Shkup, 25 nëntor 2025 (MIA)

Darko JANEVSKI

-Nuk kam rekomandim përfundimtar për të gjithë pacientët, mirëpo konsideroj se uria është mënyrë jashtëzakonisht e favorshme jetese. Kushdo që mund të qëndrojë i uritur, sa më gjatë që qëndron i uritur, aq më mirë, sepse uria është anti-inflamacion. Uria zvogëlon marrjen e kalorive dhe në njëfarë mënyrë bën të mundur pastrimin e organizmit, por pastrohet edhe mendja në njëfarë mënyre. Dhe kjo çon në më shumë disiplinë mendore tek ata njerëz që e praktikojnë atë, shprehet kardiologu ndërhyrës Dr. Sashko Kedev në intervistë për MIA-n.

"Dhe sipas atyre që janë më kompetentë se unë në këtë fushë, ai sistem urie është i dobishëm, e një nga mekanizmat e thjeshtë të deklaruar është të mos hash darkë. Pra, vakti i fundit duhet të përfundojë në 4 ose 5 të pasdites dhe asgjë nuk duhet të konsumohet deri në mëngjes, vetëm ujë. As mollë. Ndoshta është gjëja më e dobishme. Këto mekanizma janë përshkruar në qytetërimet e lashta. Mjekësia tibetiane, e cila është më e vjetër se mjekësia kineze, e përshkruan gjithë këtë. Në shumë fe, në krishterim kemi agjërim, por ai agjërim duhet të jetë shumë rigoroz, i ndjekur me humbje të peshës trupore. Atëherë është përfitimi i vërtetë. Nuk është rastësi që në fetë, si edhe në Islam, ka uri. Pra, ato fe bazohen në përvojat jetësore, dekadëshe, e disa me shekuj më parë. Njerëzit e dinin se nëse qëndrojnë të uritur, pastrohet organizmi, mirëpo jo vetëm organizmi - pastrohet edhe mendja në njëfarë mënyre. Dhe kjo çon në më shumë disiplinë mendore tek ata njerëz që e praktikojnë atë. Kështu që, unë personalisht konsideroj se të gjithë mund të praktikojnë fenë e tyre me sistemin e tyre të urisë, pavarësisht se cilit besim i përkasin. Dhe çdo person pa fe, ai që është ateist, sa më shumë të qëmdrojë i uritur, ka parashikim më të mirë", shprehet dr. Kedevi.

Ai personalisht shprehet se i përmbahet atij qëndrimi sa më shpejt që të jetë e mundur për të përfunduar vaktin e tij të fundit, deri në mëngjesin e radhës.

Kedevi, i cili disa ditë më parë u dekorua nga Presidentja e shtetit për meritat e tij kardiake, duke luftuar për shtet më të suksesshëm të pavarur, por edhe për suksesin historik të pushtimit të 14 majave mbi 8.000 metra mbi nivelin e detit në një intervistë për MIA-n, flet për këtë ekspeditë ekstreme, për atë se ku tërheq energji për veprimi të tilla dhe sfidën e përballjes me vdekjen.

"Të gjithë kemi një sasi të caktuar energjie, energji jetësore, e cila është më e larta në fëmijëri. Pra, në fëmijëri kemi energjinë më të madhe, energjinë jetësore. Me kalimin e viteve, ajo energji na dobësohet, kështu që ne ngadalë e humbasim atë energji, dhe në fund para fundit të jetës kemi më pak energji jetësore. Dhe kjo është arsyeja pse të moshuarit humbasin motivin e jetës, janë më të depresionuar në përgjithësi, jo gjithmonë, të moshuarit kanë më pak motivim sesa të rinjtë. Gjëja e mirë është se ekziston mekanizëm për rivendosjen e asaj energjie dhe rritjen e energjisë jetësore, përqendrimin e energjisë jetësore që kemi të gjithë", shprehet Kedevi.

Sipas tij, të gjithë duhet të gjejnë atë mënyrë, ndërsa mënyra e tij janë malet dhe aktiviteti intensiv fizik, për të cilin ai thotë se rrit energjinë e tij jetësore dhe në njëfarë mënyre e bën atë më të qetë.

Kedevi thotë se në karrierën e tij ai kishte pacientë që ndanë me të të ashtuquajturat përvoja pranë vdekjes, por edhe ai vetë përjetoi gjendje të tillë në disa nga ekspeditat e tij të alpinizmit.

- Dhe ato përvoja janë shumë të rëndësishme. Dhe nuk do t'ia rekomandoja askujt, mirëpo këto janë përvojat që më çlirojnë nga frika e vdekjes. Frika nga vdekja është frika më e madhe që kemi të gjithë. Nuk ka njeri që nuk ka frikë nga vdekja. Dhe është faktori më i madh kufizues për të gjithë ne. Fatkeqësisht. Por, kushdo që arrin ta heqë qafe atë frikë do të jetë shumë më i qetë në jetë.

Doktor, pavarësisht përparimeve në mjekësi, sëmundjet kardiovaskulare mbeten shkaku numër një i vdekshmërisë, jo vetëm në vendin tonë, por edhe në botë. Si ka mundësi, çfarë po ndodh në mjekësi në këtë fushë? A ka progres për të shmangur këtë vend të parë?

- Kjo është padyshim një e dhënë epidemiologjike që vlen për të gjithë botën. Pra, sëmundjet kardiovaskulare janë gjithashtu shkaku kryesor i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë. Kjo tendencë po zvogëlohet në botën e zhvilluar, në botën perëndimore dhe në SHBA. Megjithatë, në vendet në tranzicion, vendet me status më të ulët socio-ekonomik, ka ende rritje jashtëkombëtare. Ne jemi, për fat të keq, në atë kategori, ku në vendin tonë, sëmundjet kardiovaskulare janë shkaku më i madh i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë sesa vdekshmëria nga të gjitha sëmundjet e tjera së bashku. Pra, më shumë se 50 për qind e vdekshmërisë totale është për shkak të kësaj. Këto sëmundje janë multetiologjike , kështu që nuk ka vetëm një shkak etiologjik të sëmundjeve kardiovaskulare. Ne i dimë ata faktorë kryesorë të rrezikut, të cilët jo gjithmonë përsëriten. Pra, ata janë faktorë të mirë-vendosur të rrezikut - numri 1 - pirja e duhanit, pastaj diabeti, presioni i gjakut, nivelet e larta të kolesterolit. Kohët e fundit, një mënyrë e parregullt jetese shtohet si faktor i veçantë rreziku për sa i përket gjumit më të pakët, jetës së parregullt, zgjuar gjatë natës.

Kur po përgatiteshim për këtë bisedë, më thatë se ekziston një piramidë, e cila tregon se çfarë duhet bërë në të vërtetë, se dieta dhe mënyra e jetesës vijnë së pari, dhe së fundi, ndërhyrja mjekësore. A mund të sqaroni më shumë?

- Po, do të thotë të ndërlidhemi me atë domethënien e madhe të sëmundjeve kardiovaskulare, ky është një aspekt. Një aspekt i dytë që është shumë i rëndësishëm, thelbi është parandalimi. Pra, në sëmundjet kardiovaskulare, më e zakonshme është sëmundja koronare aterosklerotike, është shkaku më i zakonshëm i problemeve kardiovaskulare, dhe problemet cerebrovaskulare janë më së shpeshti për shkak të ndryshimeve, ndryshimeve aterosklerotike në sistemin vaskular cerebral. Është bllokim i enës së gjakut dhe koagulimi ose gjakderdhja e saj më e zakonshme, dobësia e enëve të gjakut në vende të caktuara, veçanërisht në tru. Thelbi është që parandalimi duhet të ndërmerret. Për shkak se ne trajtojmë ndërlikimet me ndërhyrjet tona, ne nuk e trajtojmë sëmundjen. Ne nuk trajtojmë aterosklerozën me ndërhyrje mekanike, stentim, anashkalim, implantim të të ashtuquajturave pajisje divajse, kështu që ne trajtojmë ndërlikimet. Dhe thelbi është të parandalojmë të gjitha këto, dhe parandalimi fillon, siç e përmendët, nga baza e asaj piramide. Pra, këtu parandalimi duhet të synojë popullatën më të re sepse ateroskleroza fillon shumë herët. Dhe ne duhet ta "kapim" atë, ta kapim sa më shpejt që të jetë e mundur fillimin e aterosklerozës në popullatën më të re, sepse me një mënyrë jetese të rregullt të shëndetshme dhe të ushqyerit edhe në nivelin e fëmijës, zvogëlojmë ndjeshëm rrezikun e përparimit të aterosklerozës. Sepse ne të gjithë kemi, edhe unë, edhe ju, kameramanët, të gjithë kemi arteriosklerozë, disa më shumë, disa më pak. Megjithatë, nëse zbatojmë parandalimin, atëherë parandalojmë komplikimet akute.

Ushqyerja nuk diskutohet si faktor, ajo është e njohur tek njerëzit, pirja e duhanit gjithashtu. Është dramatike që në Maqedoni 44.7 për qind e popullsisë së rritur janë duhanpirës, krahasuar me vetëm 11 për qind në Suedi. Dhe nuk shoh se kemi fushatë kundër kësaj. Por, ajo që është interesante dhe risi është se përmendët edhe alkoolin. Dikur mendohej se një gotë verë deri në dy në ditë ndihmonte, por tani rezulton e kundërta?

- Po. Deri pak vite më parë, në rekomandimet zyrtare sipas të cilave ne i përmbahemi, veçanërisht rekomandimeve europiane, ishte pikërisht rekomandimi i një deri në dy gota alkool në ditë, një për gratë, deri në dy gota për burrat. Megjithatë, rekomandimet e fundit tregojnë se nuk ka sasi të sigurt të alkoolit që mund t'ua rekomandojmë pacientëve. Dhe kjo i huton paksa pacientët tanë, të cilët dëgjonin saktësisht atë që thatë, por qëndrimi aktual që pacientët, por edhe mjekët që janë ende të përfshirë në kujdesin shëndetësor parësor duhet ta dinë është se në rekomandimet aktuale evropiane thuhet se nuk ka sasi të sigurt të alkoolit që mund t'ua rekomandojmë pacientëve. Dhe kjo rrjedh nga rezultatet e paraqitura kryesisht nga onkologët në nivel evropian dhe botëror, sepse onkologët disa kohë më parë ndezën dritë të kuqe, në bazë të shumë data bazave milionëshe të pacientëve që ata kanë në dispozicion. Dhe kur i analizuan, arritën në konkluzionin se alkooli është i lidhur me forma të caktuara të kancerit. Pra, në bazë të asaj që paraqitet nga onkologët, rezultojnë edhe këto rekomandime.

Kjo do të thotë, për të përmbledhur, ushqim të shëndetshëm, asnjë cigare, asnjë gotë alkool. Stresi?

Kjo është pyetje tjetër. Megjithatë, le të përmbledhim ato të mëparshmet. Pra, pirja e duhanit nuk duhet të diskutohet. Unë përballem me pacientë që kanë pasur probleme me zemrën çdo ditë. Ata pësuan sulm në zemër, u vendos stent, por nuk mund të heqin dorë nga pirja e duhanit. Për mua, kjo është me të vërtetë e pakuptueshme sepse ne e dimë se është faktori kryesor i rrezikut. Pirja e duhanit është faktor i madh rreziku. Dhe për këtë arsye nuk do të doja të humbas asnjë minutë në të, por duhet t'i kujtojmë ata aktualët në Ministrinë e Shëndetësisë dhe të gjithë ata që janë të përfshirë në kujdesin shëndetësor se Ligji për pirjen e duhanit duhet të zbatohet pak në mënyrë më rigoroze. Kishim një Ligj shumë të mirë për pirjen e duhanit, i cili funksionoi. Për fat të keq, është tronditëse për mua që tani kudo po pihet përsëri duhan, në të gjitha restorantet, kafenetë. Kjo është diçka që autoritetet duhet ta zgjidhin.

Si arritën amerikanët të ulin pirjen e duhanit në 20 për qind të popullsisë, ndërsa suedezët në 11 për qind?

Le t'i lëmë amerikanët për pak kohë. Le të kthehemi te turqit. Si arritën turqit të zvogëlojnë pirjen e duhanit dhe nuk ka duhan në vend publik. Në Shtetet e Bashkuara, ka pasur gjithmonë tendencë për të ndjekur këto rekomandime. Popullsia është më e disiplinuar, atje sistemi shëndetësor është shumë i shtrenjtë dhe të gjithë investojnë në parandalim. Pra, është një nga mekanizmat në SHBA. Në botën perëndimore gjithashtu, Suedia është në nivel shumë të ulët, por për ne përvoja e Turqisë duhet të jetë udhëzuese. Si arriti Turqia, ku pirja e duhanit ishte në shkallë të paparë, ta zvogëlonte atë në mënyrë të konsiderueshme, e të mos flasim në vende publike...

E në vendin tonë zakonisht thuhet: Pi duhan si turk...!

Po, pra përvojë e njëjtë, duhet ta aplikojmë edhe te ne. Këtu mendoj se nuk mund të ketë kompromis. Është faktor rreziku që rrit vdekshmërinë, pra pirjen e duhanit. Në lidhje me alkoolin. E di që është shumë delikate të zbatohet kjo, abstenim i plotë. Sidoqoftë, si fillim, mendoj se është më e rëndësishme që ata që nuk pinë alkool, të mos pinë, sepse disa njerëz fillojnë të pinë duke rënë në grackën se është e dobishme një, dy gota, qoftë verë e kuqe apo ndonjë lloj tjetër alkooli. Megjithatë, ata që nuk pinë nuk duhet të pinë kurrë, dhe ata që pinë duhet të përpiqen të kufizojnë, të zvogëlojnë konsumin e alkoolit. Kjo është definitive. Të mos harrojmë - hipertensionin. Pra, tensioni i lartë i gjakut është një faktor shumë i rëndësishëm rreziku. Dhe për fat të mirë, ne kemi ilaçe shumë të mira në trajtimin e hipertensionit. Dhe së dyti, kemi mekanizëm shumë të rëndësishëm për reduktimin e kripës. Pacientët që humbin peshë do të kenë disa aktivitete fizike, të rregullta çdo ditë, do të djersiten një herë në ditë, nuk duhet të vrapojnë, mund të ecin shpejt, mund të tendosen pak dhe të kufizojnë konsumin e kripës. Kripa është faktor kryesor rreziku për sëmundjet kardiovaskulare dhe sëmundjet e veshkave. Pra, konsumi i kripës është një nga aspektet kryesore.

Sa të kufizohet kripa?

Në minimum. Kishte të dhëna epidemiologjike, ulje të konsumit të kripës për 2.3 gramë në ditë, për disa për qind zvogëlon sëmundshmërinë, madje edhe vdekshmërinë nga sëmundjet kardiovaskulare.

Rreth ecjes - sa do të rekomandonit një shëtitje ditore?

Kjo do të thoshte se është individuale. Sigurisht, një pacient që ka pasur incident më të rëndë, siç është sulmi në tru, sulmi në zemër, nuk duhet të çaktivizohet nëse mund të lëvizë. Pra, pacienti duhet të ketë aktivitet të vazhdueshëm, por në një nivel më të ulët. Pra, një ecje më të matur. Kushdo që nuk ka pasur asnjë incident, nuk ka faktorë të rëndësishëm rreziku, sipas mendimit tim, duhet të ketë të paktën 30 minuta aktivitet fizik, por të jetë i ngarkuar. Kjo nuk do të thotë se ai duhet të vrapojë, nuk duhet të ngjitet në male, por mjafton të ngarkohet me një ecje të sheshtë dhe të shpejtë. Ecja mund të jetë aktiviteti më i mirë. Kur jemi te Vodno. Pra, Vodno është një ndihmë e paparë për Shkupin që kemi. Pra, të kesh në kushte të tilla të bësh diferencë lartësie prej 800 metrash nga shtëpia, të dalësh në këmbë, të ecësh ose me biçikletë, është një avantazh i paparë. Së pari duhet të mbrojmë Vodnon dhe duhet të afirmojmë këtë mënyrë jetese të shëndetshme në Vodno.

Për sa i përket të ushqyerit, Sekretari amerikan i Shëndetësisë Kenedi tani po përpiqet sa më shumë të jetë e mundur për të futur ushqim të shëndetshëm në shkolla për fëmijët dhe po përpiqet të eliminojë një nga "Froot Loopsrrënjëve" më të njohura për fëmijët, për të cilat ai pretendon se janë të dëmshme për shëndetin e fëmijëve. Në vendin tonë, a merret parasysh kjo ushqyerje e fëmijëve në shkolla dhe kopshte sepse thatë se mbrojtja duhet të fillojë që në moshë të re?

Mendoj se kjo është një iniciativë e shquar që Kenedi po bën në Shtetet e Bashkuara, sepse është baza e asaj piramide. Pra, duhet të fillojmë me fëmijët. Dhe kjo hap një problem shumë serioz sepse në SHBA ka rritje epidemiologjike, rritje të lartë të diabetit tek fëmijët nga dietat e pashëndetshme. Obeziteti është problem dramatik në SHBA dhe fillon në moshë të re. Dhe kjo nismë buron pikërisht për këto arsye, dhe për këtë arsye arsyeja më e madhe janë karbohidratet. Pra, sheqernat dhe aditivët e rafinuar që përdoren në këto ceralie dhe në produkte të tjera që janë në dispozicion mbi të gjitha, dhe fatkeqësisht tërheqëse për fëmijët më të vegjël. Dhe duhet të ketë iniciativë të tillë.

Ato janë disi vakti më i lehtë për t'u përgatitur nga prindërit, për t'i vendosur në një pjatë, për të vendosur qumësht dhe për të përfunduar punën?

Marrja e sheqernave të tilla krijon varësi. Pra, fëmijët bëhen të varur dhe fillojnë të rrisin konsumin e asaj diete dhe për fat të keq rrisin rrezikun e tyre për probleme të rëndësishme shëndetësore në moshë të re. Shkalla e paradiabetit në SHBA, nëse nuk gaboj, është më shumë se një e treta e të gjithë popullsisë së SHBA-së. Pra, kjo është forma fillestare e prediabetit. Në struktura të caktuara të të rriturve, preken edhe më shumë se gjysma. Thelbi është se kjo gjendje është e kthyeshme. Pra, prediabeti, e madje edhe ndonjë formë e diabetit të tipit 2 në disa njerëz, mund të normalizohet plotësisht me aktivitet fizik dhe dietë intensive dhe të rregullt. Dhe kjo është shumë e rëndësishme.

E përmende tensionin. Një pyetje praktike, a duhet të trajtohen tensioni prej 140 me 100?

Hipertensioni. Ai duhet të trajtohet. Së pari duhet të tentohet një ndryshim dramatik i stilit të jetesës. Sipas mendimit tim, në ato kushte, nëse vërejmë se pacienti ose personi që është në atë rrezik, mundet, me trajtim joinvaziv, edhe pa përdorimin e barnave për një kohë të shkurtër, të themi për disa javë ose për një muaj, me vetë ndryshimin e mënyrës së jetesës dhe reduktimin dramatik të marrjes së kripës dhe urisë, ta rregullojë atë tension, atëherë në rregull. Por, nëse nuk rregullohet për një kohë të shkurtër, atëherë ka mjete të përshtatshme. Dhe avantazhi i trajtimit mjekësor është i vendosur mirë dhe dihet, tendencat aktuale po i ulin ato vlera, kështu që 120 me 80 është vlera e rekomanduar.

Pra, 140 mbi 100 nuk keni nevojë të shkoni menjëherë në mjekim ose së paritë provoni një mënyrë të shëndetshme jetese?

Nëse provoni një mënyrë jetese, ajo mund të rregullohet në mënyrë dramatike, shumë shpesh edhe pa ilaçe. Mirëpo, nëse ndryshimi i stilit të jetesës nuk funksionon, sigurisht që duhet të shkoni në terapi. Kur yndyra depozitohet në një enë gjaku, përveç stentimit, a ka ndonjë mënyrë paraprake të natyrshme në të cilën mund të reverzibohet? Mbaj mend, në një kohë ishte një biokimist bullgar, Ivan Vazov, i cili krijoi një lloj mjeti prej 16 barishteve dhe pretendoi se zhbllokon enët e gjakut. Kur Ju pyeta atëherë, thatë se asgjë nuk i zhbllokon enët e gjakut sepse nëse nuk i ke parë, më ke thënë, ato duken si një tub uji i bllokuar me bigor. Në këtë kuptim, ja 20 vjet pas kësaj pyetjeje që ju bëra në atë kohë, a ka ndonjë përparim në mjekësi, por edhe ndonjë njohuri të re në mënyrë të natyrshme për ta zgjidhur atë?

Pra, nuk është provuar asnjë suplement, çaj, barishte dhe disa mënyra të tilla shtesë të marrjes së suplementeve të tilla. Pra, nuk është vërtetuar se mund ta bëjë këtë proces të reverzibil. Vetëm statinat janë grup i barnave për uljen e kolesterolit dhe për herë të parë kemi dëshmi në statinat me dozë më të lartë të rosuvastatinës, është bar i përgjithshëm - një nga statinat, kemi një regres të provuar të aterosklerozës, që do të thotë një tërheqje e vogël dhe ndryshim në përbërje. Nëse ka shumë përbërje lipidesh, ajo vjen në një mbledhje, por nuk humbet. Pra, ateroskleroza nuk mund të humbet me asgjë. Duke folur për stentimin, pikëpamja aktuale është se stentimi ka përparësi vetëm në raste akute. Pra, vetëm në ndërlikimet akute të aterosklerozës. Përndryshe, të gjithë kemi, dhe unë kam, dhe ti, dhe të gjithë kemi aterosklerozë, por nuk jemi të gjithë për stentim. Stentimi ka përparësi në kushte akute. Do të thotë para infarktit ose sulmit në zemër. Këtu është përfitimi. Tashmë kemi prova se në aterosklerozën kronike dhe të qëndrueshme, asimptomatike, më së shpeshti nuk duhet të bëhet asgjë, madje as imazhi invaziv nuk duhet të bëhet, as angiografia me tomografi kompjuterike, as koronarografia invazive. Pra, avantazhi i këtyre teknikave është kryesisht destabilizimi akut. Dhe ndonjëherë kemi nevojë për diagnozë diferenciale për të parë nëse është një para-infarkt, kur pacienti ka simptoma, dhe përndryshe stentimi i aterosklerozës së qëndrueshme nuk rekomandohet.

Ju përmendët emrin e përgjithshëm të barit. Si njihet ai në vendin tonë?

Çdo kompani e ka atë prodhim. Pra, edhe kompanitë tona maqedonase. Është rosuvastatin, është statina më themelore. Pra, është statin përpara dhe ato përgatitje janë të arritshme. Pra, të gjitha kompanitë, vendore dhe të huaja, e kanë atë si një formë gjenerike dhe është më e mira në një listë pozitive. Mendoj se ka qenë në listë pozitive për një kohë të gjatë dhe kjo është diçka që ndikon ndjeshëm. Megjithatë, puna është se këto përgatitje duhet të merren edhe aty ku duhet të merren. Pra, nuk është vetëm për t'i marrë ato aty ku ka nivel të ngritur të kolesterolit, por duhet të vlerësohet rreziku i përgjithshëm i pacientit. Pra, rreziku i përgjithshëm për sa i përket pranisë së faktorëve të tjerë të rrezikut. Për shembull, nëse pacienti është diabetik, nëse është hipertensiv, ka kolesterol të lartë, atëherë ai me siguri duhet të marrë këto terapi. Megjithatë, nëse nuk ka diabet, nuk ka duhan, nuk ka hipertension, ka diçka të ngritur në kolesterol, regjimi më i mirë është aktiviteti fizik dhe dieta. Pra, gjithmonë duhet t'i japim shans një qasjeje sa më joinvazive që të jetë e mundur, madje edhe pa ilaçe. Aty ku duhet, do të japim ilaçe.

Kur përmendët një qasje joinvazive, ju filluat këtë iniciativë për të kontrolluar operacionet e panevojshme të kryera në klinikat private, e më pas Fondi paguan për to. Dikur, gjatë kohës së Vojo Mihajllovskit si drejtor i Fondit të Sigurimeve Shëndetësore, mendoj se MIA ishte e para që i publikoi ato të dhëna, me qëllim të miratimit të pagesës së një operacioni të tillë, u deshën nënshkrimet e pesë specialistëve nga shëndetësia shtetërore. Pse u anulua, kështu që tani kemi procedurë kthimi, ndërsa kjo zgjat pak më shumë. Cila ishte arsyeja e heqjes së saj, kur është proces krejtësisht i thjeshtë?

Pra, kur bëhet fjalë për ndërhyrje agresive, të tilla si stentimi, ndërhyrje kirurgjikale kardiake, të tilla si anashkalimet, teknika të tilla më agresive, është kulmi i asaj piramide që përmendëm. Pra, fillon parandalimi primordial, parandalimi primar, parandalimi sekondar, tek ata që kanë pasur incident të caktuar, parandalimi terciar, dhe në fund vjen parandalimi ferter, që do të thotë shmangia e ndërhyrjeve të panevojshme. Këto përfshijnë stentimin dhe ndërhyrjet kirurgjikale kardiake. Pra, kjo është diçka për të cilën duhet të punojmë të gjithë. Kjo tashmë është një prirje globale dhe ky nuk është vetëm një problem te ne. Kjo është gjithashtu çështje globale. Megjithatë, sistemi duhet të mbrohet. Aktualisht kemi dy spitale private dhe një institucion shëndetësor publik, kirurgji kardiake shtetërore, të cilat bëjnë këto ndërhyrje komplekse dhe kemi pagues të vetëm për ato shërbime, që është Fondi i Sigurimeve Shëndetësore. Është normale në çdo vend, ai që paguan, të kontrollojë se për çfarë paguan. Pra, cili është treguesi, e treguesi për këto ndërhyrje mund të vlerësohet vetëm nga kardiologët ndërhyrës dhe kirurgët kardiakë. Sepse nëse nuk e kemi atë profil, nuk kemi vlerësim objektiv nëse duhet bërë apo jo ndërhyrje.

Tetë rastet e para kishin nënshkrimin e 16 specialistëve tanë, por kjo nuk përpunohet. Tani nuk po ju pyes si mjek, si qytetar, a duhet të ishin marrë nga Prokuroria Publike deri tani?

Kur nisëm këtë iniciativë, qëllimi ynë ishte t'i jepnim fund kësaj tendence që ekziston, sepse nëse vlerësojmë të dhënat e Fondit, do të shihni se në vitet e kaluara disa ndërhyrje janë dyfishuar ose trefishuar. Pra, popullsia jonë po zvogëlohet në vend, dhe kemi dyfishim, trefishim të ndërhyrjeve. Pra, dikush duhet, sipas mendimit tim, të kontrollojë se për çfarë po paguan dhe mund të kontrollojë vetëm përmes stafit kompetent. Kjo do të thotë ose vendore, por gjithashtu mund të angazhojë të huaj.

Pse të huaj, a nuk janë mjaft 16 specialistët tanë?

Personalisht besoj se ekspertët tanë janë të mjaftueshëm.

Nëse punësojmë ekspertë të huaj, kjo do të thotë se nuk u besojmë këtyre 16 ekspertëve tanë. Si mund të besoj atëherë kur shkoj tek ata për ekzaminim ose kontroll?

Ju keni të drejtë 100 për qind, megjithatë, duhet të kemi parasysh se Ministria e Shëndetësisë u jep leje pune si institucioneve private ashtu edhe atyre publike. Ministria e Shëndetësisë gjithashtu ka detyrimin dhe të drejtën e kontrollit. Dhe e bën atë në mënyrën që ajo mendon se është më objektive. Në këtë rast, për shkak se u krijua një ankth akut, për këtë rast, ministri i Shëndetësisë, sipas mendimit tim, bëri mirë atë që bëri fillimisht komisioni ynë i pavarur, në të cilin përfshiu përfaqësues të spitaleve private për të analizuar ato raste. Ndërkohë, filluan të vinin raste të reja. Mendoj se ka raste të vazhdueshme, dhe tani po vijnë raste të reja. Pra, do të shohim se si do të funksionojë komisioni sepse ata duhet të kenë autonominë e tyre, por gjithashtu duhet të kenë përgjegjësi kur paraqesin punën e tyre. E, ministri vendosi të krijojë komision të jashtëm të pavarur.

A është formuar apo jo?

Nuk jam në rrjedhë. Sepse dëshiron të jetë e pavarur, gjë që është në rregull. Pra, gjithçka është në rregull. Gjithçka që bëjmë për të rikthyer besimin e pacientëve është e mirë.

Kjo është ndoshta një pyetje për ministrin, jo për ju, por pse konfirmohen ato tetë rastet fillestare, të cilat tani janë dhjetë, pse nuk janë përpunuar tashmë?

Për t'u përpunuar, në çdo organ, në fund, duhet të bëhet ekspertiza dhe forenzika, kjo duhet të bëhet nga një kardiolog ndërhyrës ose kirurg kardiak. Përvoja e deritanishme tregon se në raste të tilla, pavarësisht se cili institucion e ndërmerr atë, në fund i takon Inspektoratit Sanitar Shtetëror, i cili duhet të kontrollojë indikacionet. Me gjithë respektin e duhur për ata kolegë, por ata nuk mund të vlerësojnë nëse operacioni duhet të kryhet apo jo dhe nuk janë as kompetentë. As Oda e Mjekëve, nëse nuk angazhon një kardiolog ndërhyrës ose kirurg kardiak, edhe ajo nuk do të ketë mendim objektiv. Sepse tani Oda e Mjekëve është përfshirë, por po presim të shohim se cili është profili i mjekëve që do të bëjnë kontrollin. Nëse ky kontroll bëhet nga endokrinologë, reumatologë, neurologë ose infektologë pediatrikë, ata nuk janë kompetentë.

Përshtypja, nga jashtë, është se procedura po vonohet dhe se ekziston rreziku, si shumë gjëra të tjera te ne në të kaluarën, që të zbutet?

Kësaj duhet t'i përgjigjet Ministria, sepse padyshim që kjo çështje nuk mund të mbetet e tillë. Njëri është aspekti financiar për të cilin po flasim. Pra, këto janë dhjetëra miliona euro në nivel vjetor. Pra, duhet të ketë kontroll. Duhet të ketë kontroll mbi atë që paguan Fondi. Inspektorati Sanitar Shtetëror nuk mund të thirret për të kontrolluar nëse ka apo jo nevojë për ndërhyrje kirurgjikale. Ja keni ju sigurim privat. Nëse ai sigurim privat do t'ju paguajë operacion bazë pa kontrolluar nëse është i nevojshëm apo jo. Kemi edhe shtetas të huaj, ata kanë sigurim. Ato ndonjëherë vijnë në ndërhyrje si në vendin tonë ashtu edhe në spitalet private. Nuk ka asnjë shans që kompania e sigurimit të paguajë për ndonjë ndërhyrje ose mos dhëntë Zoti operacionin e zemrës, pa kontrolluar të gjitha rezultatet. Dhe këto kontrolle bëhen nga ekspertë kompetentë, jo nga mjekë të zakonshëm apo mjekë që janë në kujdesin shëndetësor parësor.

Le të kalojmë në një fushë tjetër tani. Në SHBA, tani ka debat shumë aktual nëse vaksinat kundër kovidit Fajzer dhe Moderna shkaktojnë miokardit. Janë dhjetëra, dhjetëra kardiologë që janë marrë në pyetje në Senat nga një komitet i udhëhequr nga senatori Xhonson dhe ata janë mjekë me reputacion në SHBA, megjithëse katër, pesë vjet më parë shumë prej tyre u kërcënuan me heqjen e licencave të tyre për shkak se e ngrisnin këtë çështje. Mendimi Juaj, a shkakton miokarditi proteina spajk nga vaksinat dhe a kemi raste të tilla në vendin tonë?

Vaksinat janë kundër asaj proteine spajk që është në virusin. Dhe vaksinat, para së gjithash, unë nuk jam ekspert në këtë fushë, por do të jap mendimin tim. Është e vërtetë se në një përqindje shumë të vogël, është një përqindje shumë e vogël e të vaksinuarve me këto vaksina të ARNi, shfaqja e miokarditit është vërtetuar në pacientët e rinj meshkuj. Të rinj, në moshë të re. Pra është e vërtetuar, por kjo përqindje është shumë e vogël. Dhe kjo përqindje vendoset në atë kategori të rrezikut të pranueshëm sepse çdo gjë që bëjmë në mjekësi ka rrezik të caktuar. Pra, asnjë ilaç nuk është pa efekt anësor. Për shembull, këto barna që përmendëm - statinat, kështu që ato mund të rrisin rrezikun për diabetin e tipit 2. Pra, kemi ilaçe të tjera që mund të kenë efekte anësore, ënjtje të këmbëve ose ndonjë problem tjetër. Pra, çdo ilaç, madje edhe aspirina më themelore, nga aspirina mund të ketë efekte anësore. Megjithatë, ne vazhdojmë të japim aspirinë 100 mg dhe është një ilaç i shkëlqyeshëm për shumicën e njerëzve. Kështu ndodh edhe me vaksinat. Pra, ato vaksina kanë rezultuar të kenë një përfitim të caktuar, ato kanë disa polemika në disa segmente, por tani po dalin të dhëna të reja. Pra, tani kemi të dhëna të reja tek njerëzit e përfshirë në këtë proces që edhe vaksinat kundër gripit të zakonshëm, zgjojnë dhe stimulojnë imunitetin dhe ulin shkallën e rrezikut madje edhe të sëmundjeve malinje. Mendoj se është diçka nga ajo e publikuar, diçka do të publikohet dhe është në proces të publikimit dhe këto janë efekte shumë pozitive.

Ka një onkolog amerikan i cili thotë se zgjimi i imunitetit varet nga proteina IL15 dhe gjeni P53. A arrihet kjo nga këto vaksina, madje edhe vaksina e zakonshme e gripit, apo është diçka tjetër?

Ju jeni jurist, por jeni shumë i përfshirë në këto mekanizma brendaqelizorë. Do të provoja pak me një fjalor të thjeshtuar. Çdo vaksinë, më themelore, madje edhe ajo kundër gripit, zgjon sistemin imunitar dhe tani tregohet se ajo madje rrit nivelin e atyre të ashtuquajturave limfocite vrasëse natyrore.

Qelizat vrasëse natyrore?

Ato që kemi të gjithë, por janë në gjumë. Dhe në një gjendje të caktuar ato mund të zgjohen dhe të na mbrojnë nga kushte të caktuara ose anasjelltas, kushte të caktuara, të tilla si dieta jo e shëndetshme dhe këto rreziqe të tjera që përmendëm, sjellja e rrezikshme, dhe madje edhe mungesa e gjumit të mjaftueshëm, i shtyp të gjitha këto. Edhe stresi. Vetë stresi vepron në mënyrë inflamatore, që do të thotë ndezje. Inflamacioni ose ndezja është gjithashtu në natyrën e aterosklerozës, karcinomës dhe shumë sëmundjeve. Kështu, tendencat aktuale në mjekësi janë të orientuara drejt targetimit në mënyrë selektive të atyre mekanizmave anti-inflamatorë. Ende nuk jemi të sigurt se në çfarë niveli duhet të adresohet inflamacioni për të arritur një përfitim të caktuar, sepse këtu ka nivele të ndryshme. Kishte disa ilaçe themelore anti-inflamatore si kolhicina, të cilat në fillim u vërtetuan se ishin të dobishme në ndryshimet aterosklerotike, por më pas në një studim të madh u vërtetua se nuk ishin të dobishme. Dhe së pari ata futën rekomandimet, dhe më pas i hoqën ato nga rekomandimet sepse nuk synojnë popullatën në nivelin e duhur. Megjithatë, ne kemi një zhvillim të asaj terapie biologjike, anti-inflamatore, e cila madje mund të ketë, supozohet, mund të ketë efekte te dobësia e zemrës. Pra, inflamacioni shoqërohet me të gjitha këto rreziqe. Pse pacientët me aftësi të kufizuara kanë prognozë më të mirë kur humbin peshë? Një nga mekanizmat në obezitetin është inflamacioni. Aty ku ka më shumë qeliza yndyrore, aty ku ka obezitet, ka problem, sepse obeziteti është inflamacion. Dhe rrit rrezikun e të gjitha sëmundjeve. Pra, rrit rrezikun e të gjitha sëmundjeve, sepse inflamacioni, ndezja janë në thelb të gjitha sëmundjet.

Çfarë mendoni atëherë për të ashtuquajturin fasting që tani është popullor, domethënë agjërim. Çfarë do të rekomandonit si kardiolog, për shembull 24 orë agjërim, 48 orë ose...?

-Nuk kam rekomandim përfundimtar për të gjithë pacientët, mirëpo konsideroj se uria është mënyrë jashtëzakonisht e favorshme jetese. Kushdo që mund të qëndrojë i uritur, sa më gjatë që qëndron i uritur, aq më mirë, sepse uria është anti-inflamacion. Uria zvogëlon marrjen e kalorive dhe në një farë mënyre bën të mundur pastrimin e organizmit. Dhe sipas atyre që janë më kompetentë se unë në këtë fushë, ai sistem urie është i dobishëm, e një nga mekanizmat e thjeshtë të deklaruar është të mos hash darkë. Pra, vakti i fundit duhet të përfundojë në 4 ose 5 të pasdites dhe asgjë nuk duhet të konsumohet deri në mëngjes, vetëm ujë. Të mos ketë asgjë. As mollë. Ndoshta është gjëja më e dobishme. Dhe nëse shikojmë prapa, këto mekanizma janë përshkruar në qytetërimet e lashta. Mjekësia tibetiane, e cila është më e vjetër se mjekësia kineze, e përshkruan gjithë këtë. Në shumë fe, në krishterim kemi një agjërim, por ai agjërim duhet të jetë shumë rigoroz. Dhe siç u rekomandua fillimisht në fe, të ndiqet nga humbja e peshës. Askush nuk mund të agjërojë pa shtuar peshë. Pra, ai agjërim duhet të rezultojë në shkrirje, domethënë humbje peshe. Atëherë është përfitimi i vërtetë. Nuk është rastësi që në fetë, si edhe në Islam, ka uri. Nuk i di saktësisht detajet e islamit, por ata mbajnë uri dhe nuk është rastësi. Pra, ato fe bazohen në përvojat jetësore, dekadëshe, e disa me shekuj më parë. Njerëzit e dinin se nëse do të mbajnë uri, trupi do të pastrohej dhe mendja do të pastrohej. Dhe kjo çon në më shumë disiplinë mendore tek ata njerëz që e praktikojnë atë. Kështu që, unë personalisht konsideroj se të gjithë mund të praktikojnë fenë e tyre me sistemin e tyre të urisë, pavarësisht se cilit besim i përkasin. Dhe çdo person pa fe, që është ateist, sa më shumë të vdesë urie, ka një prognozë më të mirë.

Propozimi yt është në orën pesë të vaktit të fundit të pasdites?

Ky është qëndrimii im personal. Nuk mund të them tani që e rekomandoj për të gjithë. Unë personalisht përpiqem t'i përmbahem asaj, sa më shpejt që të jetë e mundur për të përfunduar vaktin tim të fundit, deri në mëngjesin e ardhshëm.

Le të kalojmë në një fushë tjetër që është afër zemrës tënde, alpinizmi. Disa ditë më parë Presidentja ju dekoroi për luftën për mëvetësi, pavarësi, për përparim të shtetit, për meritat tuaja kardiake, por edhe për suksesin historik të pushtimit të 14 majave. Ajo që më intereson është se, si unë, edhe Ju nuk jeni në moshën 20 vjeçare. Si arrini ta keni atë energji në këtë moshë? Së dyti, gjatë prezantimit tënd të parafundit, tregove fotografi të tuat duke u ngjitur në majë, por ishin dy alpinistë të vdekur që humbën jetën nga një ortek. Praktikisht, kur shkon në atë ekspeditë, përballesh me vdekjen, dhe përkundër kësaj shkoni. Si i përballoni të gjitha? Pra, së pari me energji dhe së dyti me këtë sfidë kur praktikisht e shikoni vdekjen në sy?

Të gjithë kemi një sasi të caktuar energjie, energji jetësore, e cila është më e larta në fëmijëri. Pra, në fëmijëri kemi energjinë më të madhe, energjinë jetësore. Me kalimin e viteve, ajo energji na dobësohet, kështu që ne ngadalë e humbasim atë energji, dhe në fund para fundit të jetës kemi më pak energji jetësore. Dhe kjo është arsyeja pse të moshuarit humbasin motivin e jetës, janë më të depresionuar në përgjithësi, jo gjithmonë, të moshuarit kanë më pak motivim sesa të rinjtë. Gjëja e mirë është se ekziston mekanizëm për rivendosjen e asaj energjie dhe rritjen e energjisë jetësore, përqendrimin e energjisë jetësore që kemi të gjithë.

Në çfarë mënyre?

Secili duhet të gjejë mënyrën e vet. Kështu e gjeta në male dhe me aktivitetin e dendur fizik. Kështu që kam vënë re se aktiviteti intensiv fizik rrit energjinë time jetësore. E kam dëgjuar këtë nga kolegë të tjerë me të cilët kemi ecur në malet e mëdha - se në njëfarë mënyre rrit energjinë jetësore dhe na bën më të qetë. Në fund të fundit, cilësia e jetës lidhet me nivelin e qetësisë që është në ne. Ky është thelbi i fundit, niveli i qetësisë është gjëja më e vlefshme që mund të arrijmë. Nuk mund t'ua rekomandoja të gjithë shkojnë në lartësi të mëdha, sepse është individuale. Para së gjithash, çdo person duhet të provojë veten në male më të ulëta dhe ka pak predispozitë gjenetike për qëndrueshmëri në ato lartësi, në zonën e vdekjes. Tani, ka rreziqe të mëdha këtu. Gjithkush në jetë, sipas mendimit tim, duhet të pranojë rrezikun e vet, shkallën e rrezikut dhe të marrë përgjegjësinë për veten e tij. Kjo, për mendimin tim, është shumë e rëndësishme.

Si u ndjetë kur patë ato dy alpiniste?

Këto janë ndjenja shumë të fuqishme, ndjenja shumë të forta emocionale sepse me ata njerëz, kjo nënkuptonte jo vetëm dy vajza nga SHBA-ja, por edhe dy sherpasët e tyre. Njëri ishte Migmar, tjetri ishte Lama Tenzin.

Ju kujtohen emrat e vajzave?

Xhina dhe Ana. Lama ishte në atë moment sherpasi më i fortë në atë moment, sepse ai ndihmoi Kristin Gerillan, një grua norvegjeze, me ndihmën e tij për të ngjitur të 14 majat në kohë rekorde. Dhe ky ishte motivi i Xhinës për ta marrë, por, për fat të keq, përfunduan tragjikisht. Kjo ndjenjë, kur përballemi me vdekjen, na hap shumë shikime, sepse thelbi i jetës është të kuptojmë ato parime të jopërhershmërisë, impermanencës. Pra, është një nga parimet themelore në jetë - se asgjë nuk është e përhershme, se gjithçka i nënshtrohet ndryshimit të vazhdueshëm. Dhe në këtë mënyrë vijmë te simboli i përjetësisë. Që do të thotë, ai rreth i përjetshëm që simbolizohet në një simbol të lashtë egjiptian të Gnosticizmit, në të cilin gjarpri ha bishtin e tij, si një rreth. Dhe ky është simboli i përjetësisë. Kjo do të thotë ikonografi e lashtë egjiptiane, e cila tregon se ndriçimi mund të arrihet vetëm me përvojë personale. Përvoja personale është diçka e vlefshme. Nuk mund ta përshkruaja atë ndjenjë këtu me fjalë, për t'ju thënë se si u ndjeva në majën e Everestit ose në majën e 13 maleve të tjera mbi 8.000 metra, sepse fjalët nuk e përshkruajnë atë. Mund t'ju them se atëherë e kuptoj se ne jemi vetëm një pjesë e universit në një aspekt, e në një aspekt tjetër se ne jemi një mikrokozmos në vetvete. Edhe ti dhe unë, të gjithë jemi një mikrokozmos brenda makrokozmosit. Dhe kur përballemi me vdekjen, kur përballemi me rrezikun e vdekjes sonë, kuptojmë se ekziston ai rreth i përjetshëm, ku nuk ka vdekje, "vdekje" në thonjëza, por ka vetëm lindje, rikthim. Dhe është ky rreth që ripërtërin energjinë, energjinë jetësore. Secili duhet të gjejë atë mënyrë. A do të jetë ecje përgjatë Vardarit, a do të jetë alpinizëm në malet e vogla, ngjitje në Vodno, duke shkuar në malet tona, Malin Sharr, Sollunska Gllavë... Nëse dikush nget një biçikletë, biçikletë të rregullt ose biçikletë malore, është zgjedhje personale. Megjithatë, kur niveli i ndërgjegjësimit rritet, ajo që ne e quajmë “a lojalnes”, atëherë ky është thelbi. Në fund të fundit, nuk mund t'i shpjegojmë askujt, për shembull, shijen e mandarinës nëse nuk e ka provuar. Pra, duhet përvojë personale, dikush duhet të provojë një mandarinë dhe të njohë shijen. Nëse dikush nuk e ka provuar, pa marrë parasysh se çfarë mund t'i shpjegojmë, nuk ka asnjë shans që ta kuptojë. Ajo që është e vlefshme është një përvojë personale në jetë. Unë personalisht besoj se çdo person në jetë duhet të shkojë me përvojë personale sepse ka rritje në jetë, por duhet të dimë se ka edhe rënie në jetë. Pra, kemi rritje dhe rënie, është pjesë e jetës. Dhe në fund, është e gjitha një tërësi.

E di që po nxiton, duhet të udhëtosh, kështu që një pyetje e fundit. Në karrierën tuaj, a keni pasur njerëz që janë kthyer nga vdekja klinike dhe kanë thënë ndonjë gjë për atë kohë kur ata ishin klinikisht të vdekur?

Kjo është pikërisht pyetje për fund. Quhet përvojë pranë vdekjes, që do të thotë përvojë pranë vdekjes. Kam pasur më shumë pacientë që e kanë përshkruar, kështu që e kanë përshkruar, madje kam pasur kolegë që e kanë kaluar si pacientë, e kanë kaluar atë përvojë në tunel. Ka pasur pacient që tha se po hynte në tunel dhe po lëkundej majtas e djathtas, se po e shtynin në njërën anë, po e shtynin në anën tjetër. Këto janë përvojat e njerëzve që e kanë kaluar atë dhe në fund kthehen në jetë. Unë personalisht kam ndjerë një përvojë të ngjashme kur zbrita nga Kançenxhunga, kur më mbaroi oksigjeni në 8.400 metra, oksigjeni im mbaroi dhe pa oksigjen zbrita rreth 300 metra. Dhe në atë moment mu zgjidh krejt filmi i jetës, kjo ishte gjëja e parë. Dhe nga pikëpamja fizike, thirrjen më të afërt e kisha kur zbrisja nga Mangaparga, mali vrasës, kur e kisha kapërcyer tashmë, ngjiteshim në majë, kur zbrisja kaloja pjesën më të vështirë përmes “murit të shoferit” dhe isha tashmë i relaksuar, kështu që kisha një rrëshqitje dramatike, dy-tri metra më poshtë. Megjithatë, isha me fat, një fiksim i dyfishtë në atë litar, dhe ajo rrëshqitje ishte përjetësi. Së fundi, kur Stojankov më mbajti prapa për disa sekonda ndërsa hapa sytë, pata atë ndjenjën e një përvoje afër vdekjes. Dhe ato përvoja janë shumë të rëndësishme. Dhe nuk do t'ia rekomandoja askujt, mirëpo këto janë përvojat që më çlirojnë nga frika e vdekjes. Frika nga vdekja është frika më e madhe që kemi të gjithë. Nuk ka njeri që nuk ka frikë nga vdekja. Dhe është faktori më i madh kufizues për të gjithë ne. Fatkeqësisht. Por, kushdo që arrin ta heqë qafe atë frikë do të jetë shumë më i qetë në jetë.

Faleminderit dhe udhëtim të mbarë në Kinë!

Ju faleminderit, edhe ju.

foto: Frosina Naskoviq