Shkup, 22 mars 2023 (MIA) - Nënkryetarja e Bankës Evropiane për Investime, përgjegjëse për Ballkanin Perëndimor, Liljana Pavllova, në intervistë për MIA-n, bën të ditur se zhvillimet aktuale me bankat në Luginën e Silikonit dhe Zvicër kanë ndikuar në rënien e aksioneve të bankave në BE, por se reagimi i autoriteteve amerikane dhe zvicerane ka ulur rrezikun e efekteve më të mëdha negative në sektorin bankar.

"Bankat në nivel global ishin nën presion pas problemeve në Luginën e Silikonit, e pak ditë më vonë edhe në Credit Suisse. Asnjë bankë e BE-së nuk ishte e përfshirë drejtpërdrejt, por çmimet e aksioneve të bankave të BE-së u prekën ndjeshëm (bursa e BE-së humbi 6 për qind për më pak se 10 ditë, bankat evropiane humbën mesatarisht më shumë se 25 për qind të vlerës së tyre). Reagimi i menjëhershëm i autoriteteve amerikane dhe zvicerane zvogëloi rrezikun e një infektimi shumë më të gjerë", shprehet Pavllova në intervistën, e cila më poshtë është publikuar e plotë.

Sektori bankar evropian, veçanërisht bankat komerciale që kanë një bazë të madhe, solide dhe të larmishme depozitash dhe kreditojnë grupe të ndryshme klientësh, sipas Pavlovës, është shumë më i mbrojtur.

Nëse tensionet në tregun financiar vazhdojnë, paralajmëron Pavllova, pasojat me siguri do të jenë kushte më të rrepta kreditore dhe rritje më e ulët.

Sa i përket sistemit bankar të Maqedonisë, vlerësimi i Pavllovës është se ai është i mirëkapitalizuar, por pret që të ketë ende kërkesë të fortë për kredi.

- Megjithatë, oferta e kredive është shtrënguar sërish në gjashtë muajt e fundit dhe pritet një përkeqësim i mëtejshëm i kushteve nga ana e ofertës. Prandaj, sektori bankar do të përballet me një kërkesë ende të fortë për kredi (nga korporatat, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe amvisëritë), por me kushte më të rrepta për ofertë", thekson Pavllova.

Megjithatë, pas pandemisë dhe luftës në Ukrainë, e cila ndikoi në zhvillimin e ekonomive në nivel global, pritet që gradualisht të fillojë lehtësimi i politikës monetare, në SHBA tashmë në gjysmën e dytë të vitit, e vitin e ardhshëm edhe në Eurozonë.

"Sipas pritshmërive të tregut (të cilat u përshtatën ndjeshëm ditët e fundit, pas tensioneve të lidhura me bankat) jemi tashmë shumë pranë pikut të normave të interesit në Eurozonë. Tregjet, po ashtu, presin që bankat qendrore të fillojnë të lehtësojnë politikën e tyre monetare tashmë në tremujorin e dytë të vitit 2023 për SHBA-në dhe në vitin 2024 për Eurozonën. Inflacioni është i lartë, por po zbutet, ndërsa politika fiskale mbetet dukshëm e përshtatshme", shprehet Pavllova.

Në intervistë, Pavllova gjithashtu zbuloi se në muajt në vijim BEI-ja planifikon të zgjerojë bashkëpunimin me Bankën për Zhvillim të Maqedonisë së Veriut dhe bankat komerciale lokale me qëllim që t'u ndihmojmë bizneseve të vogla të kenë qasje në financat e gjelbra.

Intervistën e transmetojmë të plotë:

Zonja Pavllova, keni ardhur në Shkup me një rast. Keni nënshkruar grant për stacionin e trajtimit të ujërave të zeza në Shkup, i cili është një nga projektet më strategjike në qytet. Për çfarë granti bëhet fjalë konkretisht?

- Ju faleminderit për mundësinë. Është një grant investimi prej 70 milionë eurosh për Stacionin e trajtimit të Ujërave të Zeza në Shkup – granti më i madh i BE-së i dhënë ndonjëherë Maqedonisë së Veriut në kuadër të Kornizës së Investimeve të Ballkanit Perëndimor (WBIF). Ky grant kompleton financimin e projektit, së bashku me kreditë nga BEI dhe BERZH.

Banka Evropiane për Investime (BEI), si financuesi kryesor, ka punuar ngushtë me financuesit, Qeverinë, Ndërmarrjen Publike “Ujësjellës dhe Kanalizime” dhe Qytetin e Shkupit për përgatitjen e këtij projekti të rëndësishëm dhe për ta vënë atë në rrugën e duhur për realizimin e tij. . Në fazën përgatitore, ajo ka nevojë gjithashtu për grante të ndryshme të asistencës teknike nga EIB, BERZH, VBIF dhe Qeveria Franceze, që është dëshmi e përkushtimit të Team Europe ndaj Maqedonisë së Veriut dhe projekteve të saj prioritare.

Ky projekt ekologjik është pjesë e Planit Ekonomik dhe Investues dhe Agjendës së Gjelbër me qëllim të përshpejtimit të tranzicionit të gjelbër dhe mundësohen kushte më të mira të jetesës për rreth 500.000 njerëz. Implementimi duhet të fillojë së shpejti, pas përfundimit të fazës së furnizimit.

Si një partner afatgjatë i vendit, BEI ka investuar rreth 1.1 miliardë euro në Maqedoninë e Veriut që nga viti 1991, kryesisht në mbështetje të projekteve ekologjike (me fokus tek uji), infrastrukturat jetike ekonomike (transport, energji) dhe ndërmarrje të vogla dhe të mesme. Banka deri më tani ka investuar 178 milionë euro në projekte që synojnë përmirësimin e qasjes deri te uji i pijshëm dhe rekonstruksioni i rrjetit të ujësjellësit dhe rrjetit sanitar në të gjithë vendin.

Me hapjen e përfaqësisë sonë në Shkup në vitin 2022 dhe themelimin e një dege të veçantë për aktivitete jashtë BE-së – EIB Global, arritëm të intensifikojmë mbështetjen tonë investuese dhe këshilluese, duke ndihmuar vendin të ketë dobi nga partneritetet e forcuara, afërsia me BE-në, ekipet e përkushtuara lokale të BEI-së dhe iniciativa e re e BE-së Porta Globale. Kjo është një strategji e re evropiane për nxitjen e zhvillimit të infrastrukturës inteligjente në mbarë botën me investime mbi 300 miliardë euro.

Këtë javë, Banka Popullore e Maqedonisë së Veriut është nikoqire e Iniciativës së Vjenës. Do të merrni pjesë edhe ju. Si nënkryetare e BEI-së, si i shihni zhvillimet e fundit në sektorin bankar? A ka rrezik për bankat evropiane?

- Bankat në nivel global ishin nën presion pas problemeve në Luginën e Silikonit, e pak ditë më vonë edhe në Credit Suisse. Asnjë bankë e BE-së nuk ishte e përfshirë drejtpërdrejt, por çmimet e aksioneve të bankave të BE-së u prekën ndjeshëm (bursa e BE-së humbi 6 për qind për më pak se 10 ditë, bankat evropiane humbën mesatarisht më shumë se 25 për qind të vlerës së tyre). Reagimi i menjëhershëm i autoriteteve amerikane dhe zvicerane zvogëloi rrezikun e një infektimi shumë më të gjerë. Në të njëjtën kohë, Banka Qendrore Evropiane shtrëngoi normat siç ishte paralajmëruar më parë dhe theksoi rëndësinë e arritjes në kohë të objektivit të inflacionit prej dy për qind, ndërkohë që pranoi se pasiguria e shtuar nënvizon rëndësinë e vazhdimit të një përqasjeje të orientuar nga të dhënat.

Nëse tensionet e tregut financiar vazhdojnë, pasojat me siguri do të jenë kushte më të shtrënguara kreditore, veçanërisht në lidhje me pozicionet afatgjata ose më të rrezikshme (financimi i inovacioneve, të mira jomateriale) dhe rritje më e ulët. Në nivel global, përhapja e tronditjes është ende duke u zhvilluar, e disa rreziqe mund të zgjasin disa muaj. Në përgjithësi, sektori bankar evropian, veçanërisht bankat tradicionale (bankat komerciale që kanë një bazë të madhe, solide dhe të larmishme depozitash dhe kreditojnë grupe të ndryshme klientësh), është shumë më i mbrojtur.

Në këtë kontekst, sa është i sigurt sektori bankar në Maqedoninë e Veriut nga tronditjet e tilla të jashtme?

- Sektori financiar në Maqedoninë e Veriut është kryesisht në pronësi të huaj (mbi 70 për qind të mjeteve, huave dhe depozitave) në të cilin dominon prania e bankave evropiane ose rajonale. Këto grupe kanë model solid afarist, burime të qëndrueshme të financimit (respektivisht bazë të madhe, të qëndrueshme dhe të larmishme depozitash) dhe janë të mirëkapitalizuara. Gjatë muajve të fundit ato kanë dobi nga norma më të larta të interesit, të cilat kanë gjeneruar marzhe më të larta, e si rrjedhohë edhe të ardhura më të larta dhe përfitim të mirë. Po ashtu, i pyesim rregullisht bankat për pozicionimin e tyre në Maqedoninë e Veriut: grupet bankare amë e perceptojnë pozicionimin e tyre aktual në tregun e Maqedonisë së Veriut ose si të kënaqshëm (50 për qind) ose si optimal (50 për qind), sipas Anketës për kreditim të bankave të EIB, CISEE. Të gjithë ata raportojnë për fitueshmëri më të lartë për operacionet lokale sesa në nivel grupor, gjë që i bën ato veçanërisht të lumtura që qëndrojnë në vend.

Megjithatë, oferta e kredive është shtrënguar sërish në gjashtë muajt e fundit dhe pritet përkeqësim i mëtejshëm i kushteve në anën e ofertës. Prandaj, sektori bankar do të përballet me kërkesë ende të fortë kreditore (nga korporatat, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe amvisëritë), por me kushte më të shtrënguara për ofertë.

BEI është e gatshme të mbështesë bankat në financimin e investimeve të ndryshme (në fushën e dixhitalizimit dhe inovacioneve, burimeve të ripërtëritshme të energjisë dhe efikasitetit energjetik) dhe ne tashmë po zhvillojmë instrumente financiare për të inkurajuar investimet në energjinë e pastër dhe veprimet klimatike midis te ndërmarrjet e vogla dhe të mesme.

Pandemia dhe lufta në Ukrainë kanë ndikim në rritjen e të gjitha ekonomive. Bankat qendrore deri më tani kanë rritur disa herë normat e interesit. Cilat janë pritshmëritë tuaja – deri kur mund të presim rritje të normave të interesit?

- Sipas pritshmërive të tregut (të cilat u përshtatën ndjeshëm ditët e fundit, pas tensioneve të lidhura me bankat) jemi tashmë shumë pranë pikut të normave të interesit në Eurozonë. Tregjet, po ashtu, presin që bankat qendrore të fillojnë të lehtësojnë politikën e tyre monetare tashmë në tremujorin e dytë të vitit 2023 për SHBA-në dhe në vitin 2024 për Eurozonën. Inflacioni është i lartë, por lehtësohet, ndërsa politika fiskale mbetet mjaft akomoduese.

Tendencat aktuale të politikës monetare kanë implikime në pamjen e përgjithshme makroekonomike: aktualisht, kriza energjetike, inflacioni dhe rritja e normave të interesit po ulin nivelet e investimeve në BE, gjë që mund të zvogëlojë konkurrencën dhe potencialin e saj global të rritjes. Kjo është e plotësuar nga sfidat strukturore të gjata dhe investimet e pamjaftueshme në infrastrukturën dhe inovacionet. Duhet ta shmangim këtë.

EIB është një partner afatgjatë i Maqedonisë së Veriut në financimin e projekteve të rëndësishme. Sa jeni të kënaqur me realizimin e projekteve që financoni?

- Përgatitja dhe implementimi i projekteve në shkallë të gjerë mund të jetë kompleks dhe sfidues, e kjo nuk dallon për faktorët lokalë të përfshirë në zbatimin e investimeve të BE-së në Maqedoninë e Veriut. Falë bashkëpunimit tonë, ne jemi në gjendje të ofrojmë mbështetjen tonë për partnerët lokalë për t'i ndihmuar ata të rrisin kapacitetet e tyre për përgatitjen dhe implementimin e projektit. Ky është parakusht për një menaxhim më efikas të projektit dhe për aftësinë e vendit për të hyrë në mjetet e arritshme sipas Planit Ekonomik dhe Investues të Komisionit Evropian. Ky plan do të ndihmojë në mobilizimin e deri në 30 miliardë euro investime, si kombinim i granteve, kredive të preferuara dhe garancive për të nxitur rritjen e qëndrueshme të rajonit dhe integrimin në BE. Banka e BE-së punon gjithashtu për zhvillimin e instrumenteve të reja të garancisë dhe ndarjes së rrezikut për sektorin privat në Fondin Evropian për Zhvillim të Qëndrueshëm Plus (EFSD+), në bashkëpunim me Komisionin Evropian.

Gjata e integrimit në BE janë hap i rëndësishëm për vendin, ndërsa përshpejtimi i reformave, po ashtu do të ndihmojë në krijimin e klimës më të mirë investuese. Në këtë drejtim, bisedojmë dhe vlerësojmë mundësitë për të siguruar mbështetje këshillimore të përshtatur për përpjekjet konkrete të reformave, programet dhe projektet investuese. Përtej kapacitetit të duhur për implementim, implementimi i suksesshëm i projektit kërkon edhe angazhim afatgjatë nga të gjithë partnerët qeveritarë dhe joqeveritare, si dhe një konsensus që vendos përfitimet për qytetarët maqedonas në qendër të çdo projekti dhe shtrihet përtej ciklit zgjedhor.

Disa herë deri më tani në intervista për MIA-n jeni fokusuar në tranzicionin e gjelbër. Sa është ky tranzicion i gjelbër histori e suksesshme në Maqedoninë e Veriut dhe çfarë duhet të bëjë vendi për ta bërë këtë tranzicion më të shpejtë?

- Me të vërtetë, ekonomia neto-zero do të rritet në mënyrë eksponenciale gjatë dekadës së ardhshme. Sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjetikës, deri në vitin 2030 do të arrijë në 600 miliardë euro në vit. Kjo është një mundësi e madhe për BE-në dhe për vendet jashtë BE-së. Prandaj, fokusi i investimeve duhet të jetë në burimet e ripërtëritshme të energjisë dhe në infrastrukturat me efikasitet energjetik dhe të qëndrueshëm, duke marrë parasysh udhërrëfyesin tonë si bankë klimatike dhe prioritetet e përcaktuara në secilin vend në të cilin punojmë.

Maqedonia e Veriut tashmë ka bërë përparim të rëndësishëm duke vendosur një bazë të rëndësishme legjislative për tranzicion me karbon të ulët me Planin kombëtar për Energji dhe klimë dhe ka parashtruar një Kontribut ambicioz të përcaktuar kombëtar të përforcuar në Marrëveshjen e Parisit për klimën. Sa i përket dekarbonizimit, na bën përshtypje fakti që vendi synon të reduktojë emetimet e gazeve serrë për 82 për qind në krahasim me vitin 1992. Për ta arritur këtë, planifikon të promovojë tranzicionin e sektorit të energjisë drejt teknologjive me karbon të ulët dhe si klimë e BE bankës ne jemi të gatshëm të mbështesim vendin në këtë rrugë.

Si bankë e Bashkimit Evropian, BEI vazhdon të mbështesë përpjekjet e vendit drejt qëndrueshmërisë së mjedisit jetësor duke përmirësuar besueshmërinë dhe vazhdimësinë e shërbimeve të furnizimit me ujë, mbrojtjen nga përmbytjet dhe reduktimin e ndotjes së ujit. Shpresoj që pakoja e paradokohshme energjetike e BE-së dhe plani i parashikuar i veprimit për tranzicion të drejtë për Maqedoninë e Veriut do të ndihmojnë në harmonizimin e palëve relevante në nivel kombëtar. Financiarisht, për momentin jemi duke kërkuar mënyra për të plotësuar pakon e BE-së për mbështetjen energjetike prej 80 milionë euro me investime plotësuese të BE-së në këtë sektor, në koordinim me institucionet tona financiare dhe me mbështetjen e WBIF.

Gjithashtu, në muajt e ardhshëm planifikojmë të zgjerojmë bashkëpunimin tonë të gjatë me Bankën për Zhvillim të Maqedonisë së Veriut dhe bankat komerciale lokale në mënyrë që të ndihmojmë bizneset e vogla të kenë qasje në financat e gjelbra. Përmes këtij bashkëpunimi, BEI ka siguruar tashmë 163 milionë euro për 516 projekte afariste që nga viti 2019, duke mbështetur rreth 37.300 vende pune në mbarë Maqedoninë e Veriut. Kështu, ai dëshmoi model të suksesshëm të bashkëpunimit që së shpejti do të përfshijë dimensionin e gjelbër financiar dhe do t'i plotësojë masat nga pakoja për energji e BE-së. Po ashtu, kërkojmë mënyra t'i mbështesim investimet për efikasitet energjetik të ndërtesave të banimit.

Vitin e kaluar, BEI financoi investime rekorde energjetike në vlerë prej 17miliardë euro në BE, në përputhje me ambiciet e përmendura në REPowerEU, duke rritur financat e saj në këtë sektor për thuajse 50 për qind në krahasim me vitin 2021. Ky është shembull i qartë për të mira, bashkëpunim të orientuar në mënyrë që të bëhet ekonomia më rezistuese ndaj tronditeve energjetike.

Biljana Anastasova-Kostiq

foto: arkivi i MIA-s