Shkup, 14 tetor 2023 (MIA) - Personat me shikim të dëmtuar, përveç aftësisë së saj të kufizuar, vazhdimisht luftojnë për krijimin e kushteve më të mira për arsim, punë dhe transport në shtet. Ata angazhohen për ngritjen e vetëdijes publike dhe thyerjen e stereotipave, paragjykimeve, diskriminimit dhe dhunës ndaj personave me aftësi të kufizuara.

Shumë ndërtesa publike, biznese dhe sisteme transporti nuk janë të arritshme për personat me shikim të dëmtuar. Kjo mund ta bëjë të vështirë për ta lëvizjen, qasjen në arsim dhe mundësinë për punësim dhe pjesëmarrje në aktivitete shoqërore. Personat me shikim të dëmtuar përballen me diskriminim në tregun e punës. Ata shpesh konsiderohen më pak të aftë se bashkëmoshatarët e tyre me shikim dhe ata mund të kenë vështirësi në gjetjen e punëdhënësve që janë të gatshëm të plotësojnë nevojat e tyre. Kjo ka çuar në papunësi dhe varfëri, izolim të shpeshtë shoqëror, vështirësi për të marrë pjesë në aktivitete me miqtë dhe familjarët, dhe dikush mund të ndjejë përjashtim nga bashkësia, vetmi dhe depresion.

Këto janë disa nga problemet me të cilat përballen personat me shikim të dëmtuar në shtetin tonë", shprehet për MIA-n, Suaret Alishan, koordinator programor në Koalicionin "Ndryshojmë".

Sipas informacioneve që i kanë në dispozicion, në vitin 2021 në vend janë regjistruar 6.756 persona me shikim të dëmtuar. Por, ai shprehet se kjo shifër ndoshta është nënvlerësuar, meqë përfshin vetëm ata që janë regjistruar në regjistrin për përfitime sociale në Ministrinë e Punës dhe Politikës Sociale. Gjatë viteve nuk ka pasur tendencë të qartë të numrit të personave me shikim të dëmtuar, disa hulumtime kanë treguar rritje të lehtë të prevalencës së dëmtimit të shikimit, ndërsa të tjerat kanë treguar rënie. Kjo, konsideron ai, ka të ngjarë të jetë për shkak të një numri faktorësh, duke përfshirë edhe plakjen e popullsisë, qasje të përmirësuar në kujdesin shëndetësor dhe ndryshime në stilin jetësor.

"Pjesa më e madhe e personave me shikim të dëmtuar janë mbi 65 vjeç. Kjo është për shkak se shumë nga shkaqet kryesore të dëmtimit të shikimit, të tilla si kataraktet dhe glaukoma, janë më të zakonshme tek të rriturit e moshuar. Pjesa më e vogël e personave me shikim të dëmtuar është nën 18 vjeç. Kjo është kështu për shkak se tek fëmijët mund të parandalohen shumë nga shkaqet kryesore të dëmtimit të shikimit, të tilla si mungesa e vitaminës A dhe trakoma", sqaron Alishani, duke numëruar disa nga shkaqet kryesore për dëmtimin e shikimit në shtetin tonë.

Katarakti, retinopatia diabetike e glaukomës, degjenerimi makular i lidhur me moshën, gabimet refraktive, opakësia e kornesë, verbëria e fëmijërisë. Ai thekson se është e rëndësishme të theksohet se shumë nga këto shkaqe të dëmtimit të shikimit mund të parandalohen ose trajtohen, zbulimi dhe trajtimi i hershëm mund të ndihmojnë në parandalimin e verbërisë dhe ruajtjen e shikimit.

Paragjykimet ndaj personave me shikim të dëmtuar me ndikim të konsiderueshëm negativ në jetët e tyre

E pyetëm Alishanin nëse ka paragjykime ndaj personave me shikim të dëmtuar, kur janë ato më të theksuara dhe si përballen këta persona me paragjykimet.

"Po, në Maqedoni ka paragjykime ndaj personave me shikim të dëmtuar. Këto paragjykime mund të shprehen në kushte të ndryshme, duke përfshirë punësimin, arsimin dhe jetën publike. Një nga paragjykimet më të shpeshta kundër personave me shikim të dëmtuar është se ata nuk janë në gjendje të punojnë, ose të jenë anëtarë produktivë të shoqërisë. Ky paragjykim mund të çojë në diskriminim në punësim, me ç'rast personat me shikim të dëmtuar kanë mundësi më të vogla për të qenë të angazhuar ose të avancohen sesa moshatarët e tyre me shikim. Një paragjykim tjetër i zakonshëm është se njerëzit me shikim të dëmtuar nuk janë inteligjentë ose të aftë për nxënie. Ky paragjykim mund të çojë në diskriminim në arsim. Personat me shikim të dëmtuar mund të përballen me paragjykime në jetën publike. Për shembull, ata mund të trajtohen me keqardhje ose dyshim, ose mund t'u ndalohet qasja në hapësira dhe shërbime publike. Paragjykimet ndaj personave me shikim të dëmtuar mund të kenë ndikim të rëndësishëm negativ në jetën e tyre", shprehet Alishani, duke shtuar se personi me shikim të dëmtuar mund të jetë i ngacmuar nga njerëzit tjerë për shkak të aftësisë së kufizuar.

Ai zbulon se njerëzit me shikim të dëmtuar në vend përballen me paragjykimet në mënyra të ndryshme.

"Disa njerëz zgjedhin të injorojnë paragjykimet dhe të përqendrohen tërësisht në jetën e tyre. Të tjerët zgjedhin të flasin kundër paragjykimeve dhe të ngrenë vetëdijen për sfidat me të cilat përballen njerëzit me shikim të dëmtuar. Të tjerë, zgjedhin të punojnë në sistem në mënyrë që t'i ndryshojnë ligjet dhe politikat që diskriminojnë personat me shikim të dëmtuar", thekson Alishani.

Është e rëndësishme të theksohet, shton ai, se paragjykimet ndaj personave me shikim të dëmtuar është problem që ekziston në të gjitha shoqëritë në mbarë botën.

"Megjithatë, ka një sërë gjërash që mund të bëhen për të adresuar këtë problem, duke përfshirë edukimin e opinionit për mundësitë e personave me shikim të dëmtuar, zbatimin e ligjeve dhe politikave që ndalojnë diskriminimin ndaj personave me nevoja të kufizuara, promovimin e praktikave gjithëpërfshirëse në punësim, arsim dhe jetën publike. Duke ndërmarrë këto hapa, ne mund të ndihmojmë në krijimin e një shoqërie më gjithëpërfshirëse ku të gjithë kanë mundësinë të arrijnë potencialin e tyre të plotë, nënvizon Alishani, duke shtuar se është e mundur dhe me të vërtetë e mundshme që do të ketë shpërthime të dhunës nga moshatarët ndaj personave me shikim të dëmtuar.

Personat me aftësi të kufizuara, duke përfshirë personat me shikim të dëmtuar, shprehet ai, janë të ekspozuar ndaj rrezikur në rritje të përjetojnë dhunë nga moshatarët. Alishani shton se kjo është për shkak të faktorëve të shumtë, stereotipave që njerëzit me shikimi të dëmtuar shpesh konsiderohen të pafuqishëm ose të varur, gjë që mund t'i bëjë ata më të prekshëm ndaj viktimizimit, shumë njerëz nuk i kuptojnë sfidat me të cilat përballen personat me aftësi të kufizuara, të cilat mund të çojnë në dhunë të paqëllimshme, po madje edhe dhunë të qëllimshme.

Kurrë mos hiqni dorë nga ëndrrat tuaja!

Kur bëhet fjalë për diskriminimin, Alishani shprehet se atë personat me shikim të dëmtuar e ndjejnë gjatë punësimit, transportit. Njerëzit me shikim të dëmtuar mund të kenë vështirësi për të lëvizur rreth e rrotull, thekson ai, duke shtuar se me ngritjen e vetëdijes publike, mund të bëhet shumë për këta njerëz.

"Gjithashtu është e rëndësishme të theksohet se Qeveria ka ndërmarrë hapa të caktuar për të përballuar diskriminimin ndaj personave me aftësi të kufizuara. Për shembull, Ligji për mbrojtjen e personave me aftësi të kufizuara ndalon diskriminimin ndaj personave me aftësi të kufizuara në të gjitha fushat e jetës. Megjithatë, duhet bërë më shumë për të siguruar zbatimin efektiv të ligjit dhe se njerëzit me vështirësi në shikim kanë qasje në të njëjtat mundësi si edhe njerëzit tjerë", është kategorik ai, duke vënë në dukje se përmes më shumë hapave, mund të bëhet punë për të përmirësuar situatën në këtë fushë, për të krijuar shoqëri më gjithëpërfshirëse, ku njerëzit me shikim të dëmtuar mund të jetojnë dhe të përparojnë.

Personat me shikim të dëmtuar, ai i porositë se nuk janë vetëm, se janë të aftë për gjëra të mëdha dhe asnjëherë të mos heqin dorë nga ëndrrat e tyre.

Në muajin tetor, kur shënohet dita e personave me shikim të dëmtuar, ai u dërgon porosi familjeve dhe miqve të njerëzve me shikim të dëmtuar, se mbështetja e tyre është me rëndësi thelbësore. Por edhe për opinionin, për të qenë të vetëdijshëm për sfidat me të cilat çdo ditë përballen njerëzit me shikim të dëmtuar.

"Ofrojuni t'u ndihmoni me detyra siç jankl kalimi i rrugës, leximi i shenjave ose gjetja e rrugës. Jini të durueshëm dhe kuptoni kur u duhet më shumë kohë për të përfunduar detyrat. Bisedoni drejtpërdrejt me ta dhe shmangni përdorimin e fjalëve si "shih" ose "shiko". Identifikohuni para se t'i prekni dhe kërkoni leje para se të zhvendosni ndonjë gjë që u përket atyre. Jini të vetëdijshëm për mjedisin tuaj dhe shmangni lënien e pengesave në rrugën e tyre. Duke ndjekur këto këshilla, mund të ndihmosh që bota të bëhet një vend më gjithëpërfshirës dhe më i arritshëm për njerëzit me shikim të dëmtuar", porositë Alishani.

Bllazhe Darudov

foto: arkivi i MIA-s