Shkup, 9 shtator 2024 (MIA) – Maqedonia e Veriut do të bëhet me Qendër Kombëtare për Internet më të Sigurt – MkSafeNet, e cila konsiderohet standard evropian kur bëhet fjalë për sigurinë e fëmijëve dhe të rinjve në hapësirën digjitale. Formimi i saj, sipas ekspertëve, është një nevojë urgjente, për shkak të arsimimit të pakënaqshëm digjital dhe rasteve në internet që kanë pasur pasoja të rënda.

Ministri i Transformimit Digjital Stefan Andonovski në Info Shtëpinë e BE-së nënshkroi Marrëveshjen e Grantit me Bashkimin Evropian për themelimin e Qendrës së parë Kombëtare të Internetit më të Sigurt - MkSafeNet. Ky hap është pjesë e programit Evropa Digjitale, i cili parashikon gjithsej  7,5 miliardë euro në nivel të të gjithë Bashkimit Evropian. Projekti do të financohet nga një grant prej 673.354 euro nga Bashkimi Evropian, i plotësuar me bashkëfinancim të rëndësishëm nga Qeveria në vlerë prej rreth 175 mijë euro.

Sipas Andonovskit, në epokën e digjitalizimit të shpejtë, siguria në internet nuk është luks, por domosdoshmëri, dhe është investim në të ardhmen tonë digjitale, vendimtare për zhvillimin ekonomik dhe krijimin e fuqisë së aftë punëtore për epokën digjitale.

"Ky projekt nuk është hap i izoluar, por është pjesë e strategjisë më të gjerë të Qeverisë për transformimin digjital të Maqedonisë. Së bashku me dokumentet dhe rregulloret gjithëpërfshirëse politike dhe strategjike, qendra është gur në mozaikun e përpjekjeve tona për reforma në procesin e digjitalizimit real,  integrimit evropian dhe është shembull konkret se si bashkëpunimi me BE-në sjell përfitime të drejtpërdrejta për qytetarët tanë", tha ministri Andonovski, duke treguar një element tjetër si përfitim i këtij projekti, që është të zbulojmë se si është gjendja në vendin tonë me të rinjtë në internet në krahasim me shtetet tjera.

MkSafeNet do të realizohet gjatë 18 muajve të ardhshëm dhe do të përfshijë studim me plan veprimi për angazhime specifike të secilit prej palëve të interesuara, krijimin e një qendre për ngritjen e vetëdijes për kërcënimet në internet, linjë telefonike, panel rinor dhe bord këshillimor. Projekti është plotësisht në përputhje me EU Digital Services Act dhe strategjinë Better Internet for Kids (BIK+), e cila e afron më tej vendin me standardet evropiane në sferën digjitale.

Rregullativa ligjore dhe situata me dhunën në internet

Kur bëhet fjalë për legjislacionin, në Kodin Penal sipas të cilit vepron Ministria e Brendshme nuk ka një vepër penale të përcaktuar në mënyrë të veçantë “sajber ngacmim”. Një lloj i ngjashëm abuzimi, siç deklarojnë nga Ministria e Brendshme për MIA-n, raportohet nga qytetarët në lidhje me veprat penale “keqpërdorim i të dhënave personale” të dënueshme sipas nenit 149 të Kodit Penal, si dhe “rrezikimi i sigurisë përmes sistemeve të informatike” të dënueshme sipas nenit 144 paragrafi 5 të Kodit Penal, krime që Këshilli i Evropës miratoi në Konventën për Krimin Kibernetik në Budapest dhe hyri në fuqi më 01.01. të vitit 2005.

Kur u pyet nëse Ministria e Brendshme ka statistika me raporte të ngacmimit kibernetik të të rinjve, Ministria shprehet se të rinjtë në vend më së shpeshti përballen dhe raportojnë probleme të tilla si: kërcënimet ndaj mesazheve në rrjetet sociale, hapja e profileve të rreme, ndarja e fotografive të tyre në grupe private me komente (përmbajtje) të papërshtatshme. Pas marrjes së kallëzimeve, Ministria e Brendshme kryen hetime për mbledhjen e provave dhe vërtetimin e fakteve, ndërsa sanksionet janë kompetencë e Prokurorisë Publike dhe Gjykatës, bëjnë të ditur nga Ministria e Brendshme. 

Në "AloBushavko", në pesë vitet e fundit, janë marrë 10 kallëzime për abuzim seksual në internet 

Ambasada e Fëmijëve Megjashi është pjesë e projektit “MKSAFENET”, i cili udhëhiqet nga Ministria e Transformimit Digjital, brenda të cilit, në periudhën prej 18 muajsh, duhet të krijohen mekanizma, procedura dhe rregulla të rëndësishme të trajtimit të koordinuar të sfidave të ndryshme në hapësirën e internetit me të cilat përballen fëmijët.

"Projekti fillon nga 01.09. i vitit 2024 dhe parashikon formimin e një Qendre Kombëtare për Hapësirë të Sigurt në Internet për Fëmijët, ku një pjesë e rëndësishme e sistemit të ri të sigurisë është linja "AlloBushavko" për fëmijë dhe të rinj e njohur më parë si telefoni SOS për fëmijë dhe të rinj", shprehen nga Megjashi.

Nga organizata joqeveritare për MIA-n sqarojnë se linja për fëmijë dhe të rinj "AlloBushavko" është pjesë e rrjetit global të linjës ndërkombëtare të ndihmës për fëmijë (CHI), një organizatë ndërkombëtare e rrjetit e njohur nga Komisioni Evropian dhe Drejtoria e Përgjithshme për Drejtësi, si një partner strategjik në forcimin e rolit të linjave të ndihmës për fëmijë në Evropë.

"Ky rrjet global është i njohur edhe në mbarë botën dhe ka një rol të rëndësishëm në përmirësimin e realizimit të të drejtave të fëmijëve bazuar në të dhëna reale. Sipas tij, të gjitha raportet që mbërrijnë në telefon janë të shënuara në nëntë kategori, nga të cilat, për pasojë, vetëm dy i referohen posaçërisht raporteve në internet (abuzimi seksual në internet, eksploatimi seksual në internet), shprehen nga Megjashi.

Brenda 30 viteve të funksionimit të telefonit SOS, disa nga raportet i referoheshin dhunës ndërpersonale në internet, abuzimit dhe talljes, ndërsa në pesë vitet e fundit (2020-2024), sipas raporteve vjetore të "AlloBushavko", numri i përgjithshëm i raporteve të abuzimit seksual në internet është 10. Përkundër numrit të vogël të denoncimeve për këtë çështje në krahasim me sfidat e tjera me të cilat përballen fëmijët, gjithmonë ekziston mundësia për të përmirësuar bashkëpunimin me dhe midis institucioneve shtetërore.

"Të gjitha raportet e pranuara në Megjashi për dhunën kibernetike/dhunën në internet janë raportuar në institucionet kompetente për shkarkimin e tyre të menjëhershëm, ndërsa Ambasada e Fëmijëve është në dispozicion 24/7 për mbështetje psikosociale të fëmijëve dhe të rinjve gjatë procesit", shprehen nga Megjashi për MIA-n.

Mbrojtja e fëmijëve në një hapësirë onlajn duhet të jetë prioritet kombëtar

Bojan Kordallov, komunikolog, kryetar i Institutit për Qeverisje të Mirë dhe Perspektiva Euro-Atlantike (IDUEP) mirëpret faktin se portofolet e transformimit digjital dhe administratës publike janë ndarë, sepse, thotë ai, kjo më në fund krijon bazë për t'u përqendruar në avancimin e dy fushave të rëndësishme. Formimi i Qendrës kombëtare të Internetit më të Sigurt me fokus fëmijët dhe të rinjtë, konsideron ai, duhet të jetë prioritet kombëtar.

"Kur flasim për digjitalizimin, është fakt se është e nevojshme të pranohet se siguria e internetit, dhe veçanërisht mbrojtja e fëmijëve në hapësirën onlajn, duhet të jetë prioritet kombëtar, si dhe prioritet i çdo pale të interesuar dhe çdo individi në shoqëri. Nuk mjafton vetëm të "shpërngulemi" në internet, por është po aq e rëndësishme të mbetesh i mbrojtur nga çdo aspekt", shprehet Kordallovi.

Ai kujton se institucionet duhet t'i kushtojnë vëmendje serioze fëmijëve dhe të rinjve, sigurisë së tyre, edukimit dhe zhvillimit të duhur në sferën onlajn, veçanërisht për shkak të arsimimit të pakënaqshëm digjital dhe rasteve onlajn që kanë pasur pasoja të rënda.

"Ne kemi folur për këtë temë për një dekadë dhe krijimi i Qendrës Kombëtare të Internetit të Sigurt (MkSafeNet) është i mirëpritur, si dhe mbështetja që marrim nga partnerët tanë nga Bashkimi Evropian (BE). Ministria e Transformimit Digjital, si dhe ministritë e Arsimit dhe Rinisë duhet të përqendrohen seriozisht tek fëmijët dhe të rinjtë, siguria, edukimi dhe zhvillimi i tyre i duhur në sferën onlajn, dhe ne vazhdimisht u ofrojmë atyre mbështetjen tonë profesionale në këtë fushë. Le të kujtojmë se në dekadën e kaluar kemi parë një rënie të arsimimit digjital të fëmijëve tanë, veçanërisht në krahasim me fëmijët nga rajoni dhe Evropa. Për më tepër, folëm për raste të tilla si "Dhoma Publike", dhuna kibernetike dhe ngacmimi, lojërat e rrezikshme dhe sfidat në rrjetet sociale që shpesh përfunduan me pasoja", vlerëson Kordallov.

Nëse duam të parandalojmë, shprehet Kordallovi, komponenti më i rëndësishëm është të investojmë në arsimin e hershëm dhe mbrojtjen e fëmijëve, dhe këtë mund ta arrijmë përmes përpjekjeve dhe forcave të përbashkëta dhe vetëm duke përfshirë të gjithë në proces. 

"Deri më tani, nuk kishte asnjë strategji gjithëpërfshirëse për këtë dhe jo të gjithë ishin të përfshirë në mbështetjen e proceseve. Aktivitete dhe risi të tilla, si Qendra Kombëtare dhe të ngjashme, mund të jenë pika që do ta ndryshojë atë", thekson Kordallovi.

Trajnime nga mosha e re dhe zhvillimi i një qëndrimi kritik ndaj përmbajtjes në internet

Psikologia Mirjana Stojanovska Jovanovska pajtohet me nevojën për edukim të hershëm të fëmijëve për përdorim të sigurt të internetit. Sipas saj, është mirë që të gjithë fëmijët të edukohen se si të përdorin internetin, por në të njëjtën kohë të edukohen për sigurinë në hapësirën digjitale.

Me mbulimin pothuajse të plotë të vendit me qasje në internet, thotë Stojanovska Jovanovska, aplikimi i tij është shumë i përhapur dhe tashmë kemi të dhëna për abuzimin e shumë të rinjve dhe fëmijëve sepse ata u kontaktuan nga profile të rreme, organizata të ndryshme...

"Marrim të dhëna nga e gjithë bota se të rinjtë rekrutohen nga formacionet paraushtarake dhe ushtarake. Ky ishte rasti me Sirinë dhe organizatat e tjera terroriste, si dhe individët që kryen abuzim seksual të të rinjve, ose për specifikimin e gjërave të caktuara. Gjithashtu shpesh ka abuzim psikologjik midis të rinjve, jo vetëm nga profilet e rreme. Mund të jemi vonë në vendosjen e kësaj Qendre, por më mirë vonë se asnjëherë. Të paktën tani e tutje, të rinjtë do të kenë një vend ku mund të kthehen dhe të pyesin, ku nuk do të kritikohen, akuzohen, dënohen, por do t'u jepet ndihmë për të ditur të dallojnë, dhe për t'u mbrojtur", shprehet Stojanovska Jovanovska.

Tek fëmijët viktima të ngacmimit kibernetik, thotë ajo, mbështetja psikologjike është shumë e rëndësishme, sepse pasojat e kësaj janë të njëjta si në komunikimin e drejtpërdrejtë kur dikush na sulmon, na ofendon, na nxinë jetën, sepse të rinjtë nuk dinë të bëjnë dallimin midis botës reale dhe asaj virtuale.

Stojanovska Jovanovska beson se sot komponenti arsimor në veprimtarinë arsimore është lënë pas dore dhe është e nevojshme të ristrukturohet stafi i shërbimeve ndihmëse në shkolla, sepse ajo thotë se shëndeti mendor duhet të bëhet përparësi, dhe të mos përmendet në mënyrë sporadike. 

"Në fillim të çdo viti shkollor, dhe gjatë semestrit, fëmijëve duhet t'u tregohet për rreziqet e internetit, se jo të gjitha informacionet janë të sakta, madje edhe të dhënat nga Inteligjenca Artificiale duhet të merren me rezervën se përdor të dhënat e disponueshme në internet, dhe duhet të inkurajohen të jenë kritikë për gjithçka që lexojmë, veçanërisht informacionin në internet, nënvizon Prof. Stojanovska Jovanovska. 

Përveç rolit të shkollave, më të rëndësishmit në procesin e maturimit emocional dhe psikologjik janë prindërit, dhe ata janë të parët që lëshojnë alarmin sapo vërejnë se diçka po i ndodh fëmijës, ndryshime të papritura në humor, gjumë, mësim...Gjëja më e rëndësishme është të flasësh me fëmijët e tyre. 

Standardet evropiane

Situata e sigurisë së fëmijëve në hapësirën e internetit në BE është monitoruar sistematikisht gjatë 10 viteve të fundit përmes “Raportit të monitorimit të internetit më të mirë për pëmijët”.

Qëllimi kryesor është krahasimi dhe shkëmbimi i njohurive mbi politikat dhe aktivitetet që promovojnë sigurinë dhe mirëqenien e fëmijëve në mjedisin digjital duke u bazuar në masat e rekomanduara të Strategjisë Evropiane për një internet më të mirë për fëmijët (strategjia BIC). Me ndryshimet në mjedisin digjital, kjo strategji ka evoluar dhe është rinisur si strategji BIC + në maj 2022, dhe raporti i fundit, i pestë u botua në maj të këtij viti.

Ky raport vlerëson gjendjen e politikave digjitale në lidhje me ndryshimet e rëndësishme në peizazhin legjislativ dhe rregullator dhe detajon veprimet e ndërmarra nën BIC + në praktikë në të 27 shtetet anëtare të BE-së, Islandë dhe Norvegji. 

Në raport, autorët vërejnë se dy vjet pas miratimit të strategjisë BIC +, nxitja e një interneti më të mirë dhe më të sigurt për fëmijët është një përparësi e rëndësishme politike në pothuajse të gjitha vendet evropiane. Është vërtetuar se legjislacioni dhe politikat kombëtare i referohen gjerësisht sigurisë në internet dhe mbrojtjes digjitale, fuqizimit digjital (fitimi i aftësive të nevojshme për zgjedhje të shëndetshme dhe shprehje të përgjegjshme në mjedisin onlajn) dhe pjesëmarrjes aktive të fëmijëve dhe të rinjve - tre shtyllat prioritare të strategjisë BIC +.

Raporti gjithashtu përmban rekomandime për aktivitetet brenda BIC +: ndër të cilat janë një vlerësim sistematik i ligjeve dhe rregulloreve për të mbrojtur fëmijët nga dëmtimi në internet, azhurnimi i iniciativave të arsimimit digjital për të mbajtur ritmin me teknologjitë në zhvillim siç është inteligjenca artificiale gjeneruese dhe sigurimi që mësimdhënësit dhe edukatorët të mbështeten në mënyrë adekuate dhe përpjekjet e vazhdueshme për të siguruar që të gjithë fëmijët të kenë qasje të barabartë, të sigurt dhe gjithëpërfshirëse në teknologjinë digjitale.

Në kuadër të BIC +, portali "Internet më i mirë për fëmijët" ofron një mori burimesh dhe praktikash më të mira, në bashkëpunim me rrjetin e bashkëfinancuar nga BE të Qendrave të Internetit më të Sigurt në Shtetet Anëtare, duke kontaktuar me fëmijët, prindërit dhe mësimdhënësit.

Ndër iniciativat e vazhdueshme për të ofruar zgjidhje konkrete për përdorim më të mirë dhe të shëndetshëm të internetit për fëmijët dhe të rinjtë, fokusi është në metodat standarde të sigurimit dhe verifikimit të moshës në Evropë, mbështetjen për vlerësimin e shpejtë të përmbajtjes së paligjshme dhe të dëmshme dhe ndihmën për viktimat e ngacmimit në internet në 116 111. 

Hulumtimet tregojnë se sasia e kohës që fëmijët kalojnë në internet pothuajse u dyfishua midis 2010 dhe 2020. 

Violeta Gerov

Foto: Arkivi i MIA-s/Bojan Kordalov/BIC +Raporti 2024