Shkup, 3 tetor 2025 (MIA)- Zyra e UNICEF-it në Shkup sot ka dërguar porosi -  fëmijët të jenë në plan të parë gjatë zgjedhjeve të ardhshme lokale. Siç theksohet në komunikatë, këto zgjedhje janë një mundësi për përcaktim të guximshëm dhe transformues që do të ndihmojnë çdo fëmijë të avancohet dhe të arrijë potencialin e tij të plotë.

Derisa Maqedonia e Veriut futet në periudhën e zgjedhjeve lokale, ne kemi një mundësi unike për t’u përqendruar në mirëqenien e fëmijëve dhe për t’i frymëzuar komunitetet lokale që t’i japin përparësi zhvillimit të tyre.

Pothuajse një e treta e popullsisë janë fëmijë, megjithatë ata mbeten të prekur në mënyrë disproporcionale nga varfëria, përjashtimi dhe mungesa e investimeve.

Pushtetet lokale e kanë fuqinë ta ndryshojnë këtë.

Vendimet e marra në nivel lokal - në lidhje me shkollat, kopshtet, parqet, dhe qendrat e komunitetit - formësojnë mjediset ku fëmijët jetojnë, mësojnë dhe luajnë.

Këto zgjedhje janë një shans për t’u angazhuar ndaj veprimeve të guximshme dhe transformuese që do t’i ndihmojnë çdo fëmijë të lulëzojë dhe ta arrijë potencialin e tij të plotë.

1. Mbështetja e fëmijëve në rrezik nga varfëria

Fëmijët në Maqedoninë e Veriut kanë shumë më tepër gjasa sesa të rriturit të jetojnë në varfëri: 30 për qind e fëmijëve jetojnë nën vijën nacionale të varfërisë, ndërsa 43 për qind përjetojnë forma të shumëfishta të privimit. Fëmijët romë janë veçanërisht në rrezik.

Varfëria e fëmijëve nuk ka të bëjë vetëm me vështirësitë individuale që pengojnë zhvillimin dhe mundësitë e fëmijës më vonë në jetë - ajo e dëmton kapitalin njerëzor të vendit. Adresimi i varfërisë së fëmijëve është shumë më efektiv nga ana e kostos sesa trajtimi i pasojave të saj më vonë - siç janë rezultatet më të dobëta shëndetësore, papunësia më e lartë dhe vazhdimi i ciklit të përjashtimit në brezin e ardhshëm.

Qeveritë vendore mund të prezantojnë programin e mbrojtjes sociale për të mbështetur familjet që përballen me vështirësi, si përfitimet komunale në para për familjet me të porsalindur dhe fëmijë të klasës së parë dhe lehtësimet e tarifave për kopshtet për familjet me të ardhura të ulëta, duke përfshirë romët dhe fëmijët me aftësi të kufizuara. Ato gjithashtu luajnë një rol kyç në vlerësimin e nevojave, planifikimin e veprimeve lokale, zgjerimin e shërbimeve dhe koordinimin me qendrat për punë sociale për të ndihmuar fëmijët dhe familjet në nevojë.

Pushtetet vendore mund ta prezantojnë programin e mbrojtjes sociale për t’i mbështetur familjet që përballen me vështirësi, si përfitimet komunale në të holla për familjet me foshnja të porsalindur dhe fëmijët e klasës së parë dhe lehtësimet e tarifave për kopshtet për familjet me të ardhura të ulëta, duke përfshirë romët dhe fëmijët me aftësi të kufizuara. Ato gjithashtu luajnë rol kyç në vlerësimin e nevojave, planifikimin e veprimeve lokale, zgjerimin e shërbimeve dhe koordinimin me qendrat për punë sociale për t’i ndihmuar fëmijët dhe familjet në nevojë.

2. Jepini përparësi shkollimit me ndërrimin e sinjalit për çdo fëmijë

Me mbi dy të tretat e 15-vjeçarëve që nuk arrijnë të përmbushin kompetencat bazë në lexim, matematikë dhe shkencë, arsimi cilësor është një përparësi kombëtare. Shumë shkolla funksionojnë në dy ndërrime, duke zvogëluar orët e mësimit dhe duke lënë pak kohë për mësim cilësor aktivitete jashtëshkollore.

Kur një fëmijë mbush 14 vjeç, ai ndjekë pothuajse 900 orë mësimdhënie më pak krahasuar me bashkëmoshatarët e tij të OECD-së - ekuivalente me më shumë se një vit të plotë shkollor të humbur. Në të njëjtën kohë, numri në rënie i nxënësve dhe numri në rritje i mësuesve kanë shpirë në krijimin e klasave shumë të vogla në shumicën e komunave. Vetëm 12 komuna (15%) e përmbushin kërkesën ligjore prej 20 nxënësish për klasë.

Pushtetet vendore mund t’i optimizojnë rrjetet e tyre shkollore për të kaluar në shkollim me një turn të vetëm. Kjo mund të sigurojë që çdo fëmijë, pavarësisht se ku jeton, të ketë qasje në një mësim të plotë ditor në mjedise me burime të mira me madhësi klasash, që nxisin si të nxënit nga bashkëmoshatarët ashtu edhe shoqërimin.

Me futjen e formulave të reja të financimit të arsimit për shkollat fillore dhe të mesme, burimet do të përputhen më mirë me realitetet dhe nevojat e komuniteteve lokale. Qasja e re do të ndihmojë në rritjen e rezultateve mësimore, do të mundësohet hapësirë për aktivitete jashtëshkollore që ndërtojnë kreativitetin, mirëqenien dhe rritjen social-emocionale dhe sigurojnë burime të mjaftueshme për përfshirjen e çdo fëmije në mësimdhënie cilësore.

3. Zgjerimi i arsimit dhe kujdesit të hershëm parashkollor

Pavarësisht përfitimeve të provuara për fëmijët, gratë dhe ekonominë, vetëm 1 në 2 fëmijë të moshës 3-5 vjeç në Maqedoninë e Veriut shkojnë në kopshte. Pjesëmarrja është dukshëm më e ulët në mesin e fëmijëve që janë më të disavantazhuar - ata që jetojnë në varfëri, romët dhe fëmijët me aftësi të kufizuara.

Investimi në arsimin dhe kujdesin e hershëm të fëmijërisë është edhe investim social edhe politikë e zgjuar ekonomike. Arsimi cilësor i hershëm përmirëson performancën në shkollë, zvogëlon braktisjet e shkollës dhe i ndihmon fëmijët të ndërtojnë aftësi më të forta sociale dhe emocionale. Zgjerimi i shërbimeve të kujdesit u mundëson prindërve, veçanërisht nënave, të përfshihen në tregun e punës, duke zvogëluar barrierat e kujdesit, gjë që nga ana tjetër i rrit të ardhurat e familjes, rritjen ekonomike lokale dhe zvogëlon boshllëqet gjinore në punësim. Përgjegjësitë e ndërlidhura me kujdesin ngelin pengesa më e madhe për punësimin e grave: 59% e grave joaktive përmendin këtë arsye, krahasuar me vetëm 2.3% të burrave.

Pushtetet vendore mund t’i ripërdorin hapësirat e papërdorura në shkolla dhe ndërtesa të tjera të bashkësisë për t’i zgjeruar shërbimet e arsimit dhe kujdesit për fëmijërinë e hershme - një strategji me kosto efektive për përmirësimin e zhvillimit të fëmijëve, fuqizimin e grave dhe forcimin e ekonomive lokale.

4. Heqja e barrierave për fëmijët me paaftësi

Fëmijët me aftësi të kufizuara përballen me pengesa të konsiderueshme për pjesëmarrje të plotë në jetën e komunitetit dhe qasje në shërbimet thelbësore. Mungesa e shërbimeve të ndërhyrjes në fëmijërinë e hershme dhe opsionet e kufizuara parashkollore pengojnë zhvillimin dhe kalimin e tyre në shkollën fillore dhe të mesme.

Në të gjitha nivelet arsimore, mungesa e stafit të kualifikuar dhe fondet e pamjaftueshme dëmtojnë praktikat gjithëpërfshirëse, duke lënë shumë fëmijë pa mbështetjen e nevojshme për të mësuar dhe për t’u zhvilluar. Qeverisjet lokale luajnë rol kyç në sigurimin e qasjes së plotë në komunitet dhe garantojnë që fëmijët me aftësi të kufizuara të merren në konsideratë në mënyrë adekuate gjatë planifikimit lokal. Nga trotuaret te parqet, nga arsimi parashkollor te ai i mesëm, mjediset e aksesueshme janë thelbësore, duke kërkuar përshtatje të infrastrukturës, teknologji ndihmëse dhe shërbime efektive mbështetëse.

Njashtu qeverisjet lokale luajnë rol të rëndësishëm në krijimi i një qendre mbështetëse në shkollë në secilën komunë, si një masë e re e vendosur nga Ligji për arsimin fillor.

5. Mbështetja për fëmijët në rrezik nga dhuna

Qoftë nëse jetojnë ose punojnë në rrugë, nëse janë në konflikt me ligjin, janë në rrezik të abuzimit me substanca ose nuk kanë kujdes prindëror - qeverisjet vendore luajnë rol vendimtar në sigurimin që fëmijët në rrezik ta marrin mbështetjen dhe t’i gëzojnë mundësitë që iu nevojiten.

Qeverisjet vendore mund t’i forcojnë sistemet e mbrojtjes së fëmijëve duke krijuar Këshilla vendore për preventivë dhe drejtësi për fëmijët, siç përcaktohet në ligj.

Ato mund të bashkojnë sektorë të shumtë, duke përfshirë ekipet e ndihmës që punojnë me fëmijët në rrugë për t’i identifikuar më herët nevojat dhe për të ofruar mbështetje si integrimi familjar ose kujdesi alternativ; ndërsa shkollat dhe shërbimet komunitare të ofrojnë mbështetje për shëndetin mendor dhe aftësitë jetësore. Po ashtu, mund të bashkëpunojnë me qendrat e kujdesit familjar për të promovuar dhe mbështetur familjet e reja kujdestare, duke siguruar që fëmijët të rriten në mjedise të sigurta dhe edukative.

Në një kuptim më të gjerë, qeverisjet vendore mund t’i mbështesin prindërit dhe kujdestarët, si dhe të ofrojnë shërbime parandaluese, reaguese dhe mbështetëse efektive me bazë në komunitet për fëmijët dhe familjet në rrezik, përfshirë gratë dhe fëmijët që kanë përjetuar dhunë.

6. Vënia në fokusin e fëmijëve të veprimeve lokale mbi klimën dhe mjedisin

Zhvillimet e fundit dhe rreziqet klimatike e kanë tërhequr vëmendjen drejt kërcënimeve mjedisore në Maqedoninë e Veriut. Temperaturat ekstreme, zjarret në pyje, tymi toksik, ndotja e ajrit dhe mjediset e pasigurta rrezikojnë shëndetin, sigurinë dhe zhvillimin e fëmijëve. Vlerësohet se 11.6 për qind e vdekjeve të foshnjave lidhen me ndotjen e ajrit. Ekspozimi në fëmijërinë e hershme dëmton si rritjen fizike, ashtu edhe zhvillimin kognitiv, duke lënë pasoja afatgjata.

Pushtetet lokale mbajnë përgjegjësinë për të ndryshuar këtë situatë. Përmes autoritetit të tyre mbi planifikimin urban, menaxhimin e mbetjeve, strategjitë mjedisore dhe reagimin ndaj fatkeqësive, qeverisjet vendore mund të udhëheqin një tranzicion të gjelbër që sjell përfitime të drejtpërdrejta për fëmijët dhe adoleshentët.

Kjo nënkupton zbatimin e standardeve për menaxhimin e mbetjeve, forcimin e masave parandaluese dhe reagimit të shpejtë ndaj zjarreve, krijimin e hapësirave publike të gjelbra dhe të sigurta, si dhe investimin në monitorimin e cilësisë së ajrit. Gjithashtu, do të thotë mbështetje për nismat e udhëhequra nga të rinjtë që rrisin ndërgjegjësimin, qëndrueshmërinë dhe angazhimin qytetar, duke siguruar njëkohësisht që fëmijët të kenë zë në vendimmarrjet lokale përmes Këshillave Rinorë, Qendrave Rinore dhe Strategjive Vendore për të Rinj. Duke vendosur fëmijët në qendër të politikave mjedisore, komunat jo vetëm që i mbrojnë ata nga rreziqet e menjëhershme, por gjithashtu ndërtojnë një të ardhme më të shëndetshme dhe më të qëndrueshme.

7. Promovimi i ambienteve ushqimore të shëndetshme brenda dhe rreth shkollave

Fëmijët po rriten gjithnjë e më shumë në mjedise ushqimore të dëmshme, që nxisin kequshqyerjen, shtimin e peshës dhe rreziqe afatgjata për shëndetin. Një në tre fëmijë në moshë shkollore është tashmë mbipeshë, gjë që nënvizon nevojën urgjente për veprim. Në shumë shkolla, pijet e sheqerosura dhe ushqimet shumë të përpunuara janë më të lehta për t’u gjetur se sa opsionet ushqimore të shëndetshme dhe të balancuara.

Shkollat duhet të jenë hapësira të sigurta që promovojnë zhvillimin e shëndetshëm. Një mjedis ushqimor i shëndetshëm nënkupton qasje të rregullt në fruta dhe perime të freskëta, vakte të balancuara dhe të ushqyeshme, dhe një ambient shkollor që inkurajon zgjedhje të shëndetshme dhe aktivitet fizik. Pushtetet lokale luajnë një rol kyç në drejtim të sigurimit që shkollat dhe furnizuesit e ushqimit të ofrojnë vakte nutritive dhe të përballueshme, në përputhje me udhëzimet e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës. Ata gjithashtu mund ta ushtrojnë ndikimin e tyre për t’i dekurajuar shkollat nga instalimi i makinave shitëse me pije me sheqer dhe ushqime ultra të përpunuara, si dhe nga dhënia e hapësirës reklamuese shkollore për promovimin e zgjedhjeve ushqimore të pashëndetshme.

Duke promovuar ushqim të shëndetshëm në shkolla, pushtetet vendore mund ta mbështesin zhvillimin fizik dhe kognitiv të fëmijëve dhe të dërgojnë një mesazh të fortë se shëndeti dhe mirëqenia e fëmijëve vijnë përpara interesave komerciale.

Qëllimi i vetëm: Fëmijët në rend të parë

Fëmijët nuk mund të votojnë, por ata janë me rëndësi. Ata mbështeten te udhëheqësit lokalë për të marrë vendime, të cilat e formësojnë të ardhmen e tyre. Duke marrë në konsideratë këto veprime, qeverisjet vendore mund të kontribuojnë në mirëqenien dhe zhvillimin e ardhshëm të fëmijëve në bashkësitë e tyre. Le të punojmë së bashku, për t'i vënë fëmijët në rend të parë.

Foto: MIA