемиот купувач на странска нафта во светот, Кина се грижи за потенцијалното влијание на поширока војна на Блискиот Исток врз протокот и цената на нафтата. Иран ја продава својата нафта евтино. Израелски напад врз иранските нафтени објекти може да ја принуди Кина повеќе да се потпира на други, поскапи добавувачи како Саудиска Арабија. Но, испораките на Саудиска Арабија може да бидат прекинати во Протокот на Хормуз или Црвеното Море поради ракетни напади од Иран или иранските поддржани Хути во Јемен.

Ова можеби нема да биде катастрофално за Кина. Се смета дека има резерви што би покривале три или четири месеци изгубен увоз. И нафтата учествува со 18% во енергетската понуда на Кина, во споредба со 34% во Америка. Но, голема војна на Блискиот Исток може да ги загрози комерцијалните интереси на Кина во регионот. Таа има инвестирано милијарди долари во енергетски и инфраструктурни проекти, особено во земјите од Заливот како Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати. Израел, исто така, е примател на кинески инвестиции (иако Кина долго време го поддржува палестинското прашање).

Моментот на Кина на Блискиот Исток?

Кина гледа дека американската моќ слабее на Блискиот Исток и чувствува можност. Таа има создадено блиски врски со Иран, но и со Саудиска Арабија и другите ривали на Иран. Кина ги опишува своите големи инвестиции во регионот како дел од иницијативата „Појас и пат“ (BRI), глобална шема за градење инфраструктура насочена кон зголемување на трговијата и влијанието на Кина. Политиката на BRI, која не се меша во политиките, помага да се претстави Кина како немешање во внатрешни работи. Таа инсистира да го негува тој имиџ меѓу земјите на глобалниот југ, кој го гледа како противтежа на Америка.

Но, додека Блискиот Исток се заканува да потоне во сè поширок конфликт, со Иран — истакнат пријател на Кина — во центарот на тоа, дипломатската немоќ на Кина во регионот ризикува да биде откриена. Таа се обидува да го покаже спротивното. Во март минатата година, таа посредуваше во завршните фази на договорот меѓу Иран и Саудиска Арабија за обновување на нивните долго прекинати дипломатски односи. Во јули, ривалските палестински фракции, Фатах и Хамас, објавија нејасен договор во Пекинг за соработка во формирање нова влада за Палестинците кога ќе заврши војната во Газа.

Сепак, овие потези не направија ништо за да го запрат насилството. Израел ја отфрли „Пекиншката декларација“ — тој не сака никаква улога за Хамас на палестинските територии. Зависноста на Иран од Кина како купувач на неговата нафта би изгледала како да и дава на Кина влијание врз Исламската Република. Но, Кина очигледно гледа поголеми придобивки од вплетканоста на Америка во конфликтите на Блискиот Исток отколку од обидот да помогне да го држи Иран под контрола. Америка, разочарана од војните во Украина и на Блискиот Исток, можеби ќе има помалку апетит за конфронтација со Кина околу Тајван или Јужното Кинеско Море.

Тоа не значи дека Кина сака да ги разгорува огновите. Во извештај овој месец, Карнеги фондацијата за меѓународен мир, тинк-тенк со седиште во Вашингтон, ги опиша безбедносните врски меѓу Кина и Иран како „многу ограничени“. Во него се споменуваат „гласините“ за кинеско обезбедување на сателитска технологија за иранската програма за балистички ракети. Но, се вели дека „досега, воените резултати на договорот вклучуваат само неколку заеднички вежби што американската разузнавачка заедница ги оцени како од мала оперативна вредност“. И иако договорот ветуваше можност од 400 милијарди долари кинески инвестиции во рок од 25 години, Кина не покажува голема желба да инвестира во Иран.

За Кина, другите два члена на четворката се поважни грижи. Русија и Северна Кореја се граничат со Кина и дејствуваат како тампон-зони меѓу неа и американските воени бази во Јужна Кореја и Јапонија. ссм/

фото: пиксабеј