Shkup, 9 qershor 2024 (MIA) - Kërkimi i ryshfeteve, shërbimeve seksuale, “blerja” e tezave të masterit dhe doktoraturë, por edhe blerja e detyrueshme e teksteve shkollore për të dhënë provim apo për të marrë nënshkrim janë pjesë e gamës së sjelljeve korruptive me të cilat mund të përballen studentët në institucionet e arsimit të lartë.

Pas jehonës së çështjes “Erasmus” në vitin 2016, e cila mori epilog pas gjykimit të përsëritur vitin e kaluar, nuk ka mbërritur asnjë zë në opinion për dukuri të tjera të tilla në institucionet e arsimit të lartë. Mos ndoshta “Erasmus” e ka vënë sistemin në rregull, apo sepse qytetarët, studentët, që jetojnë në një sistem, i cili sipas të gjitha vlerësimeve përkatëse ndërkombëtare është i korruptuar, ose nuk e njohin korrupsionin ose kanë frikë ta raportojnë atë.

Në gjykimin e përsëritur, Gjykata Themelore Penale e Shkupit i shpalli fajtorë tre profesorët e Fakultetit Ekonomik në Universitetin “Shën Cirili dhe Metodi” për pranim dhe dhënie ryshfeti, në lidhje me rastin “Erasmus”. Gjykata dënoi Bobek Shuklevin dhe Sllave Ristevskin me gjithsej tetë vjet burg, ndërsa Dragan Denkovski me burgim me kusht. Në këtë rast është akuzuar edhe profesori Stojan Debarliev, për të cilin Gjykata Penale në vitin 2020 ka vendosur se nuk është fajtor për “keqpërdorim të pozitës dhe autoritetit zyrtar”.

Vitin e kaluar, Instituti për Kërkime Strategjike dhe Edukim, në bashkëpunim me partnerë nga Tirana dhe Beogradi, kreu një anketë mbi perceptimet e studentëve për korrupsionin në arsimin e lartë. Sondazhi përfshiu 943 të anketuar në të tre vendet nga universitetet e kryeqyteteve, por edhe në brendësi. U krijua një mostër, e cila dha një pasqyrë sesi studentët e perceptojnë korrupsionin në arsimin e lartë, ku mbi 20 për qind e tyre në të tre vendet besojnë se korrupsioni është shumë i pranishëm në universitetin ku ata studiojnë. Kjo përqindje ishte më e larta në Serbi (24 për qind), ndërsa në Maqedoninë e Veriut dhe Shqipëri ishte nën 20 për qind.

Për rezultatet e studimit, si dhe për temën e korrupsionit në arsimin e lartë në formë të ryshfetit dhe zhvatjes, biseduam me Misho Dokmanoviq, profesor i Historisë së së Drejtës dhe Historisë Bashkëkohore të Maqedonisë në Fakultetin Juridik "Justiniani I", i cili është pjesë e këtij investigimi. Si sjellje korruptive, studentët në vend zbuluan mashtrimin në provime dhe “blerjen” e tezave të masterit dhe doktoraturës, si dhe blerjen e detyrueshme të teksteve shkollore për të dhënë provimin.

 “Gjithashtu, nuk na interesonte se cilat janë llojet, format e korrupsionit, të cilat studentët i identifikojnë si kryesoret. Shumë interesant është fakti se në Maqedoni është evidentuar edhe momenti i studentëve që kopjojnë në provime ose që, le të themi, marrin ndihmë për shkrimin e tezave të masterit dhe doktoraturës, një për qind, i cili në krahasim është rritur pothuajse dy herë më shumë se dy vendet e tjera. Ky perceptim ekziston në Maqedoni. Po ashtu, në anën tjetër, le të themi, në Serbi dhënia e ryshfetit përmes pagesës për provim është shumë më e përhapur, gati 10 pikë përqindje më shumë në Serbi”, thotë Dokmanoviq në një intervistë për MIA-n.

Njëzet për qind e studentëve në Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut e kanë regjistruar si problem blerjen e librave për përgatitjen e provimeve.

“Gjithashtu në pjesën e Maqedonisë ekziston ky perceptim që ju thashë për nxënësit që mashtrojnë në provime, por edhe blerjen e detyrueshme të librave për përgatitjen e provimeve. Në Maqedoni dhe Shqipëri, 20 për qind e studentëve e identifikojnë atë si problem. Pra, është ajo praktikë e vjetër ku studentët hyjnë në borxhe në një farë mënyre për të blerë tekstin shkollor që të mund të japin provimin para profesorit. Natyrisht, ajo që na intereson është se si ta parandalojmë në të ardhmen“, thotë Dokmanoviq.

Instituti ka punuar muajt e fundit, ka nënshkruar memorandume bashkëpunimi me disa universitete në vend dhe ka organizuar trajnime për punonjësit, për administratën, por ka punuar edhe me organizatat studentore. Në fund të majit, ata organizuan një trajnim për 30 udhëheqës studentë nga të tre vendet në Ohër, ku praktikisht i trajnuan se si të ndihmojnë studentët të denoncojnë korrupsionin.

Dy të tretat e studentëve nuk dinë se ku të raportojnë apo denoncojnë korrupsionin

Korrupsioni është depërtuar thellë në të gjitha poret e shoqërisë sonë dhe shumë shpesh mungesa e besimit në sistem çon në heshtje përballë dukurive negative sociale. Sipas hulumtimit, studentët shpeshherë nuk kanë guxim të denoncojnë sjellje korruptive, por problemi është se, sipas hulumtimit, dy të tretat e tyre nuk dinë se ku ta raportojnë korrupsionin.

“Problemi kryesor është inkurajimi i studentit për të raportuar diçka që ndodh në fakultet. Hulumtimet në shumicën e rasteve tregojnë se, le të themi, në Maqedoni dy të tretat nuk e dinë se ku duhet të raportojnë korrupsionin, prandaj duam ta forcojmë sadopak dhe në atë drejtim po i kryejmë këto aktivitete me qëllim të këtij projekti, i cili financohet nga Ministria e Punëve të Jashtme të Norvegjisë për t'i ndihmuar studentët tanë të punojnë në një atmosferë më motivuese në pjesën e studimeve në fakultete, thekson ai. 

Në kuadër të projektit, ata krijuan edhe një faqe interneti të posaçme rajonale me një asistent digjital, i cili duhet t'i ndihmojë studentët, nëse duan të raportojnë korrupsionin, të kuptojnë se si ta bëjnë këtë.

Hulumtimi në vendin tonë është bërë në universitetet shtetërore në Shkup, Shtip, Manastir dhe Tetovë, ku perceptim pak më i lartë për sjellje korruptive vërehet në universitetet në Tetovë. Të paktën kështu ka treguar perceptimi i studentëve që nga fillimi i vitit të kaluar. Ka pasur një tendencë të lehtë të perceptimit më të lartë të korrupsionit në këtë qytet sesa në tre qytetet e tjera.

Në lidhje me faktin nëse rasti kur një student kërkon nga një student tjetër shërbime për tezat e diplomimit, masterit apo të provimeve mund të përfshihet në korrupsion, Dokmanoviq thotë se në këtë hulumtim nuk janë thelluar, sepse nuk e kanë pritur këtë moment, por ka përmendur se kur kanë mashtruar lidhur me provimet ose kur shkruajnë tezat, studentët mund të marrin ndihmë nga një punonjës universiteti, por edhe nga një student tjetër. Ai shtoi se ka reklama në media, të cilat reklamojnë hapur shkrimin e tezave. Ndërsa nëse kanë njohuri për rastet kur profesori apo asistenti shkruan tezën e studentit, ai thotë se për momentin kanë vetëm indicie, por nuk kanë prova.

Ai shton se punonjësit të cilët janë përgjegjës për këtë kanë shumë pak përvojë në raportimin e korrupsionit dhe ndonjëherë ka raste të denoncimit të rremë. Si moment pozitiv ai thekson se pjesa më e madhe e perceptimit të korrupsionit reduktohet në segmente më të vogla siç është detyrimi për të blerë libra.

Hulumtimi i drejtohet vetëm shtetit, por jo edhe universiteteve private, dhe nëse ka njohuri për situatën atje, Dokmanoviq thotë se kjo çështje duhet të studiohet në të ardhmen.

Edhe blerja e detyrueshme e librave për të dhënë një provim është sjellje korruptive

Studentët kanë dy institute në universitete, ku mund të raportojnë korrupsionin – avokatin e studentëve dhe oficerin anti-korrupsionit. Sigurisht që mund të raportojnë edhe në institucionet e tjera kompetente të shtetit, por këto janë dy institutet jo paralele që kanë në dispozicion, të cilat ende nuk janë ringjallur dhe një nga arsyet është perceptimi i korrupsionit.

Për këtë temë biseduam me studenten avokate të UKIM-së, Savçe Gjosheva, e cila në këtë pozitë është që nga nëntori i vitit të kaluar. Në një intervistë për MIA-n, ajo thotë se vetë studentët nuk janë mjaftueshëm të vetëdijshëm se çfarë do të thotë korrupsion dhe se në shoqërinë tonë sjellja korruptive është bërë aq normale sa që qytetarët shpesh nuk janë të vetëdijshëm se është korrupsion dhe se mund të bëhet ndryshe dhe më mirë.

Gjosheva thotë se nga koha kur është në këtë pozitë nuk ka pasur raportime nga studentët për ryshfet dhe zhvatje. Ajo deri më tani ka pranuar rreth 20 ankesa, disa prej të cilave kanë të bëjnë me ushqimet dhe bursat e studentëve, ndërsa institucioni kompetent është Ministria e Arsimit dhe Shkencës.

“Kam pasur 15 ankesa ku përfshihen shkelje të të drejtave, mosmarrëveshje mes profesorit dhe studentit, mosmarrëveshje mes dekanatit dhe asamblesë studentore të fakultetit, zgjedhjet për asamblenë studentore të fakultetit, të cilat kanë pasur disa shkelje ose kanë qenë jolegjitime etj. Kësi lloj peticionesh kam marrë nga muaji nëntor e deri më tani, dhe ato kanë qenë të tilla, ku Komisioni për standarde studentore ka pasur më shumë kompetencë si dhe Ministria e Arsimit dhe Kulturës, prandaj ua kam përcjellë këtyre institucioneve”, thotë ajo.

Ajo nuk është përballur me raportime për ryshfet dhe zhvatje dhe thekson se studentët duhet të inkurajohen të raportojnë nëse përballen me një situatë të tillë.

“Unë supozoj se studentët duhet të inkurajohen dhe të jenë të vetëdijshëm se ky është vërtet një krim, ndaj duhet denoncuar. Ose kjo vjen nga mungesa e guximit ose nga mungesa e ndërgjegjësimit, sepse në vendin tonë korrupsioni është aq i depërtuar në të gjitha poret sa ndonjëherë nuk e regjistrojmë, ndaj ja disa shembuj më të vegjël që kanë elemente korruptive edhe ne nuk janë në dijeni për to”, thotë Gyosheva.

Ajo thekson se pavarësisht se nuk ka raportime të tilla, nuk kanë as të dhëna cilësore se realisht nuk ka korrupsion dhe ajo që dëgjohet mes kolegëve si problem është blerja e detyrueshme e librit për të marrë nënshkrim apo për të kaluar një provim.

“Megjithatë, ende dëgjojmë çdo ditë biseda mes vetë studentëve se ka korrupsion, vetëm se ata nuk janë të guximshëm ose nuk kanë dijeni për ta denoncuar. Për shembull, në shumicën e rasteve ajo që mund të pretendoj si një rast që ekziston dhe nuk raportohet është pikërisht shembulli i librave ku profesorët u kërkojnë studentëve të blejnë librat e tyre për të marrë nënshkrimet e tyre, në mënyrë që ata të mund të marrin një provim, dhe mund të kalojnë. Kjo, p.sh., nuk është raportuar, dhe duhet raportuar, sepse vërtet është korrupsion,” thekson avokatja e studentëve të Universitetit “Shën Cirili dhe Metodi”.

Për tentativat e studentëve për të “blerë” tezën e diplomës, masterit, madje edhe doktoraturë, ajo thotë se është një problem i gjerë dhe më i thellë, sepse për këtë sjellje nuk mund të fajësohen vetëm studentët.

“Këtu fajësohet edhe sistemi që lejon studentët ta përdorin për qëllimet e tyre. Ai sistem u lejoi atyre disa boshllëqe ku studentët mund të kalonin dhe të merrnin diçka në një mënyrë shumë më të lehtë dhe të përfitonin më shumë. Absolutisht kjo sjellje është e pasaktë, por edhe nxënësit duhet të jenë më të ndërgjegjshëm. Tani për tani, nuk mendoj se ka një ndërgjegjësim më të lartë për korrupsionin pikërisht sepse ai është i përhapur çdo ditë dhe ne nuk e vërejmë si të tillë, thotë ajo.

Ajo sqaron rolin e avokatit të popullit studentor, por edhe procedurën sesi studentët mund të raportojnë korrupsionin. Avokati i studentëve ndërmjetëson midis mosmarrëveshjeve që ndodhin mes profesor – student, dekanat – asamble fakulteti, grup studentësh, sa herë që ka shkelje të së drejtës së studentit, avokati studentor është aty për të mbrojtur dhe respektuar të drejtat e tij.

“Më të shumtën e rasteve, ai student ombudsmen vepron si ndërmjetës në mosmarrëveshjet duke dhënë sugjerime se si duhet të zgjidhen ato. Zakonisht institucionet dëgjojnë indikacionet e ombudspersonit të studentëve. Natyrisht, raportet për korrupsion mund të arrijnë edhe te avokati i popullit studentor, pasi që më tutje kam bashkëpunuar edhe me institucione të tjera si KSHPK-në, oficeri kundër korrupsionit, në mënyrë që të merren vendime sipas rastit”, sqaron Gjosheva për MIA-n.

Procedura konsiston në dërgimin e një ankese nga studenti tek avokati i popullit studentor dhe pasi analizohet ajo fillon të ndërtohet rasti.

“Unë marr kontakt me studentin, palën tjetër dhe palët e interesuara dhe shqyrtoj çështjen për të marrë më shumë prova për të ndërtuar një çështje dhe kështu vazhdoj të reagoj në institucionin e nevojshëm që mund ta zbardhë çështjen, respektivisht të jap indikacionet e duhura”, thotë ajo.

Gjeneratat e reja janë më të zëshëm, i kanë ardhur në majë të hundës pengesat në sistemin arsimor 

Për fenomenin e korrupsionit në arsimin e lartë dhe si inkurajohen studentët për të ndryshuar sistemin flasim me Anisia Ugrinovska, kryetare e Organizatës për Dialog dhe Afirmim të Nxënësve dhe Studentëve të shkollave të mesme (ODAS) dhe delegate e të rinjve në Kombet e Bashkuara. Ajo është në vitin e parë në Fakultetin Juridik “Justinian First” në Universitetin “Shën Cirili dhe Metodij” dhe në një bisedë për MIA-n thotë se së fundmi ka vërejtur se gjeneratat po bëhen më të zëshme për devijimet sociale.

"Kohët e fundit kemi vënë re se brezat po bëhen gjithnjë e më të zëshëm. Jam në vitin e parë në universitet dhe realisht ata që do të vijnë pas nesh mendoj se do të jenë edhe më të zëshëmse ne dhe akoma më të guximshëm për të vënë në pah këto sfida në arsim dhe problemet e pengesat... Mendoj se ndoshta ka ndodhur të gjithë studentët mbi kokën time, duke përfshirë edhe mua nga pengesat dhe pengesat në sistemin arsimor. Duke filluar nga shkolla e mesme u përballëm me mungesë si të teksteve ashtu edhe të arsimit online, qofshim në gjimnaz apo fakultet, vitet e fundit kishim vetëm pengesa në sistemin arsimor. Pra, të gjithë ata faktorë kanë ndikuar që ne të jemi shumë më të guximshëm si gjenerata, madje flasim shumë më tepër për korrupsionin", thotë Ugrinovska.

Ajo thekson se korrupsioni ekziston kudo në botë, prandaj edhe në vendin tonë, sado që studentët të përpiqen të arrijnë notat dhe të përfundojnë arsimin e lartë me integritet dhe qasje të ndershme, sërish ndonjëherë hasin në anomali korruptive. Ajo thotë se personalisht dhe në cilësinë e saj si presidente e ODAS dhe si delegate e rinisë së KB nuk i kanë mbërritur ankesa të tilla, por thekson se është detyrë e tyre nëse kanë informacione të tilla ta raportojnë aty ku duhet.

Dhe ajo iu referua fenomenit të pranuar përgjithësisht të blerjes së një libri nga një profesor i caktuar për të kaluar provimin, duke theksuar se për këtë flitet shpesh mes studentëve.

“Po, ky është një shembull i praktikave korruptive në arsim Shumë shpesh studentët dinë të diskutojnë për këtë temë, se diku duhet të blesh një libër për të marrë një firmë ose për të kaluar një provim etj. Unë personalisht nuk kam pasur një rast të tillë, jam vetëm në vitin e parë në Fakultetin Juridik, por studentët e fakulteteve të tjera mund ta kenë ditur se kolegët e tyre më të vjetër mund të përmendin diçka të tillë”, thotë Ugrinovska.

Ajo thotë se në devijimet ndonjëherë kontribuojnë edhe vetë studentët, pikërisht përmes shembujve të “blerjes” së tezave të diplomave dhe punimeve të tjera dhe shton se diploma universitare nuk është garanci për cilësi, por për të mësuar cilësor dhe të përkushtuar.

Në pesë vitet e fundit, dy denoncime në universitetet shtetërore, njëri për një profesor që është refuzuar, dhe tjetri për një student përfundoi me masë pedagogjike

MIA i parashtroi  pyetje universiteteve shtetërore dhe MPB-së për rastet e mundshme të raportuara të korrupsionit si ryshfet dhe zhvatje nga ana e profesorëve ndaj studentëve në pesë vitet e fundit, ndërsa vetëm njëri nga universitetet, "Shën Klimenti i Ohrit" – Manastir (USHKO) nuk ka raportuar për dy raste të raportuara. Në universitetet e tjera nuk ka raportime për korrupsion dhe as në Ministrinë e Punëve të Brendshme, sipas përgjigjeve të tyre.

Sipas përgjigjes së tyre, dy ankesa të sinjalizuesve për sjellje korruptive janë dorëzuar në UKLO midis 2020 dhe prillit 2024.

Denoncimi i parë ishte nga një student për një profesor, është vepruar nga personi i autorizuar për pranimin e kallëzimeve për korrupsion në USHKO, ku u konstatua se nuk është ndërmarrë asnjë veprim në përputhje me aktin përkatës të USHKO-së. Procesi për këtë aplikim u zhvillua nga shtatori 2020 deri në shkurt 2021.

Kallëzimi i dytë ishte nga një profesor për një student, u veprua nga personi i autorizuar për pranimin e kallëzimeve për korrupsion në USHKO, ku u konstatua se veprimet janë ndërmarrë në përputhje me aktin përkatës të USHKO-së dhe caktimin e masës pedagogjike nga Komisioni Disiplinor. Ky rast është zgjidhur në periudhën nga shtatori 2021 deri në shkurt 2022.

Në universitetet e tjera shtetërore, “Shën Cirili dhe Metodi” – Shkup, Universiteti i Shkencave dhe Teknologjive Informative në Ohër dhe Universiteti "Goce Dellçev" - Shtip, siç kanë theksuar në përgjigjet e tyre, në pesë vitet e fundit nuk ka pasur raportime për korrupsion dhe deri në momentin e publikimit të lajmit nuk kemi marrë përgjigje nga Universiteti i Tetovës, Universiteti i Evropës Juglindore - Tetovë dhe Universiteti “Nënë Tereza” në Shkup.

Mosfunksionimi i sistemit, problemi me shtetin ligjor, klientelizmi, ndikimet partiake në pozicionimin e lartë të stafit arsimor, mungesa e vazhdimësisë dhe kapaciteteve institucionale dhe mospërputhja në konceptet dhe politikat arsimore, krijojnë një mjedis për lulëzimin e korrupsionit në të gjithë shoqërinë dhe kjo praktikë pasqyrohet në të gjithë procesin arsimor. Ka një dallim të madh mes të dukshmes dhe të padukshmes në procesin arsimor dhe raportit student-profesor dhe anasjelltas. Në këtë kontekst, duhet bërë dallimi mes praktikës dhe “rregullave të lojës” të universiteteve shtetërore dhe private.

Për universitetet private shpeshherë thuhet se zbatohet “rregulli” që studentët mund të bien vetëm nëse pengohen tek shkallët e universitetit, por kjo temë, siç tha bashkëbiseduesi ynë profesor Dokmanoviq, kërkon një hulumtim më të thellë.

Ndërsa koha që të gjithë të kenë një diplomë universitare me çdo kusht po ikën dhe tregu i punës po kërkon gjithnjë e më shumë punëtorë me arsim të ulët ose profesional, mund të jetë momenti i duhur për të reformuar thelbin e arsimit të lartë pa diploma të blera, pa tarifat monopole në çdo fakultet të të njëjtit universitet, pa blerjen e detyrueshme të teksteve për vlerësim dhe me detyrimin e përdorimit të literaturës dhe njohurive nga universitetet që janë në listën e Shangait. Është e nevojshme të reformohen në drejtim të praktikave arsimore dhe ofertës shkencore, në universitetet shtetërore e private dhe në politikat e përgjithshme në arsim, të cilat nuk do t'i lënë shumë hapësirë ​​korrupsionit dhe do të hapin një mundësi të madhe për edukimin e kuadrove me profesionalizëm të lartë, të cilët duhet ta mbajnë me ekspertizën e tyre barrën e reformimit të shtetit.

Ana Cvetkovska

Foto: MIA

Video dhe montazh: Boris Kunoski