Shkup, 19 nëntor 2023 (MIA) - Maqedonia e Veriut ka potencial të madh për konsolidimin e tokës bujqësore, thonë ekspertët. Që kur filloi të zbatohej me mbështetjen e Bashkimit Evropian dhe FAO-së, ky proces është bërë plotësisht funksional, por copëzimi i parcelave është ende një sfidë serioze.

Deri më tani, brenda periudhës së parë strategjike të një dekade që tashmë ka kaluar, janë konsoliduar rreth 3000 hektarë nga 40000-50000 hektarë të vlerësuar që duhet të konsolidohen si prioritet.

Aktualisht është duke u përgatitur strategjia e re për konsolidim deri në vitin 2030.

Te fermerët, edhe te pronarët e tokave të punueshme që nuk merren me prodhim bujqësor, dalëngadalë po rritet besimi se nuk do të humbasin asgjë nëse vendosin ta japin tokën në konsolidim. Madje, në disa qarqe të vendit kanë filluar të bëjnë propozime për konsolidimin e sipërfaqeve me iniciativë të tyre, thekson Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave (MBPEU).

Sipas FAO, faktorët historikë dhe praktikat tradicionale janë arsyet kryesore për copëtimin e tokës bujqësore në vend.

Të dhënat e fundit tregojnë se sipërfaqja mesatare e parcelave në pronësi private është 0.32 hektarë, dhe parcelave në pronësi shtetërore 0.56 hektarë. Madhësia mesatare e fermave është 1.8 - 1.9 hektarë, në ndryshim nga mesatarja e BE-së prej 16.6 hektarësh. Ekonomitë e vogla bujqësore ndahen në pesë ose më shumë parcela toke me përmasa ndërmjet 0,25 dhe 0,6 hektarësh dhe 500 metra deri në dy kilometra larg. Në shumë raste ato gjenden edhe në parcela të ndryshme kadastrale. Sipërfaqet janë kryesisht në formë të parregullt, gjë që e ndërlikon kultivimin e tokës dhe kufizon përdorimin e teknologjive moderne të mekanizimit dhe prodhimit.

“Kur filluam me konsolidimin, na thoshin: “Nuk do të arrini kurrë që maqedonasit të bien dakord për diçka”. Ky ishte një aspekt dhe i dyti lidhej me mungesën e besimit te shteti. “Nuk ju besojmë”, fjalë për fjalë kështu kanë reaguar fermerët. Por sot, situata ka ndryshuar në mënyrë drastike. Kur shumica e fermerëve panë se çfarë do të thotë në të vërtetë konsolidimi dhe se jo vetëm që nuk do të dëmtohen, por do të kenë edhe përfitim konkret, ndryshuan mendimin e tyre“, theksojnë ekspertët e FAO-së.

Ata theksojnë se procesi është kryer me shumë kujdes, bazuar në analizat e mëparshme të thella dhe bisedat me pronarët e parcelave. Toka vlerësohet para dhe pas konsolidimit në mënyrë që askush të mos dëmtohet. Çdo pronar merr të paktën të njëjtën vlerë të tokës me atë me të cilën ka hyrë në procedurë. Konsolidimi, sipas FAO-s, nënkupton jo vetëm konsolidimin e tokës, por edhe rritjen e pronave dhe bëhet aty ku përcaktohet se është e nevojshme dhe e mundur, jo në çdo fshat. Duke vepruar kështu, tregohet kujdes i veçantë që të respektohen të gjitha detyrimet ligjore.

“Askush nuk do të dëmtojë pronarët e tokës. Disa prej tyre tashmë e dinë shumë mirë. Pjesa tjetër, me konsolidimin që kemi vënë në praktikë, e panë që ishte vërtet kështu. Ata shohin që të gjitha fushat kanë infrastrukturë - rrugë për në arat, kanale kulluese dhe vaditëse, se toka është përmirësuar në cilësi (ndër të tjera bëjmë analiza pedologjike dhe analiza të dheut), si dhe se çmimi i saj është në rritje - forma e saj është më i mirë, është më e madhe, e përshtatshme për prodhim dhe modernizim më të madh, që automatikisht do të thotë se shitet më shtrenjtë. Tani ata nuk pyesin më "pse nuk kemi rrugë për në fusha apo kullim", por "pse nuk ka disa hidrantë", që është një përparim i madh, shpjegojnë nga FAO.

Më herët, kujtojnë ata, nuk kishte fare kornizë ligjore për konsolidimin modern.

“Mentaliteti i fermerëve të “detyruar” më parë në kolektivizim, komunalizim dhe rrethim po ndryshon. Prandaj hyjnë me rezervë në diskutime për reformat e tokës, gjë që është plotësisht e kuptueshme. Ata menjëherë mendojnë se do t'u merret diçka. Megjithatë, procesi po zhvillohet me sukses dhe Ministria e Bujqësisë tashmë po merr iniciativa nga fermerët për konsolidim në zona të reja. Gjatë konsolidimit është e rëndësishme jo vetëm që toka të konsolidohet, por ajo të jetë produktive, me prodhim të modernizuar, konkurrues. Kjo vlen veçanërisht për anëtarësimin tonë të ardhshëm në BE, ku do të përballemi me konkurrencë serioze, citojnë nga Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave dhe FAO-së.

Ndërsa këtu punohet ekskluzivisht për konsolidimin e parcelave dhe procesi është relativisht i ri, në vendet perëndimore konsolidimi, i cili ka një traditë 100-vjeçare, përveç përmirësimit të prodhimit bujqësor, përdoret edhe për pyllëzim, ndryshim të rrjedhave të lumenjve, mbrojtje të mjedisit dhe zonave arkeologjike.

Vendi, megjithatë, thotë FAO, megjithëse ka një përqindje të vogël të zonave të konsoliduara, ai përfaqëson një shembull për vendet e tjera. Ata dërgojnë përfaqësuesit e tyre këtu për të parë se si është ngritur sistemi i konsolidimit dhe sa të kënaqur janë fermerët.

“Kemi një numër të madh pronarësh të parcelave të vogla. Nëse, për shembull, në disa vende evropiane, procesi përfshin 20 pronarë parcelash, toka e të cilave duhet të konsolidohet, në vendin tonë ky numër është 1000 pronarë të së njëjtës sipërfaqe, gjë që nuk është aspak e thjeshtë. Me konsolidimin në disa rajone, sipërfaqet janë rritur me pesë hektarë, nga një, dy apo tre, që në krahasim me Gjermaninë apo Holandën është një shkallë e shkëlqyer rritjeje. Në zonën e konsolidimit të Spançevës janë regjistruar mbi 160 transaksione të tokës që nga fillimi i projektit (2019-2022) dhe madhësia mesatare e ekonomisë bujqësore është rritur për 0,32 hektarë në mesin e 42 pronarëve. Përmirësim i dukshëm në formën e parcelës është vërejtur në Egri, Dabjan, Tërn, Logovard, Optiçar dhe Spançevë. Parcelat pas konsolidimit janë rritur për 2,9 herë (Spançevë) dhe 4,7 herë (Dabjan) ose mesatarisht, nga 0,47 në 1,64 hektarë. Rritja më e ndjeshme u vu re në Dabjan, me një rritje mesatare të parcelave nga 1.23 në 5.84 hektarë, thonë nga FAO.

Strategjia kombëtare për konsolidimin e tokës bujqësore në Maqedoninë e Veriut për periudhën 2012-2020 është miratuar në vitin 2012, ndërsa në vitin 2013 është themeluar Departamenti për konsolidimin e tokës në Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave dhe është miratuar Ligji për Konsolidim.

Projekti i parë pilot për konsolidimin e tokës u zbatua në dy zona, në Egri dhe Konçe, nga viti 2014 deri në vitin 2017, ndërsa në vitin 2018 ligji pësoi ndryshime për të kapërcyer mangësitë ligjore të evidentuara gjatë pilotimit në terren.

“Strategjia vendosi synimet bazë: tejkalimin gradualisht të strukturës së pafavorshme të tokës bujqësore si burimi kryesor natyror për aktivitetin ekonomik në zonat rurale me qëllim rritjen e konkurrencës së prodhimit dhe përmirësimin e jetesës, si dhe përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore. Gjithashtu u përcaktuan synime specifike: zvogëlimi i copëzimit të tokës, përmirësimi i formës së parcelave të tokës, rritja e sipërfaqes së fermave bujqësore, përmirësimi i aksesit në infrastrukturën bujqësore, zgjidhja e braktisjes së tokës përmes konsolidimit, mundësimi i ndërhyrjeve në infrastrukturën bujqësore - përmirësimi i rrjetit rrugor, i sistemeve për vaditjen dhe kullimin, si dhe përmirësimin e mbrojtjes së mjedisit dhe menaxhimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore në zonat rurale”, sqaroi Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave.

Përpjekjet për konsolidim janë zgjeruar përmes projekteve të financuara nga Bashkimi Evropian, të bashkëfinancuara dhe zbatuara nga FAO, ndërsa në vitin 2018 u prezantua një masë e zhvillimit rural për konsolidimin e tokës.

Mjetet e planifikuara përmes Programit për përkrahje financiare të zhvillimit rural - Masa 124 për periudhën 2023-2026 ishin në vlerë prej 146 milionë denarësh.

Ministria e Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave dhe FAO theksojnë se vendi, për sa i përket konsolidimit, është unik në Evropë, pasi e zbaton procesin përmes vendimmarrjes demokratike, me përfshirjen e të gjithë pronarëve të tokave.

Sipas parashikimeve më optimiste, Maqedonia e Veriut pritet të përfundojë 40 për qind të konsolidimit të planifikuar të tokës bujqësore deri në vitin 2026.

Mirjana Çakarova

Foto: MIA dhe Arkivi I MIA-s