18 korrik 2025

Noje Cirher Cajtung (Neue Zürcher Zeitung) - Cyrih

Në një intervistë me NZZ, eksperti demografik Tim Xhuda thotë se pjesa më e madhe e Evropës po përballet me një rënie të popullsisë për shkak të shkallës së ulët të lindjeve dhe se imigracioni është i nevojshëm për të kompensuar këtë rënie.

Z. Xhuda, ju keni shkruar një libër mbi demografinë e Evropës Lindore. A ka një ndarje demografike midis Evropës Lindore dhe Perëndimore, apo ndryshimet gjenden brenda vetë këtyre rajoneve më të gjera?

Epo, para së gjithash, mendoj se duhet të shohim të gjithë botën. Fakti është se kemi tendenca në plakjen e shoqërive në të gjithë botën. Por Evropa është në ballë. Evropa tenton të jetë më e vjetër se pjesa tjetër e botës. Sepse, ndoshta për arsye të ndryshme, kemi edhe më pak fëmijë. Jo domosdoshmërisht më pak fëmijë se kudo tjetër në botë, por ne po parashikojmë tendencat. Pra, në thelb keni shoqëri në plakje, qoftë në Britani, Zvicër, Bullgari apo Moldavi.

Çfarë po ndodh?

Shkallët e fertilitetit po bien kudo. Një shoqëri ka nevojë që gratë të kenë mesatarisht 2.1 fëmijë për të zëvendësuar veten. Ky nuk është rast askund në Evropë. Shumica e vendeve në Evropë tani kanë më shumë vdekje sesa lindje. Shoqëritë më të pasura perëndimore si Zvicra po kompensojnë rënien e shkallës së lindjeve dhe në thelb rënien e rritjes së popullsisë me imigracionin. Në pjesën më të madhe të Evropës Lindore keni të njëjtin problem, por keni edhe emigrim, jo shumë imigracion.

Por edhe në Evropën Lindore, demografikisht, ka fitues dhe humbës. Polonia, Republika Çeke dhe Sllovenia po rriten, ndërsa Bullgaria, Serbia dhe Ukraina po tkurren, për shembull. A bën ndonjë ndryshim imigracioni?

Po, Polonia, Republika Çeke dhe Sllovenia në thelb e kanë ndaluar rënien falë faktit se ekonomitë e tyre po zhvillohen mirë. Ato tërheqin fuqinë punëtore. Sllovenia ka qenë gjithmonë pjesa më e pasur e ish-Jugosllavisë, kështu që gjithmonë ka tërhequr boshnjakë dhe maqedonas. Kjo vazhdon ende. Polonia tani ka rreth 3 milionë njerëz nga jashtë, kryesisht ukrainas. Për arsye të ndryshme, polakët nuk i përfshijnë ata në statistikat e tyre, por Polonia në të vërtetë po rritet.

Shumë vende në Evropën Lindore ishin multietnike para Luftës së Dytë Botërore. A mund të bëhen përsëri të tilla përmes imigracionit?

Ndoshta Polonia. Sigurisht, para Luftës së Dytë Botërore dhe Holokaustit, atje jetonin shumë hebrenj dhe ukrainas. Sot, shumë ukrainas po kthehen, për arsye ekonomike dhe për shkak të pushtimit rus. Por nuk është tamam e njëjta gjë, sepse këta ukrainas nuk kanë lindur në Poloni.

Por a nuk është rënia demografike aq e rëndë në të gjitha këto vende saqë ata kanë nevojë për imigracionin?

Në planin afatgjatë, veçanërisht ndërsa Evropa Lindore dhe Ballkani bëhen më të pasur, njerëzit do të qëndrojnë atje dhe do të mbërrijnë më shumë emigrantë. Kjo ka filluar tashmë në Kroaci, Serbi dhe Rumani. Shumë qytetarë të Nepalit dhe Bangladeshit punojnë atje në turizëm dhe ndërtim. Por në këtë fazë nuk është plotësisht e qartë nëse ata vërtet duan të qëndrojnë atje apo nëse po e përdorin Evropën Lindore si një trampolinë për të shkuar përfundimisht në Evropën Perëndimore.

Si reagojnë politikisht shoqëritë në Evropën Lindore ndaj imigracionit?

Deri më tani, nuk ka qenë një problem kaq i madh, përveç ndoshta në Poloni, ku ka pasur tensione të herëpashershme me ukrainasit. Por në pjesën më të madhe të Evropës Lindore, ndërsa ka imigracion, ai nuk është qartë i dukshëm. Njerëzit e dinë se ka një mungesë të madhe të fuqisë punëtore dhe se ata kanë nevojë për këta punëtorë.

Ekziston gjithashtu një rast i veçantë në Serbi. Midis 80,000 dhe 100,000 rusë jetojnë atje tani, pasi i kanë shpëtuar shërbimit ushtarak dhe pasojave ekonomike të luftës. Ky është një grup rusësh ekonomikisht i fortë dhe ata po e ndryshojnë Beogradin. Si ndikojnë ata në këtë vend?

Ata sjellin kapital dhe ide, dhe njerëz inteligjentë dhe të arsimuar. Sigurisht, kjo do të ketë një ndikim ekonomik. Por nuk mendoj se demografikisht mund të ketë një efekt të madh. Mendoj se është interesante që kjo është një përsëritje e asaj që ndodhi pas Revolucionit Rus të vitit 1917. Pati një fluks të madh rusësh të arsimuar dhe të pasur që ndryshuan dhe modernizuan Beogradin dhe Jugosllavinë.

Hungaria investon shumë para në politikat familjare – 5% deri në 6% të PBB-së së saj – në një përpjekje për të rritur shkallën e lindjeve. Por kjo nuk ka qenë e suksesshme. Pse?

Sepse, në përgjithësi, nuk mund t’i korruptosh njerëzit për të pasur fëmijë – ose vetëm në një masë shumë të kufizuar. Mund t’i korruptosh njerëzit për të bërë shumë gjëra. Por korruptimi i njerëzve për të pasur fëmijë është një çështje tjetër. Nëse shikoni të dhënat, mund të vizatoni një grafik të shkallëve të fertilitetit. Hungarezët janë shumë të lumtur që kishin shkallën më të ulët të fertilitetit në BE, dhe më pas u rrit ndjeshëm. Dhe tani ka rënë përsëri. Por nëse e mbivendosni atë grafik me Republikën Çeke ose Sllovakinë, ku nuk kanë investuar shuma kaq të mëdha parash, do të zbuloni se është pak a shumë e njëjta gjë. Kur fillova ta bëja këtë punë, njerëzit më thoshin, hej, shiko skandinavët. Të gjithë investuan kaq shumë në kujdesin falas për fëmijët dhe kopshtet dhe lejen prindërore. Dhe ishte e vërtetë që shkallët e fertilitetit skandinav ishin me të vërtetë mjaft të larta, por edhe ato kanë rënë. Përgjigja për këto pyetje demografike në fund të fundit do të duhet të jetë një kombinim i arsyeshëm i imigracionit dhe bërjes sa më shumë të jetë e mundur për të ruajtur normat e fertilitetit. Por deri më tani, askush nuk ka gjetur një zgjidhje.

Kryeministri hungarez Viktor Orban thotë se të kesh fëmijë është në vetëdijen tënde dhe se hungarezët duhet të bëhen të vetëdijshëm për përgjegjësinë e tyre historike për mbijetesën e kombit.

Kjo do të funksionojë edhe për pak kohë. Si një shënim anësor interesant, ky obsesion hungarez me demografinë në fakt nuk është i ri. Kjo na kthen në fund të shekullit të 19-të. Në atë kohë, në monarkinë multietnike të Habsburgëve, shumë hungarezë ndiheshin sikur po mbyten në një det sllav dhe gjerman, dhe kështu duhej të kishin më shumë hungarezë. Kështu që mendoj se diskursi aktual dhe thirrjet e Orbanit prekin një nerv shumë, shumë të vjetër.

Kjo frikë se kombi po shuhet ekziston edhe në Bullgari, Serbi dhe Rumani. A është ky kryesisht një fenomen i Evropës Lindore?

Jo, nuk është. Mendoj se duhet t'ju tërheq vëmendjen te një fjalim i kryeministrit britanik Kir Starmer disa javë më parë, ku ai foli për emigracionin që çoi në shndërrimin e Britanisë në një "ishull të huajsh". Kemi trende të ngjashme në të gjithë Evropën. Por mënyra se si ato zhvillohen politikisht në vende të ndryshme është e ndryshme. Dhe, sigurisht, ky lloj diskursi nacionalist dhe populist i krahut të djathtë po përqafohet gjithnjë e më shumë nga partitë që dikur do të kishin qenë të paimagjinueshme.

Çfarë roli luan migrimi qarkor, për shembull, në punën sezonale?

Migrimi qarkor mund ta ngadalësojë përkohësisht emigrimin, pasi punëtorët sezonalë dërgojnë para në shtëpi. Për shembull, shumë moldavë mund të marrin një pasaportë rumune dhe për këtë arsye një pasaportë të BE-së. Kjo do të thotë që ata mund të shkojnë në Gjermani për të punuar në një thertore për gjashtë javë dhe pastaj të kthehen në shtëpi për dy ose tre muaj. Pastaj ata gjejnë një punë tjetër në Itali për diçka tjetër. Ata vijnë për t'u kujdesur për të moshuarit ose për të punuar në bujqësi. Megjithatë, punët me kualifikim të ulët jashtë vendit rrallë çojnë në kualifikime të qëndrueshme që janë të dobishme për vendin e origjinës. Puna sezonale është veçanërisht e dobishme për vendet pritëse sepse plotëson mungesat afatshkurtra të fuqisë punëtore.

Në shumë vende të Evropës Lindore, kryeqytetet janë të mbipopulluara, ndërsa fshatrat po zbrazen. A mund të ngadalësohet shpopullimi i zonave rurale nëse njerëzve atje u jepet më shumë vetëvendosje - për shembull përmes decentralizimit politik?

Ndoshta jo. Shikoni Spanjën, e cila është një nga vendet më të decentralizuara në Evropë. Por edhe atje, 70% e popullsisë jeton në 30% të territorit. Nëse ky është rasti në Spanjë, e cila është plotësisht e decentralizuar, atëherë nuk mendoj se decentralizimi do të bëjë shumë ndryshim. Njerëzit duan të shkojnë aty ku ka shkolla të mira, ku ka kujdes shëndetësor të mirë. Dhe ku ka vende pune. Kishte një arsye pse njerëzit jetonin në fshatra. Ishte sepse shumica dërrmuese e njerëzve punonin në bujqësi. Dhe fakti është se ne nuk e bëjmë këtë tani.

Çfarë nënkupton emigrimi për Ukrainën?

Ukraina është tkurrur që nga viti 1991 - shumë kohë para luftës - për shkak të niveleve të ulëta të lindjeve dhe emigrimit. Ne e dimë se 6 ose 7 milionë njerëz, kryesisht gra dhe fëmijë, u larguan pasi Rusia pushtoi në shkurt të vitit 2022. Ne nuk kemi asnjë ide se sa njerëz do të kthehen. Mendoj se kjo çështje demografike do të jetë padyshim një nga problemet më të mëdha të pasluftës. Nuk do të ketë mjaftueshëm burra dhe punëtorë ndërtimi për të bërë të gjithë punën e rindërtimit të vendit. Pra, ashtu si në vendet e tjera të Evropës, emigracioni do të jetë pjesë e zgjidhjes.

Lufta e Rusisë për zgjerim - a është kjo pjesërisht një betejë demografike për një popullsi më të madhe?

Ka teori për këtë. Ne nuk mund ta provojmë. Ne e dimë që Putini është i fiksuar me rënien demografike të Rusisë. Pra, po, mendoj se ky është padyshim një problem. Bëhet fjalë për rikrijimin e Perandorisë Ruse, por nuk ka të bëjë vetëm me territorin, ka të bëjë edhe me njerëzit. Por duke marrë parasysh këtë, ishte katastrofike, sepse kaq shumë rusë u larguan nga vendi. Dhe ndoshta gjysma e njerëzve në territoret e pushtuara nga Rusia, gjithashtu. Kohët e fundit pashë që rusët vendosën të ndalojnë publikimin e të dhënave të caktuara demografike. Mendoj se kjo është ajo për të cilën janë kaq të shqetësuar.

Sa të sakta janë parashikimet demografike?

Trendet janë vërtet të qarta. Por nuk e dimë se sa shumë do t'i ndryshojnë gjërat zhvillimet e paparashikueshme teknologjike dhe ekonomike. Kur kam qenë në rritje e sipër, na thanë se bota ishte e mbipopulluar dhe se miliona e miliona do të vdisnin për shkak të mbipopullimit. Por në vitet 1970 patëm Revolucionin e Gjelbër, i cili papritmas nënkuptonte se një fushë e vetme mund të ushqente katër herë më shumë njerëz se më parë. Dhe sigurisht, rritja ekonomike ndikon në modelet e migrimit, dhe për këtë arsye në demografinë e vendeve. Pra, duhet të punojmë me trendet që kemi, të paktën derisa të vijë diçka tjetër për t'i ndryshuar ato.

Tim Xhuda është gazetar, autor dhe demograf britanik, i njohur më së miri për punën e tij si korrespondent special për “The Economist”, ku raporton mbi Ballkanin, Ukrainën dhe trendet demografike në Evropë.

foto: NZZ printskrin