Shkup, 14 shtator 2025 (MIA)

Elizabeta Veljanovska Najdeska

Instituti për Kërkime Sociologjike, Politike dhe Juridike (IKSPJ) në Universitetin "Shën Kirili dhe Metodi" në Shkup këtë vit shënon 60 vjetorin e ekzistimit. Drejtoresha e Institutit, Prof. dr. Bojana Naumovska, në intervistë për MIA-n, flet për zhvillimin e këtij institucioni, duke theksuar se në të kaluarën, në IKSPJ janë kryer shumë shpesh kërkime për nevojat e pushtetit qendror dhe lokal, që synonin të formësojnë politikat dhe se pas një pauze të madhe prej më shumë se dy dekadash, sot vërehen ndryshime pozitive në lidhje me institucionet shtetërore, e mbi të gjitha te ministritë.

"Krijimii i politikave të drejtuara nga të dhënat po fillon të praktikohet përsëri. Në këtë drejtim është edhe bashkëpunimi ynë me Ministrinë e Kulturës dhe Turizmit dhe Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës. Bisedimet kanë nisur me ministrat dhe ministritë e tjera dhe ne sinqerisht shpresojmë për ndryshime pozitive në të ardhmen. Sa i përket sektorit privat, bashkëpunimet ekzistojnë, por, megjithatë, fokusi ynë në vend është kryesisht tek politikëbërësit, me çka ushtrojnë një nga funksionet kryesore për të cilat IKSPJ u themelua në vitin 1965, thekson në intervistën prof. Naumovska.

Instituti për Kërkime Sociologjike dhe Politiko-Juridike (IKSPJ), thekson ajo, është kryesisht institucion kërkimor që ka dimensionin e tij arsimor që synon ndërtimin e studiuesve të rinj.

"Është themeluar me detyrën e studimit shkencor të fenomeneve sociologjike dhe politiko-juridike, përgatitjen e stafit, zhvillimin e metodave dhe ndërtimin e urave lidhëse midis shkencës, arsimit dhe shoqërisë. Edhe pse fillimisht u themelua për t'u marrë me shkencat sociologjike, juridike dhe politike, gjatë zhvillimit të saj ka zgjeruar interesin shkencor në shkencat e komunikimit dhe organizative. Kur flasim për rrugën historike të Institutit, “Mendimi publik në Maqedoni” është brendi me të cilën gjeneratat e vjetra e kujtojnë Institutin", thekson Prof. Naumovska.

Në gjashtëdhjetë vitet e fundit, 815 studentë janë diplomuar nga Instituti, ndërsa 190 kandidatë kanë marrë diplomë doktorature, të cilët tani janë profesionistë të shquar – në komunitetin akademik, institucionet shtetërore, organizatat ndërkombëtare, sektorin e biznesit dhe mediat. Jemi krenarë për numrat", shprehet ajo.

Profesor Naumovska, Instituti, i cili është pjesë e UKM-së, shënon 60 vjetorin e tij këtë vit. Si do ta përshkruanit punën dhe arritjet e këtij institucioni të arsimit të lartë në gjashtë dekadat e fundit?

Instituti për Kërkime Sociologjike dhe Politiko-Juridike (IKSPJ), thekson ajo, është kryesisht institucion kërkimor që ka dimensionin e tij arsimor që synon ndërtimin e studiuesve të rinj. "Është themeluar me detyrën e studimit shkencor të fenomeneve sociologjike dhe politiko-juridike, përgatitjen e stafit, zhvillimin e metodave dhe ndërtimin e urave lidhëse midis shkencës, arsimit dhe shoqërisë. Edhe pse fillimisht u themelua për t'u marrë me shkencat sociologjike, juridike dhe politike, gjatë zhvillimit të saj ka zgjeruar interesin shkencor në shkencat e komunikimit dhe organizative. Kur flasim për rrugën historike të Institutit, “Mendimi publik në Maqedoni” është brendi me të cilën gjeneratat e vjetra e kujtojnë Institutin. Anketimi i opinionit publik u krye pothuajse çdo vit nga viti 1974 deri në vitin 2014, dhe në këtë mënyrë u krijua bazë e të dhënave mbresëlënëse e qëndrimeve dhe mendimeve të qytetarëve. Ndër angazhimet më të rëndësishme kërkimore në vitet e fundit është përfshirja e Maqedonisë në dy ndërmarrje kryesore ndërkombëtare kërkimore: Hulumtimi Social Evropian (i financuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës) dhe Anketa Krahasuese e Sistemeve Zgjedhore – përmes së cilës vendi bashkohet me rrjetet globale dhe të dhënat për Maqedoninë bëhen të disponueshme për komunitetin shkencor ndërkombëtar. Përmes këtyre projekteve, Instituti ka kontribuar ndjeshëm në afirmimin e vendit brenda infrastrukturave globale kërkimore. Instituti gjithashtu zbaton projekte që synojnë zhvillimin e personelit arsimor të lartë dhe shkencor kërkimor. Nëpërmjet pjesëmarrjes në projektin Erasmus e-VIVA, u punua në nxitjen dhe zhvillimin e kompetencave të shërbimit në arsimin universitar. Ndërkohë, nga ana tjetër, përmes iniciativave ndërkombëtare EuroPS dhe JoPScip, është vendosur program i përbashkët magjistrimi në Shkencat politike - Integrim dhe qeverisje, i kryeszar nga Universiteti i Salzburgut, i cili lidh 13 universitete nga tetë shtete. Puna kërkimore e ISPPI përfshin më shumë se 290 projekte, të zbatuara përmes të Drejtës Sociologjike, Politike dhe Njësisë së Shkencave Organizative, si dhe një numër hulumtimesh ndërdisiplinore.

Merreni me punë shkencore dhe kërkimore në lidhje me jetën më të gjerë socio-politike në vend, duke përfshirë aspektin social, psikologjik, komunikimin dhe së fundmi punën e burimeve njerëzore. Si ka evoluar Instituti gjatë viteve dhe cili është kërkimi aktual që keni bërë në vitet e fundit?

Si zhvillohet interesi kërkimor është se si u krijuan ose u shuan programet master. Fokusi i hulumtimit në temat sociologjike dhe politiko-juridike ndikoi në krijimin e studimeve të para pasuniversitare në Maqedoni në këto fusha shkencore në vitin 1967. Fokusi në komunikim dhe media krijoi kushte për krijimin e një programi të tillë master në vitet 1980, dhe fokusi kërkimor në proceset organizative është parakusht për krijimin e programit të menaxhimit të burimeve njerëzore. Të gjitha këto programe ekzistojnë edhe sot. Por, sigurisht ka edhe programe që i kujtojmë vetëm si: Komuna Jugosllave dhe Vetëqeverisja dhe Patologjia Sociale (nga viti 1976); Sociologjia e Kulturës dhe Sistemit të Delegatëve (nga viti 1977); Sociologjia Urbane (nga viti 1978); Sociologjia e Punës (nga viti 1980); Teoritë Sociologjike dhe Politologjike të Shoqërisë Bashkëkohore (nga viti 1988). Ajo që është më e fundit, zbatimi i projektit “Komunikimi njerëzor midis të rinjve”, i cili financohet nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës përmes Programit të Shkencës, është duke u zhvilluar aktualisht. Projekti “Hartëzimi i industrive kreative në Republikën e Maqedonisë së Veriut” është duke u zhvilluar, ne jemi duke punuar në këtë hulumtim për nevojat e Ministrisë së Kulturës dhe Turizmit. Ne gjithashtu po punojmë në mënyrë aktive në projektin "Transformimi i praktikave të menaxhimit të burimeve njerëzore përmes investimeve të huaja direkte në Republikën e Maqedonisë së Veriut", dhe natyrisht hulumtimi në lidhje me zgjedhjet, partitë politike dhe grupet e interesit, identitetet, etj.

Sa qeveri, institucione dhe kompani në vend kanë përdorur dhe po përdorin kërkimin tuaj dhe çfarë mund të tregohet si rezultat/efekt i tij? Sigurisht, ato janë nga një këndvështrim tjetër, duke marrë parasysh fushat e ndryshme në të cilat punojnë profesorët dhe studiuesit nga Instituti.

Në të kaluarën, kërkimet janë kryer shumë shpesh për nevojat e pushtetit qendror dhe lokal, me qëllim të formësimit të politikave. Pas një pauze të madhe prej më shumë se dy dekadash, sot po vërehen ndryshime pozitive në drejtim të institucioneve shtetërore, dhe mbi të gjitha në ministritë. Krijimii i politikave të drejtuara nga të dhënat po fillon të praktikohet përsëri. Në këtë drejtim është edhe bashkëpunimi ynë me Ministrinë e Kulturës dhe Turizmit dhe Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës. Bisedimet kanë nisur me ministrat dhe ministritë e tjera dhe ne sinqerisht shpresojmë për ndryshime pozitive në të ardhmen. Sa i përket sektorit privat, bashkëpunimet ekzistojnë, por, megjithatë, fokusi ynë në vend është kryesisht tek politikëbërësit, me çka ushtrojnë një nga funksionet kryesore për të cilat IKSPJ u themelua në vitin 1965.

Pjesë e punës suaj janë studimet master dhe ato të doktoratës. Sa studentë të Masterit dhe Doktoraturës kanë dalë nga Instituti në 60 vitet e fundit dhe cili ka qenë interesi në vitet e fundit?

Ne jemi krenarë për numrat, deri më tani 815 studentë janë diplomuar nga Instituti, dhe 190 kandidatë kanë marrë titull doktorature. Alumn[t tanë sot janë profesionistë të shquar – në akademi, institucione shtetërore, organizata ndërkombëtare, sektori i biznesit dhe mediat. Interesi për të studiuar për master në vitet e fundit ka qenë konstant, por është ulur nëse krahasojmë shifrat e 20 viteve më parë, edhe pse shumë faktorë ndikojnë në këtë situatë (më shumë profesione me arsim joformal, mosnjohje e arsimit të mëtejshëm formal në institucionet shtetërore, probleme me rikualifikimin, hapja e fakulteteve private, ulja e dëshirës për të mësuar tek brezi i ri, etj.) Sa i përket kandidatëve për doktoraturë, që nga futja e studimeve të doktoratës, ka pasur një interes të vazhdueshëm për të studiuar, por në këtë pjesë sigurisht që nuk duhet të përpiqemi për numra, por për ndërtim të cilësisë. Ajo që ne bëjmë si masë afirmative, në drejtim të sjelljes me përgjegjësi shoqërore, mbështetjes së të rinjve dhe stafit kërkimor të ndërtimit, nga viti shkollor 2023, ne japim katër bursa të plota për programet e ciklit të dytë.

Me cilat sfida përballet IKSPJ sot dhe a ka një mënyrë për t'i tejkaluar ato?

Në të kaluarën jemi përballur me një numër shumë më të madh problematikash: llogaritë e parregulluara, pagat e parregulluara dhe të vogla, mungesa e rinisë shkencore, mungesa e njohjes së shkencës nga shteti. Sot, problemi më i madh për Institutin është infrastruktura, çatia 60-vjeçare e asbestit që përmbytet me çdo shi dhe restaurimi i amfiteatrit që u dogj në vitin 2018. Kemi mbështetje për zgjidhjen e këtyre problemeve nga Universiteti dhe rektorja Prof. Angelova dhe ministrja Prof. Janevska, presim realizim pas zgjedhjeve.

Si do ta shënoni 60 vjetorin e themelimit të Institutit?

Për të shënuar denjësisht 60 vjetorin e themelimit të Institutit, gjatë vitit 2025 organizohen disa debate shkencore, simpoziume, ligjërata dhe konferencë ndërkombëtare. Disa nga këto aktivitete kanë për qëllim shkëmbimin e njohurive dhe diskutimin e rrymave dhe tendencave më të fundit globale, por disa synojnë të na kujtojnë fillimet dhe rrugën e zhvillimit të secilës prej pesë shkencave që i kultibon Instituti. Një Akademi solemne si ngjarje qendrore është caktuar për 23 shtator.

Prof. Naumovska, specialiteti juaj janë sistemet zgjedhore. Jemi në prag të zgjedhjeve lokale. Duke marrë parasysh të gjitha rrethanat para zgjedhjeve, aktivitetet e hershme të kandidatëve të shpallur, retorikën dhe mënyrën e kandidimit të kandidatëve të pavarur, çfarë zgjedhje mund të presim?

Në këto zgjedhje, kandidatët filluan interesin e tyre shumë herët, duke praktikuar disa takime të kandidatëve me qytetarë në hapësirë të hapur me qëllim të mbledhjes së ideve dhe iniciativave qytetare, ndërsa në të tjerat, agjitacioni derë më derë tashmë është i pranishëm. Në qytetin e Shkupit dhe komunat e tij, do të pasojnë zgjedhje interesante në komunat Qendër, Çair dhe Karposh. Retorika është më e nxehtë mes BDI-së dhe VLEN-it, edhe pse pavarësisht rezultatit të zgjedhjeve mes këtyre partive dhe koalicioneve, nuk pres ndryshime në koalicionin qeveritar. Lidhur me rezultatet, pres që orari i komunave me ndërrime të vogla midis VMRO-DPMNE-së dhe LSDM-së të mbetet në të ardhmen. Është shumë më e pasigurt midis BDI-së dhe VLEN-it, megjithëse deri më tani retorika kryesore i drejtohet Komunës së Çairit. Në disa komuna të pretenduara nga këto parti/koalicione, do të vendosin votat maqedonase, që do të thotë se ata duhet të jenë shumë të kujdesshëm.

foto: Frosina Naskoviq