21 maj 2024

(Nikos Koxias, ish-ministër i Jashtëm i Greqisë dhe një nga nënshkruesit e Marrëveshjes së Prespës)

Marrëveshja e Prespës zgjidhi me guxim atë që ishte nyja gordiane. Marrëzia tipike e pengoi atë të shfrytëzohej plotësisht në avantazhin e Greqisë dhe lejoi që ajo të minohej nga e djathta ekstreme në Maqedoninë e Veriut. Pakti ndjek të njëjtat linja dhe kornizë si paqja, miqësia dhe mirëkuptimi franko-gjerman pas Luftës së Dytë Botërore dhe është një shembull i shkëlqyer se si njerëzit e këtij rajoni mund të ndërtojnë të ardhmen e tyre me paqe dhe optimizëm, pa ndërhyrje të palëve të treta. Dhe kjo në një kohë kur zona e gjerë është përfshirë nga lufta dhe synimet e përplasjeve të armatosura.

Duke kontribuar në stabilitetin e rajonit të trazuar dhe në emancipimin nga lidhjet e historisë, Marrëveshja e Prespës ka rëndësinë më të madhe gjeopolitike. Kjo nënkupton siguri për Greqinë dhe rajonin më gjerë, po aq sa nënkupton edhe për Republikën e Maqedonisë së Veriut. Ajo ekziston nën kërcënimin e vazhdueshëm të atyre qarqeve agresive që përpiqen për "Shqipërinë e Madhe" dhe "Bullgarinë e Madhe", që nënkupton ndarje të Maqedonisë së Veriut. Greqia, nga ana tjetër, ka arsye për të kërkuar stabilitet në këtë vend.

Marrëveshja e Prespës godet gjithashtu në zemër të disa aspekteve të irredentizmit. Vendi ynë mik, Maqedonia e Veriut, e kuptoi se historia e sllavo-maqedonasve filloi në shekullin e VII pas Krishtit dhe nuk njeh asnjë lidhje me Maqedoninë e Aleksandrit të Madh (neni 7 i marrëveshjes). Gjithashtu pranoi se gjuha e tyre nuk kishte lidhje me Maqedoninë e lashtë, por i përkiste familjes së gjuhëve sllave të jugut, siç parashikon Marrëveshja, që do të thotë se erdhi një mijë vjet pas Mbretërisë së Maqedonisë.

Marrëveshja parashikonte gjithashtu formimin e një komiteti për të siguruar heqjen e të gjitha referencave irredentiste/revizioniste nga librat shkollorë (ndër të tjera), veçanërisht ato që përdoren për mësimin e historisë dhe gjeografisë. Komiteti e përfundoi detyrën e tij me shumë sukses pak para zgjedhjeve të përgjithshme të 2019-ës në Greqi dhe gjithçka që mbetej për t'u bërë është që qeveria e re ta nënshkruante atë.

Në vend që ta çonte çështjen në një fund të lumtur, qeveria e Demokracisë së Re e shpërbëu komisionin duke zëvendësuar ekspertët – mbi të gjitha kryetarin e tij Spiridon Sfetas, një autoritet i shquar në Ballkan edhe për gjuhën sllavo-maqedonase, pa përkatësi politike, duke e shkelur vendimin – me të ashtuquajturit ekspertë të tyre, të cilët kishin disavantazhin e vendosur që të mos flisnin sllavo-maqedonisht. Pra, nuk duhet të jetë befasi që nuk është bërë asnjë përparim në pesë vitet e fundit.

Marrëveshja e Prespës jo vetëm që zgjidhi problemet e trashëguara nga e kaluara, por ishte pioniere e një agjende pozitive për bashkëpunimin dhe përmirësimin e marrëdhënieve mes dy vendeve dhe popujve. Kjo nënkupton bashkëpunim në çdo fushë, si ekonomia, kultura dhe kërkimi, dhe në organizma të ndryshëm: shoqata, sindikata, universitete, institucione publike etj.

Në vend që të shtyjë marrëdhëniet dypalëshe drejt këtij qëllimi, në mënyrë që Greqia të ketë një mik dhe aleat të besueshëm – me efekt pozitiv në të gjithë rajonin – qeveria e Demokracisë së Re ka minuar

realizimin e të gjitha këtyre perspektivave pozitive. Qeveria jo vetëm që nuk zbatoi këshillat e larta ndërqeveritare të dakorduara, por kryeministri Kirijakos Micotakis as nuk e vizitoi Shkupin.

Pyes veten, a nuk e ka pyetur veten qeveria, të paktën një herë, se çfarë do të ndodhte nëse, me veprimet e veta ose mungesën e tij, do ta anulonte efektivisht marrëveshjen? Dhe meqenëse po bëj pyetje, a mundet dikush të më thotë se si do të dëmtonte Greqinë të kontrollonte hapësirën ajrore të Maqedonisë së Veriut? A është kjo “tradhti” që sjellja e protokolleve që parashikojnë një gjë të tillë të bëhet në parlament, kur lejimi i Turqisë për të kontrolluar hapësirën ajrore të veriut tonë do të ishte shenja e fundit e “patriotizmit”, siç marrëzisht pretendon dikush? Dhe çfarë saktësisht do të ndodhte me Greqinë nëse do të trajtonte priftërinj , gjykatës, diplomatë në Maqedoninë e Veriut dhe madje edhe më shumë, personelin e saj ushtarak, sesa tani? Çfarë do të humbasë Greqia duke e penguar qeverinë të çojë këto protokolle-memorandume në parlament për ratifikim? Dhe pse disa njerëz që nuk e dinë as përmbajtjen e këtyre protokolleve, besojnë se refuzimi i ratifikimit të tyre është, disi, një mjet pazari që forcon pozicionin tonë në raport me palën tjetër?

Marrëveshja e Prespës u fokusua në qytetarët e të dy vendeve, në të drejtat e tyre, në lehtësimin e bashkëpunimit mes tyre dhe shoqërive të tyre civile, në forcimin e demokracisë në rajon dhe në mbështetjen e reformave demokratike në Maqedoninë e Veriut. Ai ofroi mbështetje të madhe për aspiratat e Maqedonisë së Veriut për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Greqia donte dhe ende dëshiron që Ballkani Perëndimor të lërë pas ndarjet e vjetra dhe konfliktet e fundit.

Shënimi 1: Një qeveri nuk mund të pretendojë të jetë serioze kur lideri i saj ndihet i detyruar të thotë se nuk pajtohet me Marrëveshjen e Prespës në të njëjtën kohë se marrëveshja po shkelet ose që pretendon në mënyrë të rreme se marrëveshja "u dha fqinjëve tanë kombin dhe identitetin”. Këtë nuk e bëjnë as marrëveshjet ndërkombëtare dhe, natyrisht, as marrëveshja e Prespës, sepse në të drejtën ndërkombëtare nuk ekziston një gjë e tillë. Kam shumë frikë se ashtu siç disa me budallalëk thoshin se e arritën veton në Bukuresht - gjë që nuk e arritën, por i dhanë mundësinë IRJM-së së atëhershme të shkojë në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë, në dëm të Greqisë - kështu edhe sot disa njerëz pretendojnë marrëzisht se marrëveshja i dha gjëra që nuk i dha, duke mos kuptuar rrezikun real që deklarata të tilla të përdoren në dëm të Greqisë - përsëri.

Shënimi 2: Partia Socialiste PASOK tha se besonte se Marrëveshja e Prespës ishte "e paqartë" dhe se kjo ishte ajo që i lejoi udhëheqjes së re në Maqedoninë e Veriut ta "sfidonte". A nuk e kupton menaxhmenti i PASOK-ut se qeveria e re në Shkup do t'i përgjigjet kritikave ndërkombëtare për shkeljen e marrëveshjes duke iu referuar deklaratave të tilla të politikanëve grekë? Ose Marrëveshja e Prespës është e mirë dhe çdo shkelje e saj është e gabuar ose nuk ka shkelje sepse marrëveshja është e paqartë dhe prandaj jemi kundër. Zyrtarë të caktuar në PASOK, por edhe në Demokracinë e Re, sillen dhe flasin sikur nuk e kuptojnë se kjo që po bëjnë e ekspozon Greqinë ndërkombëtarisht.

Burimi: Katimerini/ I pavarur

Foto: MIA