Shkup, 29 nëntor 2023 (MIA) - Ministrat e Punëve të Jashtme dhe përfaqësues të tjerë të 57 vendeve anëtare të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) dhe vendeve partnere do të takohen në Shkup në tri ditët e ardhshme për të diskutuar për të ardhmen e organizatës dhe sfidave me të cilat përballet. Këshilli i Ministrave do të shënojë edhe fundin e kryesimit njëvjeçar të Maqedonisë së Veriut me OSBE-në. Presidencën e re do ta marrë Malta pasi të hënën u arrit një kompromis mes vendeve anëtare pas vetos nga Rusia dhe Bjellorusia për Estoninë, e cila sipas parimit të rotacionit duhej të merrte kryesimin.

Sekretari amerikan i shtetit Entoni Blinken dhe ministri i jashtëm rus Sergej Lavrov do të vijnë në Shkup. Pjesëmarrja e ministrit të jashtëm rus ishte e pasigurt për shkak të sanksioneve ndërkombëtare kundër Rusisë pas pushtimit të saj në Ukrainë, por pasi Bullgaria hapi qiellin e saj dhe lejoi një aeroplan qeveritar rus të fluturonte mbi të, ndërsa BE-ja tha se nuk ishte një shkelje e sanksioneve, Moska konfirmoi se Lavrov po vinte në Shkup.

Nga ana tjetër, ardhja e Lavrov është arsyeja e anulimit të pjesëmarrjes së ministrit të Jashtëm të Ukrainës Dmitro Kuleba dhe shefave të diplomacisë së Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë, Margus Cahna, Krishianis Karinsh dhe Gabrielius Landsbergis.

Ukraina në forum do të përfaqësohet nga një delegacion i MPJ-së së tyre, konfirmuan për MIA-n nga Ambasada e Ukrainës në Shkup. Zëdhënësi i Ministrisë së Punëve të Jashtme të Ukrainës, Oleg Nikolenko, tha se Kievi vlerëson lart përpjekjet e Maqedonisë së Veriut si kryesues i OSBE-së në vitin 2023 dhe personalisht të Ministrit të Punëve të Jashtme Bujar Osmani, të cilët kanë treguar profesionalizëm të lartë dhe përkushtim të palëkundur në mbrojtje ndaj parimeve dhe detyrimeve të OSBE-së dhe që i jepte përparësi çështjes së kundërshtimit të agresionit rus kundër Ukrainës.

“Federata Ruse po shkatërron vazhdimisht OSBE-në, duke abuzuar me rregullin e konsensusit. Duke iu drejtuar shantazheve dhe kërcënimeve të hapura, Rusia ka bllokuar sistematikisht konsensusin për çështjet kyçe, si dhe kandidaturën e Estonisë për kryesimin e OSBE-së në vitin 2024. Rusia ka krijuar një krizë ekzistenciale në OSBE dhe e ka kthyer organizatën peng të kapriçove dhe agresionit të saj, tha Nikolenko në një postim në Facebook.

Ministrat e jashtëm të tre vendeve baltike, nga ana e tyre, thanë në një deklaratë të përbashkët se "prania e Lavrovit mbart rrezikun e legjitimitetit të Rusisë agresore si një anëtar ligjor i komunitetit të kombeve të lira, duke i banalizuar krimet brutale që ka kryer Rusia" , si dhe shkeljen dhe përbuzjen e dukshme ruse të parimeve dhe detyrimeve themelore të OSBE-së". Sipas tyre, "Rusia do ta shfrytëzojë këtë mundësi për të përhapur propagandën e saj dhe për të minuar unitetin e Perëndimit".

Nuk ka anulime të tjera për momentin. Prezencën e ka konfirmuar edhe përfaqësuesi i lartë i BE-së për politikë të jashtme dhe siguri, Zhosep Borrell, por siç ka bërë të ditur ai nuk do të bisedojë me Sergej Lavrov.

Të enjten dhe të premten në Shkup, ministrat e jashtëm të vendeve do të diskutojnë edhe për mandatet e katër zyrtarëve të lartë të OSBE-së, ndër të cilët edhe diplomatja gjermane Helga Shmid si sekretare e përgjithshme. Mandati i tyre përfundon më 4 dhjetor dhe ende nuk ka marrëveshje nëse dhe kush do t'i trashëgojë, për shkak të vërejtjeve të Rusisë dhe Bjellorusisë. Vitet e fundit, dhe veçanërisht pas pushtimit të Ukrainës, Moska përdor të drejtën e vetos në OSBE, ku vendimet merren me konsensus.

OSBE

Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) është organizata më e madhe rajonale e sigurisë që bashkon 57 vende pjesëmarrëse nga Evropa, Amerika e Veriut dhe Azia dhe vepron si një lidhje midis sigurisë evropiane dhe globale.

Funksioni kryesor i veprimit bazohet në paralajmërimin, parandalimin e konflikteve, menaxhimin e krizave dhe rimëkëmbjen pas konfliktit. Organizata mundëson sigurinë dhe bashkëpunimin përmes tre dimensioneve apo fushave kryesore të punës: politiko-ushtarake, humanitare dhe dimensionin për çështje ekonomike dhe mbrojtjen e mjedisit. Një nga specifikat e funksionimit të saj është se vendimet merren me konsensus.

Në rrjetin e organizatave evropiane të sigurisë, OSBE-ja shquhet për anëtarësimin e saj të shumtë që përfshin komponentë euroatlantikë dhe euroaziatikë, mandat gjithëpërfshirës, strukturë fleksibël dhe aktivitete të gjera në terren. Aktivitetet e OSBE-së kanë për qëllim realizimin e konceptit të një sigurie të vetme dhe të pandashme në hapësirën euroatlantike dhe euroaziatike.

Ndryshe nga organizatat e tjera të sigurisë (NATO, KB), OSBE-ja nuk ka forcat apo mjetet e veta për të vendosur paqen dhe përdor kryesisht diplomaci parandaluese që përfshin kontrollin e armëve, forcimin e besimit midis shteteve, monitorimin e respektimit të të drejtave të njeriut, lirisë së medias, monitorimit të zgjedhjeve dhe monitorimit të marrëdhënieve ekonomike dhe mjedisore. Në gjysmën e dytë të viteve 1990, misionet dhe operacionet në terren në Evropën Juglindore, Azinë Qendrore dhe Kaukaz u bënë një mjet i rëndësishëm i OSBE-së dhe synon gjithashtu kërcënime të reja, moderne ndaj sigurisë (kërcënimet transnacionale, krimi i organizuar).

OSBE-ja punëson rreth 3600 njerëz, kryesisht në operacionet e saj në terren, por edhe në sekretariatin në Vjenë dhe institucionet e saj. OSBE-ja ka statusin e vëzhguesit në Kombet e Bashkuara.

Nga KEBS në OSBE

OSBE-ja e ka origjinën e saj në epokën e detantit të fillimit të viteve 1970, kur u krijua Konferenca për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (KSBE) për të shërbyer si një forum shumëpalësh për dialogun dhe negociatat midis Lindjes dhe Perëndimit. Bisedimet për krijimin e një organi evropian të sigurisë filluan në vitet 1950, por Lufta e Ftohtë pengoi çdo përparim thelbësor deri në vitin 1972.

Pas dy vjet takimesh në Helsinki dhe Gjenevë, CES arriti një marrëveshje për Aktin Final të Helsinkit, i cili u nënshkrua më 1 gusht të vitit 1975. Ky dokument përmbante një sërë angazhimesh kyçe për çështjet politiko-ushtarake, ekonomike, mjedisore dhe të të drejtave të njeriut që u bënë qendrore për të ashtuquajturat "Procesi i Helsinkit". Ai vendosi gjithashtu 10 parime bazë ("Dekalog") që rregullojnë sjelljen e shteteve ndaj qytetarëve të tyre, si dhe ndaj njëri-tjetrit.

Deri në vitin 1990, CEBS funksionoi kryesisht si një seri takimesh dhe konferencash që ndërtuan dhe zgjeruan angazhimet e vendeve pjesëmarrëse duke rishikuar periodikisht zbatimin e tyre. Megjithatë, me përfundimin e Luftës së Ftohtë, samiti i Parisit i nëntorit 1990 vendosi KSBE-në në një kurs të ri. Në Kartën e Parisit për një Evropë të re, KSBE-së iu kërkua të luante rolin e saj në menaxhimin e ndryshimeve historike që po ndodhin në Evropë dhe t'u përgjigjej sfidave të reja të periudhës së pas Luftës së Ftohtë, e cila çoi në reformimin dhe themelimin e institucioneve të përhershme dhe aftësive të reja operacionale.

Si pjesë e këtij procesi institucionalizimi, emri u ndryshua nga KSBE në OSBE me një vendim të Samitit të Kryetarëve të Shteteve ose Qeverive në Budapest në dhjetor të vitit 1994.

Organizata dhe organet

OSBE-ja vepron në disa nivele. Vendimet përfaqësojnë përcaktime politike dhe merren me konsensus. Drejtimi politik i Organizatës jepet nga krerët e shteteve apo i qeverive gjatë samiteve. Samitet nuk janë të rregullta apo të planifikuara, por mbahen sipas nevojës. Samiti i fundit u mbajt në Astana, Kazakistan, më 1 dhe 2 dhjetor të vitit 2010.

Organi vendimmarrës i nivelit të lartë të organizatës është Këshilli Ministror i OSBE-së, i cili mblidhet në fund të çdo viti.

Në nivel ambasadori, Këshilli i Përhershëm i OSBE-së takohet çdo javë në Vjenë dhe shërben si organ i rregullt negociues dhe vendimmarrës. Këshilli i Përhershëm kryesohet nga ambasadori i OSBE-së i shtetit kryesues.

Përveç Këshillit Ministror dhe Këshillit të Përhershëm, organi vendimmarrës i OSBE-së është Forumi për Bashkëpunim të Sigurisë, i cili kryesisht merret me çështjet e bashkëpunimit ushtarak, siç janë modalitetet e inspektimit sipas Dokumentit të Vjenës të vitit 1999.

Sekretariati i OSBE-së ndodhet në Vjenë, Austri. Organizata gjithashtu ka zyra në Kopenhagë, Gjenevë, Hagë, Pragë dhe Varshavë.

Asambleja Parlamentare e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë përbëhet nga 323 parlamentarë nga 57 shtete anëtare. Asambleja Parlamentare i kryen funksionet e saj kryesisht përmes Komisionit të Përhershëm, Byrosë dhe tre komisioneve të përgjithshme - Komisionit për Çështjet Politike dhe Çështjet e Sigurisë, Komisionit për Çështjet Ekonomike, Shkencës, Teknologjisë dhe Mjedisit dhe Komisionit për Demokracinë, të Drejtat e Njeriut dhe Çështjet Humanitare.

Asambleja Parlamentare miraton rezoluta për çështjet politike dhe të sigurisë, çështjet ekonomike dhe mjedisore, si dhe demokracinë dhe të drejtat e njeriut. Duke përfaqësuar zërin kolektiv të parlamentarëve të OSBE-së, këto rezoluta dhe rekomandime synojnë të sigurojnë që të gjitha vendet pjesëmarrëse të përmbushin angazhimet e tyre ndaj OSBE-së. Asambleja Parlamentare merret gjithashtu me diplomacinë parlamentare dhe ka një program të gjerë vëzhgimi të zgjedhjeve.

Institucioni më i vjetër i OSBE-së është Zyra për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR), e themeluar në vitin 1991 pas një vendimi të marrë në Samitin e Parisit të vitit 1990. Ajo është e vendosur në Varshavë, Poloni, dhe është aktive në të gjithë zonën e OSBE-së në fushat e vëzhgimit të zgjedhjeve, zhvillimit demokratik, të drejtave të njeriut, tolerancës dhe mosdiskriminimit, sundimit të ligjit dhe çështjeve të romëve dhe sintëve. ODIHR deri më tani ka vëzhguar mbi 300 zgjedhje dhe referendume që nga viti 1995, duke dërguar më shumë se 50,000 vëzhgues.

Zyra e Përfaqësuesit të OSBE-së për Lirinë e Medias, e themeluar në dhjetor të vitit 1997, vepron si një mbikëqyrës paralajmërues i hershëm për shkeljet e lirisë së shprehjes në shtetet anëtare të OSBE-së. Përfaqësuesi gjithashtu ndihmon vendet pjesëmarrëse duke mbrojtur dhe promovuar përputhjen e plotë me normat, parimet dhe angazhimet e OSBE-së në lidhje me lirinë e shprehjes dhe median e lirë.

Komisioneri i Lartë për Pakicat Kombëtare u krijua në vitin 1992 në Samitin e Helsinkit. Ai është përgjegjës për identifikimin dhe kërkimin e zgjidhjes së hershme të tensioneve etnike që mund të kërcënojnë paqen, stabilitetin ose marrëdhëniet miqësore midis shteteve anëtare.

Misione

Për të qetësuar situatat e krizës dhe konfliktit, OSBE-ja deri më tani ka kryer misione në rreth dhjetë vende, përfshirë Maqedoninë në vitin 2001

Misioni i parë i OSBE-së ishte në Gjeorgji në vitin 1992 për të ndihmuar me konfliktin ruso-gjeorgjian, i dyti në Moldavi në vitin 1993 për të zgjidhur krizën në Transnistri dhe i treti në Bosnje dhe Hercegovinë në vitin 1995 për shkak të luftës në atë ish-republikë jugosllave

Pasuar nga misionet në Kosovë në vitin 1998, në Maqedoni në 2001 për të mbështetur zbatimin e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit që i dha fund konfliktit të armatosur, misionin në Serbi në vitin 2001, në Mal të Zi në vitin 2006, misioni në Teksas gjatë zgjedhjeve presidenciale në SHBA në vitin 2012, misioni në Turqi për referendumin kushtetues në vitin 2017, misioni monitorues në Ukrainë në vitin 2014, në Armeni në vitin 2022 dhe përsëri në Ukrainë pas pushtimit rus në vitin 2022.

Северна Македонија и ОБСЕ

Maqedonia e Veriut hyn në finalen e kryesimit të OSBE-së në vitin 2023. “Bëhet fjalë për njerëzit” ishte motoja e kryesimit njëvjeçar të Maqedonisë me OSBE-në që filloi më 1 janar të këtij viti.

“Ne u pozicionuam si një Presidencë e fokusuar tek njerëzit, sepse në një botë me trazira, nevojat dhe kërkesat e njerëzve janë gjithmonë të parat. Siguria e tyre duhet të jetë gjithmonë në qendër të përpjekjeve të të gjithë liderëve politikë. Qasja e kryesimit të Maqedonisë së Veriut me OSBE-në ishte e shumëanshme dhe e fokusuar në: një përkushtim të qartë ndaj popullit të Ukrainës dhe rajoneve të tjera të prekura nga konfliktet dhe mbështetje për popullsinë dhe institucionet e prekura, punën e operacioneve në terren të OSBE-së dhe mbështetjen e tyre”, vlerësoi në përfundim të mandatit të kryesimit të ministrit të Punëve të Jashtme, Bujar Osmani.

Në cilësinë e kryesuesit të OSBE-së gjatë vitit të kaluar, ai bëri gjithsej 12 vizita në operacionet në terren të OSBE-së në Ukrainë, Misionin e OSBE-së në Shkup, Moldavi, Gjeorgji, Azerbajxhan, Armeni, Serbi, Kosovë, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kazakistan, Uzbekistan dhe Turkmenistan. Përveç vizitave në terren, u mbajtën një sërë konferencash kushtuar temave të theksuara si prioritete në Programin e Kryesimit të Maqedonisë së Veriut me OSBE-në për adresimin e antisemitizmit, sfidat ekonomike dhe klimatike në rajonin e OSBE-së, barazinë gjinore, të drejtat e njeriut, të rinjtë dhe e ardhmja e tyre dhe tema të tjera me rëndësi kyçe për Organizatën dhe vendet pjesëmarrëse.

“Edhe pse prioritet i është dhënë Ukrainës dhe adresimit të pasojave të agresionit ushtarak rus, ne synuam të ruanim konsistencën e parimeve tona në të gjithë rajonin e OSBE-së, me një fokus të veçantë në konfliktet e zgjatura, tensionet e rritura dhe pasojat e tyre njerëzore, si dhe vendosjen e mjeteve të OSBE-së në dispozicion të atyre që kanë nevojë”, thotë Osmani.

Më 1 janar të vitit 2023, Maqedonia e Veriut mori kryesimin e OSBE-së nga Polonia. Kryetari i ardhshëm do të jetë Malta.

Vendi u bë pjesë e OSBE-së më 12 tetor të vitit 1995, atëherë si Republika e Maqedonisë.

Misioni i OSBE-së në Shkup është themeluar në vitin 1992 me qëllimin kryesor për të parandaluar përhapjen e konflikteve nga rajoni.

Bashkëpunon ngushtë me Komisionerin e Lartë për Pakicat Kombëtare të OSBE-së, me Përfaqësuesin për Lirinë e Medias, si dhe me Zyrën për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR). ODIHR vëzhgoi të gjitha zgjedhjet në vend duke filluar me zgjedhjet parlamentare të vitit 1998.

Vendi ka një rol aktiv në kuadër të OSBE-së, i cili, përveç rolit aktual të kryetarit, reflektohet edhe përmes kryesisë së Komisionit për Çështjet Ekonomike dhe Mbrojtjen e Mjedisit (në vitin 2007), me zgjedhjen e diplomatit tonë në krye të Zyrës së OSBE-së në Ashgabat, Turkmenistan (2009), si dhe me emërimin e përfaqësuesve maqedonas si kryesues të misioneve vëzhguese të OSBE/ODIHR për monitorimin e zgjedhjeve në shtete të ndryshme anëtare të Organizatës. Në vitin 1996 dhe në vitin 2012, vendi kryesoi Forumin për Bashkëpunim në Siguri, ndërsa në shkurt të vitit 2018 në Vjenë, kryesoi Takimin e 28-të Vjetor për Vlerësimin e Zbatimit të Detyrimeve nga Dimensioni Politiko-Ushtarak të OSBE-së. Në vitin 2016, ne organizuam sesionin e vjeshtës të Asamblesë Parlamentare të OSBE-së. Një numër i konsiderueshëm përfaqësuesish nga Republika e Maqedonisë së Veriut marrin pjesë në misionet në terren të OSBE-së, veçanërisht në Ukrainë.

Sasho Arsovski 

Foto: Arkivi i MIA-s/ OBSE/EPA