Shkup, 13 tetor 2024 (MIA) - Qëllimi i vetëm i mandatit tim është të ndihmoj vendin të hyjë në BE sa më shpejt që të jetë e mundur, tha ambasadori i ri i BE-së Mihalis Rokas, në një intervistë me MIA-n, e cila është intervista e tij e parë që nga marrja e detyrës në Maqedoni muajin e kaluar. 

Rokas thotë se anëtarësimi në BE nuk ka alternativë dhe se zgjerimi është politika më e suksesshme e Bashkimit. Ai thotë se e kupton propozimin e Qeverisë për zbatimin e prolonguar të ndryshimeve kushtetuese, por thekson se aderimi është proces i bazuar në unanimitet. 

- Zgjerimi është proces i bazuar në unanimitet, të gjithë jemi në dijeni të këtij propozimi të Qeverisë. Është mendimi im modest se vështirë se do të pranohet, siç e shpjegova më parë ka një qëndrim të BE-së nga 27 vendet anëtare në këtë drejtim. Pra, natyrisht, është thelbësore të sigurohemi që jemi të vetëdijshëm për këtë kontekst. Vendimi për ndryshimet kushtetuese është një vendim sovran i Qeverisë, dhe është shumë i rëndësishëm, ne kemi respekt të madh për mënyrën se si Qeveria dëshiron të ecë përpara dhe zgjidhjet që dëshiron të arrijë, por procesi është mjaft i qartë, dhe mund të jetë i menjëhershëm dhe mund të ndodhë shumë shpejt dhe ajo që mund të përsëris është angazhimi i plotë për aderim drejt BE-së, i cili përfshin Maqedoninë e Veriut", thekson Rokasi. 

Në intervistën për MIA-n, ambasadori Rokas foli gjithashtu për reformat gjyqësore, rekomandimet e Misionit të vlerësimit, Planin e rritjes së Ballkanit Perëndimor, BRIKS dhe marrëdhëniet BE-Kinë...

Ambasador Rokas, erdhët në këtë vend rreth një muaj më parë. Mandati juaj filloi pothuajse në të njëjtën kohë me mandatin e Qeverisë së re. Cilat janë përshtypjet e tua të para?

- Jam i mahnitur që jam në këtë vend, siç thatë ju, mandati im filloi me mandatin e Qeverisë së re, jam për herë të parë në Ballkan pas 22 vitesh në rajonin e Azi-Paqësorit, por edhe në një kohë kur zgjerimi i BE-së erdhi në krye të axhendës sonë. Pra, të tre këta faktorë. Kam pasur një pritje të ngrohtë, biseda të mira, kam pasur takime fillestare në Qeveri – me Kryeministrin, Zëvendëskryeministrin, ministrat dhe faktorët tjerë. Kam parë dhe jam shumë i kënaqur që kemi një qëllim të përbashkët, që është përshpejtimi i rrugës së anëtarësimit. 

Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria janë veçuar në rrugën drejt BE-së. Gjatë vizitës së tij në vend, kryeministri hungarez Viktor Orban ofroi të ndërmjetësojë bisedimet midis Shkupit dhe Sofjes, duke thënë se vendi duhet të hapë negociatat deri në fund të vitit. Ministria e Jashtme bullgare tha se nuk lejohej ndërmjetësim midis BE-së dhe një vendi kandidat, ndërsa kryeministri Hristijan Mickoski tregoi se kjo ofertë ishte bërë si kryesues aktual i presidencës së rradhës së BE-së. Si e shihni propozimin e Orbanit?

- Do të më lejoni të mos komentoj pikëpamjet e shteteve anëtare, ky nuk është roli im. Por ajo që mund t'ju them janë faktet - dhe kjo është se në korrik 2022, filluan negociatat e aderimit për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, pas së cilës filloi procesi i skriningut, i cili është një parakusht i rëndësishëm para fillimit zyrtar të bisedimeve për klasterin e parë Themelet. Është gjithashtu fakt se konkluzionet e Këshillit të korrikut 2022 për Maqedoninë e Veriut përcaktojnë qartë se vendi duhet të miratojë ndryshimet kushtetuese dhe sapo këto të miratohen, konferenca ndërqeveritare për Klasterin 1 do të fillojë automatikisht. Pra, kjo është rruga e qartë, ky është një moment mundësie, zgjerimi është padyshim në axhendën e BE-së, kështu që ne mendojmë se ky është një moment për të mos e humbur këtë mundësi. 

Në takimet që kryeministri Mickoski zhvilloi në Bruksel në mes të shtatorit me zyrtarë të lartë të BE-së, u diskutua gjithashtu ideja e ndryshimeve kushtetuese me efekt të prolonguar. Si e sheh Brukseli këtë ide, të cilën qeveria e quan të ashtuquajturin “propozimi francez plus”?

- Më lejoni të them se, siç e dini, zgjerimi është një proces i bazuar në unanimitet, të gjithë jemi të vetëdijshëm për këtë propozim të Qeverisë. Është mendimi im modest se vështirë se do të pranohet, siç e shpjegova më parë ka një qëndrim të BE-së nga 27 vendet anëtare në këtë drejtim. Pra, natyrisht, është thelbësore të sigurohemi që jemi të vetëdijshëm për këtë kontekst. Vendimi për ndryshimet kushtetuese është një vendim sovran i Qeverisë, dhe është shumë i rëndësishëm, ne kemi respekt të madh për mënyrën se si Qeveria dëshiron të ecë përpara dhe zgjidhjet që dëshiron të arrijë, por procesi është mjaft i qartë, dhe mund të jetë i menjëhershëm dhe mund të ndodhë shumë shpejt dhe ajo që mund të përsëris është angazhimi i plotë për aderim drejt BE-së, i cili përfshin Maqedoninë e Veriut. 

Duke supozuar se bëhen ndryshime kushtetuese, a do të qëndrojë BE-ja si garanci se Bullgaria nuk do të ketë kushte të reja ndaj nesh dhe se rruga jonë drejt anëtarësimit përfundimtar do të ndjekë sistemin e meritave?

- Do të kthehem përsëri në atë që do të thotë procesi i zgjerimit – dhe kjo është se bazohet në unanimitet. Duhet të jemi të vetëdijshëm për faktin se gjatë procesit, që nga momenti i fillimit të bisedimeve, deri në fund kur vendi juaj bëhet anëtar i BE-së, nevojitet unanimitet. Kështu, në teori, kur nuk ka përparim në reforma, ose në zbatimin e kritereve të Kopenhagës, ose legjislacionit të BE-së, një ose disa shtete të tjera anëtare mund të kundërshtojnë në pjesë të caktuara të negociatave, qoftë në fund apo në mes të bisedimeve. 

Pra, ky është një fakt, por duke menduar për këtë fakt, mendoj se kemi pasur gjashtë raunde të zgjerimit të BE-së që nga fillimi i BE-së me një numër të ndryshëm vendesh, mendoj se të gjitha ato pavarësisht pengesave, pavarësisht vështirësive, pavarësisht zhgënjimeve, pavarësisht procesit të gjatë, i cili mori më shumë kohë, vendet u bënë anëtare të BE-së. Mendoj se duhet ta kemi parasysh këtë, por edhe të jemi plotësisht të vetëdijshëm për atë që nënkupton procesi. Dhe kjo nënkupton unanimitet dhe mbështetje të 27 shteteve anëtare të BE-së gjatë gjithë procesit.

Ukraina ka filluar negociatat për anëtarësim në BE. Ne gjithashtu kujtojmë momentin në dhjetor 2023 kur Kryeministri hungarez Orban u dërgua për të pirë kafe, kur në takim të udhëheqësve evropianë diskutohej hapja e bisedimeve me Ukrainën. A mendoni se një vendim i ngjashëm mund të ishte marrë për vendin, duke pasur parasysh se ne jemi mbi 20 vjet në proces dhe kemi përafruar 100% politikën tonë të jashtme dhe të sigurisë me atë të BE-së?

- Unë dua të përgëzoj Maqedoninë e Veriut për përafrimin e plotë me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë, kjo është shumë e vlerësuar dhe kjo është një çështje që unë e kam nënvizuar për të gjithë bashkëbiseduesit e mi që nga mbërritja këtu. Kjo vlerësohet shumë dhe mendoj se është një provë e angazhimit të Maqedonisë së Veriut ndaj BE-së dhe ne e duartrokasim Maqedoninë e Veriut për këtë. Prandaj, nuk dua ta përsëris – procesi i zgjerimit, duke përfshirë Ukrainën, mund të votohet ose të bllokohet, me unanimitet ose çdokush mund ta bllokojë atë, por kjo nuk ndodhi në rastin e Ukrainës. 

Situata që ju i referoheni nuk është një mënyrë, një metodë sepse anashkalimi nuk është në të vërtetë i mundur nëse dikush është i pranishëm apo jo, nuk do të thotë nëse ata duan të bllokojnë, ose në mënyrë tjetër të kërkojë unanimitet.

Reformat në gjyqësor janë në krye të prioriteteve të kësaj qeverie, e cila tashmë ka njoftuar se po fillon me reformën e Këshillit Gjyqësor dhe Këshillit të prokurorëve publikë. Misioni vlerësues ka bërë 40 rekomandime që Këshilli gjyqësor të punojë në mënyrë profesionale. Disa nga rekomandimet afatshkurtra tashmë janë zbatuar dhe disa prej tyre kërkojnë ndryshime ligjore. Në çfarë drejtimi mendoni se duhet të shkojnë reformat?

- Jam i kënaqur që kjo është një përparësi kryesore për Qeverinë. Kisha nderin t'i diskutoja këto tema me ministrin e Drejtësisë. Unë shoh një angazhim të fortë për të punuar dhe për të ndjekur këto sugjerime dhe rekomandime të BE-së nëse ato janë nga Misioni i vlerësimit, nëse janë nga Raporti i progresit të vendit, nëse është konkretisht për sundimin e ligjit, unë jam gjithashtu i njoftuar me të gjitha këto raporte, kështu që ka shumë arsye për të punuar në këtë çështje.

Tani, prioritet duhet të jetë ligji për Këshillin Gjyqësor, i cili është një reformë shumë e rëndësishme për sa i përket formimit të tij, mënyrës së zgjedhjes dhe shkarkimit të gjyatësve. 

Pra, ka shumë elemente që puna është e madhe dhe ka përparuar relativisht shpejt, kjo është fusha kryesore për gjithçka, luftimi i korrupsionit, tërheqja e investimeve, dhënia e besimit të qytetarëve në sistemin gjyqësor.

Unë shoh se ka një angazhim të drejtë edhe nga ana e BE-së dhe ka shumë mbështetje për projektet ose projektet në vazhdim që do të përshtaten sipas legjislacionit të ri, të cilin ne presim që Qeveria të miratojë në muajt e ardhshëm.

Pas miratimit të Agjendës së reformave të vendit, kur mund të presim këstin e parë prej 52.5 milionë euro? A mendoni se ky Plan do të arrijë konvergjencë reale ekonomike drejt rritjes ekonomike të anëtarëve të BE-së dhe a do t'i ndjejnë qytetarët e vendeve kandidate përfitimet para anëtarësimit?

- Pasi të miratohet, shpresojmë të nënshkruajmë marrëveshjet për kreditë, për instrumentet. Kësti i parë do të paguhet përpara fundit të vitit, jam i bindur në këtë. Kjo është gjithashtu një mundësi për të mirëpritur Planin e Rritjes, axhendën e reformave, është një projekt solid dhe i fortë, i cili ndodhi edhe pse kishim zgjedhje dhe duhej të punonim shpejt në të.

Unë besoj se axhenda e reformave, Plani për rritje, është një mundësi unike për vendet e Ballkanit Perëndimor jo vetëm sepse u lejon atyre të integrohen gradualisht në BE dhe tregun e brendshëm, por gjithashtu tregon angazhimin për zgjerim, si dhe për të përshpejtuar procesin e aderimit, por gjithashtu se prosperiteti është i nevojshëm, pasi shumica e prosperitetit në BE bazohet në tregun e brendshëm, suksesin e rregullave të BE-së. 

Ne gjithashtu shpresojmë që vendet e Ballkanit Perëndimor do të punojnë me shpejtësi për të krijuar tregun e tyre rajonal, gjë që do t 'i bëjë gjërat shumë më të lehta. 

Mekanizmi siguron fleksibilitet për Qeverinë. Dallimi midis mekanizmave IPA dhe Planit të rritjes është se mekanizmat IPA janë për sektorët, ndërsa paratë mund të përdoren sipas prioriteteve të qeverisë. Por, integrimi gradual në tregun e brendshëm të BE-së është i paprecedencë dhe është rezultat i sinqeritetit dhe përparësisë së zgjerimit të BE-së në një kohë kur gjeopolitika përballet me sfida të mëdha. Ne besojmë fuqimisht se përgjigja është që të kemi një familje evropiane, e cila sigurisht do të përfshijë Ballkanin. 

Gjithnjë e më shumë vende po kërkojnë alternativa ndaj BE-së. Turqia, një aspirante për një kohë të gjatë për në BE dhe anëtare e NATO-s, ka aplikuar për pranim në BRIKS. Cila është politika e BE-së, përveç zgjerimit, që synon zvogëlimin e këtyre rreziqeve?

- Kam pasur diskutime edhe për BRIKS-in në mandatin tim të mëparshëm. Mendoj se do të pajtoheni me mua se nuk ka asgjë që mund të jetë në të njëjtin nivel me ofertën e zgjerimit. Në fakt, zgjerimi është politika më e suksesshme e BE-së. Është një proces që sjell përfitime të mëdha, efekte transformuese nga A në ZH në të gjitha politikat, si dhe prosperitet për qytetarët. Tregu i përbashkët, solidariteti, axhenda e gjelbër, përgjigja jonë ndaj pandemisë Kovid, gjenerata e ardhshme e BE-së që pompon ekonominë e BE-së me 1,7 trilionë – këto janë oferta të pashembullta. Më lejoni të mos e krahasoj me BRIKS-in. BRIKS është një shoqatë e vendeve ku nuk ka diskutime. 

Vendet e BE-së po kërkojnë një mënyrë për t'u mbrojtur nga përparimi i ekonomisë kineze në kontinentin e vjetër. Disa ditë më parë, BE dha dritën jeshile për tarifat për makinat elektrike kineze. A do të thotë kjo "luftë e ftohtë ekonomike" siç e kanë cilësuar disa politikanë evropianë? Dhe cili është mendimi juaj si ambasador i BE-së dhe njohës i mundësive aziatike, si mund ta përballojë më së miri BE-ja këtë sfidë, jo vetëm nga ndikimi ekonomik, por edhe nga “ndikimi i butë politik” i Kinës?

- Do të kundërshtoja termin "fuqi e butë nga Kina". Besoj se Kina nuk përdor më fuqi të butë. Por përsëri, le të përdorim faktet. Ju e dini që marrëdhëniet tregtare midis BE-së dhe Kinës janë një nga më të rëndësishmet në botë. Këto lidhje tregtare nënkuptojnë dy miliardë euro në ditë. Kjo do të thotë se ata janë të dytët vetëm pas Shteteve të Bashkuara. Gjithashtu, asnjë vendim global nuk mund të merret pa Kinën, ne duhet të jemi partnerë me Kinën. 

Gjatë dekadës së fundit, ne shohim me keqardhje se ka pasur një zhvendosje të plotë drejt shumë praktikave jo-konkurruese nga autoritetet kineze, duke përfshirë subvencione të mëdha për sektorë të rëndësishëm, duke përfshirë automjetet elektrike, duke hedhur në të njëjtën kohë kapacitetin e tepërt në të gjithë botën.

Pastaj është tregu kinez, i cili ka një rëndësi të madhe për çdo vend në botë, sepse ka 1,5 miliardë njerëz, por ne shohim vjedhje të rregullt të pronës intelektuale, në mesin e monotonisë së problemeve në Kinë. 

Tani kemi një politikë të re të bazuar në rregullat e Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT). Ne kemi shumë dialogë me Kinën, por kur lindin probleme, ne konsultohemi me OBT-në. Qëllimi ynë nuk është të kemi luftë tregtare me Kinën, por nuk mund të jemi më naivë dhe nuk mund të dështojmë në mbrojtjen e sektorëve tanë për shkak të praktikave seriozisht jokonkurruese të Kinës. 

Cilat janë prioritetet e mandatit tuaj, cili do të jetë fokusi juaj kryesor? Cilat prisni të jenë sfidat më të mëdha për përmbushjen e këtyre qëllimeve?

- Unë kam një mandat shumë të thjeshtë, që është të ndihmoj vendin të hyjë sa më shpejt në BE dhe ky është qëllimi i vetëm. Është e rëndësishme se si do të arrihet kjo, së bashku me ekipin tim këtu dhe përfaqësuesit e vendeve anëtare të BE-së dhe të gjithë ambasadorët, unë do të vazhdoj misionin e paraardhësit tim, ambasadorit evropian Gir, i cili është të shkojë në çdo cep të vendit, të angazhohem me qytetarët, me të rinjtë dhe ne duhet t'i tërheqim të gjithë drejt këtij qëllimi.

Dhe mendoj se ka pasur zhgënjim për një kohë të gjatë, siç e përmendët në pyetjen e mëparshme rreth euroskepticizmit, dhe mendoj se kemi një përgjigje, kështu që duhet të sigurohemi që të kemi një përgjigje.

Sipas mendimit tim, sfida më e madhe është baza e reformave dhe kapaciteti absorbues. E vërteta është se deri më sot, janë humbur burimet e mëdha financiare. Sa keq, sepse kjo do të bërë dallim. 

Kështu që shpresoj se me këtë nxitje të re, duhet ta shfrytëzojmë këtë mundësi dhe të përpiqemi të punojmë së bashku me mandatin e Qeverisë së re, për të ecur përpara krah për krah dhe shpresoj se ky do të jetë fokusi im i vetëm për katër vitet e ardhshme.

Neda Dimova Prokiq

foto: Frosina Naskoviq