Shkup, 11 maj 2023 (MIA) - Përfshirja e bullgarëve në Kushtetutën e Maqedonisë së Veriut nuk është kriteri i vetëm që nevojitet për hapjen e konferencës së dytë ndërqeveritare, gjegjësisht kllasterit të parë negociator. Me nënshkrimin e Protokollit të Dytë, vendi merr përsipër të përmbushë një sërë detyrimesh të tjera. Disa prej tyre janë të përcaktuara qartë dhe nuk kërkojnë ndonjë shtjellim të mëtejshëm, ndërsa të tjerat ngrenë dilema dhe duhet të analizohen dhe debatohen në thellësi, siç janë çështjet historike dhe gjuha e urrejtjes.

Këtë thekson Instituti i Demokraci në shqyrtimin e disa masave nga Mbledhja e Dytë e Komisionit Ndërqeveritar, e themeluar në bazë të nenit 12 të Marrëveshjes për miqësi, fqinjësi të mirë dhe bashkëpunim ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë, e cila u mbajt me 17 korrik të vitit 2022 në Sofje.

Ata theksojnë se transparenca në marrëdhëniet dypalëshe mes dy vendeve është në të mirën tonë të plotë dhe duhet insistuar me çdo kusht.

“Marrëveshja me Bullgarinë bëhet kusht dhe kriter i rëndësishëm për fillimin e negociatave. Aq më tepër, theksimi specifik i nenit 12 të Marrëveshjes së Fqinjësisë së Mirë që aludon në komisionin e përbashkët qeveritar për të monitoruar zbatimin e saj, në njëfarë mënyre fut një pjesë të madhe të kërkesave bullgare si kritere të rëndësishme për fillimin e procesit të negociatave. Interpretimi dhe shqetësimi ynë është se përfshirja e bullgarëve në Kushtetutë nuk është kriteri i vetëm për fillimin e negociatave, por edhe një sërë masash që qeveria merr me këtë protokoll të dytë, sepse ka masa që duhet të merren para dhe pas fillimit të negociatave, pra hapjes së konferencës së parë ndërqeveritare”, thotë Marko Troshanovski nga Instituti i Demokracisë.

Gjithashtu, ai rikujton, si pjesë e udhërrëfyesit për sundimin e ligjit, Plani i Veprimit që përfshin përmbajtje nga Protokolli dhe ato përmbajtje i referohen ndërmarrjes së masave dhe mekanizmave për trajtimin e gjuhës së urrejtjes, propagandës keqdashëse, dhe këtu është edhe puna e Komisionit Historik, çështjet arsimore etj.

“Të nxitur, ndër të tjera, edhe nga rasti i Pendikovit, ku pamë se mospërcaktimi i këtyre procedurave dhe masave, përcaktimi jo specifik i këtyre detyrimeve të ndërmarra nga Protokolli i është lënë interpretimit të lirë nga pala bullgare, shqetësimi është se masat që ne u zotuam t'i marrim verën e kaluar dhe të cilat do të rivlerësohen këtë verë, përsëri nga i njëjti komision ndërqeveritar për nenin 12 të Protokollit, mund të ketë konkluzione se Maqedonia nuk po i zbaton masat, domethënë Marrëveshjen, me vullnet të lire, vlerëson Troshanovski.

Në rastin e Pendikovit, shton ai, me gjithë masat e marra nga pala maqedonase, gjestet e vullnetit politik për zgjidhje, janë vizitat e shefit të diplomacisë Bujar Osmani në Sofje, hapja e një çështjeje në Prokurori, gjithçka që bëmë ne si vend, Kuvendi bullgar bëri një deklaratë se vendi nuk është i përkushtuar për të trajtuar në mënyrë efektive dhunën dhe gjuhën e urrejtjes.

"Ajo deklaratë e Kuvendit mund të bëhet edhe argument për Qeverinë bullgare që të thotë se marrëveshja nuk po zbatohet dhe rrjedhimisht të bëhet argument se Bullgaria nuk ka bazë të pajtohet me përfundimin e konferencës ndërqeveritare", vlerëson Troshanovski.

Ai thotë se me dokumentin duan të hedhin dritë mbi masat që kanë marrë dhe të tregojnë se çfarë duhet të bëjë Qeveria në këtë periudhë - të hapet debat, të zhvillohen procedura që të mos përfundojmë, thotë a, në një situatë ku kryhen me ngut dokumente, procedura dhe qëndrime shtetërore që nuk janë shumë të konsultuara, që nuk vijnë nga konsensusi social dhe e rrisin thellë polarizimin në shoqëri.

Ndaj paralajmërojnë rreziqe të mundshme, prandaj bëjnë thirrje që të hapet debati dhe të miratohen mekanizmat, dokumentet dhe procedurat, pas të cilave do të qëndrojë e gjithë shoqëria që të mos ketë polarizim të mëtejshëm.

Instituti i Demokracisë vazhdon të tregojë se për çfarë jemi zotuar ne si vend për të përfunduar konferencën ndërqeveritare, ndër të tjera thonë se ajo që nuk është e dukshme dhe ajo që duhet të adresohet sa më shpejt është qasja sistematike, për një zgjidhje afatgjatë dhe praktikisht të borxheve që dalin nga marrëveshja dypalëshe me Bullgarinë, por edhe me Greqinë. Ata theksojnë gjithashtu se mungon një kornizë e qartë kohore për përmbushjen e detyrimeve dhe për rrjedhojë ndërtimin e një konsensusi social për përparimin në procesin e integrimit evropian.

Ata tregojnë se në lidhje me shkëmbimin e kopjeve të të gjitha programeve arsimore, teksteve, mjeteve mësimore dhe materialeve të tjera përkatëse arsimore në programet arsimore të dy vendeve, fushëveprimi, kuadri ligjor, formati, lista e detajuar, institucionet kompetente me detyrime të specifikuara duhet të përcaktohet për të hequr të gjitha dilemat dhe interpretimet e këtij detyrimi dypalësh. Në këtë dhe në të gjitha detyrimet e mëtejshme, theksojnë ata, nuk duhet harruar pabarazia dhe asimetria që ekziston në proces.

“Për sa i përket gjuhës së urrejtjes, e veçanërisht duke pasur parasysh aktualitetin dhe ashpërsinë e situatës me gjuhën e urrejtjes nga të dyja palët, nevojitet një reagim i menjëhershëm i MPJ-së në koordinim me Ministrinë e Drejtësisë, përfshirë Avokatin e Popullit, për të filluar komunikimin me Agjencinë Evropiane për të Drejtat Themelore, në mënyrë që të shfrytëzojë ekspertizën, këshillat dhe udhëzimet e saj për të krijuar një mekanizëm gjithëpërfshirës funksional me respekt të plotë të të gjitha normave ndërkombëtare dhe duke garantuar mbrojtjen e lirisë së mendimit dhe fjalës”, thekson Instituti i Demokracisë.

Në këtë pjesë, shtojnë ata, përmendet se marrja e masave efektive për parandalimin e propagandës keqdashëse nga institucionet dhe agjencitë do të dekurajojë veprimtarinë e subjekteve private. Dilema që mund të shihet këtu, theksojnë ata, është nevoja për të përcaktuar propagandën dashamirëse dhe vendosjen dhe përgjegjësinë institucionale për përcaktimin e saj.

Më tej, Instituti i Demokracisë thekson se tema e historisë është shtylla mbi të cilën mbështeten të gjitha kërkesat bilaterale të Bullgarisë ndaj Maqedonisë së Veriut dhe nga e cila burojnë keqkuptimet, përfshirë mohimin e gjuhës maqedonase dhe etnogjenezën e popullit maqedonas.

“Sipas Protokollit, shtetet brenda një muaji do të publikojnë në faqet e internetit të dy qeverive të gjitha rekomandimet e miratuara tashmë nga puna e mëparshme e Komisionit të Përbashkët Multidisiplinar të Ekspertëve për Çështjet Historike dhe Arsimore. Nëse kjo është praktika e rënë dakord, a është bërë dhe në interes të kujt është moszbulimi i tyre një pyetje që duhet t'u bëhet dy qeverive?, pyet Instituti i Demokracisë.

Zoran Neçev nga Instituti i Demokracisë vlerëson se komisioni historik bullgar është më i mbrojtur se i yni dhe për më tepër, tek ne është kthyer në “monedhë për ryshfet politik”, dhe sipas marrëveshjes vendos nëse disa rekomandime për ngjarje apo persona historikë do të gjenden në tekste shkollore ose jo. Dilema, sipas tij, është nëse ka automatizëm ndërmjet rekomandimeve të bëra nga komisioni historik dhe formalizimit të tyre, nëse qeveria duhet t'i pranojë ato në tërësi apo vetëm pjesë të rekomandimeve dhe si do të dëgjohet zëri i palëve të tjera, pasi detyrimin e merr shteti dhe jo vetëm Qeveria.

Foto: Arkivi i MIA-s