Shkup, 3 qershor 2025 (MIA) - Mungesa e kritereve të qarta për projektet rajonale, ndarja e fondeve përmes ministrive dikasteriale pëkundër ndarjes së fondeve përmes Programit për Zhvillim të Barabartë Rajonal, ndarja e fondeve për komunat dhe projektet pa thirrje publike në një procedurë jo transparente, mungesa e një sistemi për vlerësim dhe qëndrueshmëri të projekteve ka ndikim në efektet e investimeve publike në zhvillimin rajonal, raportoi Enti Shtetëror i Revizionit pas auditimit të performancës me temën "Efektet e investimeve publike në zhvillimin e baraspeshuar rajonal".

Auditimi, siç thotë ESHR-ja, është kryer me qëllim që të përcaktohet nëse investimet publike planifikohen dhe zbatohen në mënyrë efikase dhe efektive dhe nëse ato kontribuojnë në zhvillimin e qëndrueshëm rajonal afatgjatë

Auditimi mbuloi periudhën nga viti 2021 deri në vitin 2023, gjatë së cilës u analizuan investimet publike për zhvillim të baraspeshuar rajonal për të cilat janë ndarë ose miratuar fonde nga Buxheti për financimin e projekteve të komunave dhe rajoneve planifikuese, duke përfshirë të dhënat dhe aktivitetet e kryera deri në datën e hartimit të raportit.

“Me auditimin e kryer dhe metodologjinë e aplikuar të auditimit dhe bazuar në provat e mbledhura të auditimit, është fituar siguri e arsyeshme se masat dhe aktivitetet e ndërmarra për ndarjen e fondeve për zhvillim të ekuilibruar rajonal në shumën prej të paktën 1% të PBB-së nga Buxheti në bazë vjetore nuk janë arritur, përzgjedhja e projekteve nuk është efektive me qëllim financimin e projekteve të investimeve publike për nevojat e qytetarëve me ndikim në zhvillimin rajonal, dhe gjithashtu nuk është krijuar monitorim efikas dhe nuk ka sistem për vlerësimin e qëndrueshmërisë së projekteve para se ato të miratohen dhe pas përfundimit të tyre”, citohet në raport

Sipas audituesve, Sistemi SiReRa (Sistemi për Koordinim në Planifikim, Zbatim, Monitorim dhe Vlerësim të Politikës për Zhvillim të Balancuar Rajonal) nuk është i integruar me sistemin e thesarit, gjë që çon në mospërputhje në informacionin mbi fondet e alokuara për zhvillim të balancuar rajonal.

“Për vitin 2023, sipas të dhënave të marra nga Ministria e Financave, fondet e alokuara për zhvillimin rajonal arrijnë në 2.91% të PBB-së, ndërsa sipas sistemit SiReRa, ato arrijnë në 0.74% të PBB-së. Nga këto fonde, vetëm 5% deri në 10% ndahen përmes Programit për Zhvillim të Balancuar Rajonal, dhe pjesa tjetër ndahen përmes programeve të ministrive të tjera për të cilat, për shkak të mungesës së një akti nënligjor të parashikuar në ligj, efekti në zhvillimin rajonal nuk mund të përcaktohet”, citohet në raport.

Audituesit zbuluan se investimet publike të Ndërmarrjes Publike për Rrugët Shtetërore për ndërtimin e rrugëve rajonale dhe autostradave me rëndësi rajonale nuk u morën në konsideratë si fonde të destinuara për zhvillim të balancuar rajonal. “Këto projekte kapitale lidhen drejtpërdrejt me prioritetin 1.3 të Strategjisë për Zhvillim të Balancuar Rajonal dhe përfaqësojnë një angazhim të rëndësishëm financiar. Në vitin 2023, këto investime arritën në 23,901,217 mijë denarë, ose rreth 388 milionë euro”, citohet në raport.

Me auditimin u arrit në përfundimin se nuk ka sistem për matjen dhe njohjen e projekteve rajonale të përputhura me praktikat e mira të BE-së dhe nuk ka kritere të qarta për të përcaktuar nëse një investim bie në kategorinë e projekteve me ndikim rajonal apo projekteve për zhvillim lokal.

Auditimi mbuloi 76 projekte investimi të financuara përmes Programit për Zhvillim të Balancuar Rajonal, Programit për Uljen e Dispariteteve Rajonale, si dhe përmes Ministrisë së Transportit dhe Komunikacionit dhe Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, me një total prej 33.2 milionë eurosh. Përveç kësaj, u përfshinë edhe projekte rajonale të menaxhimit të mbeturinave në të tetë rajonet planifikuese, të financuara me kredi, grante dhe fonde buxhetore me një total prej 144 milionë eurosh.

Buxheti për periudhën 2021-2023, siç thuhet në raport, transferoi fonde te komunat për financimin e projekteve pa zbatuar një normë transparente dhe pjesëmarrëse për përzgjedhjen e komunave për ndarjen e fondeve dhe përzgjedhjen e projekteve. “Në vitin 2023, 72% e granteve kapitale u dhanë drejtpërdrejt 41 komunave për 67 projekte, pa një thirrje publike me vendime të Qeverisë pas ndryshimeve të miratuara në Parlament. Nuk është zbatuar asnjë procedurë përzgjedhjeje për komunat dhe projektet si dhe nuk është vendosur asnjë monitorim efektiv i zbatimit të tyre”, nënvizohet në raport

Nga projektet e analizuara për të cilat janë ndarë fonde drejtpërdrejt, audituesit përcaktuan se, megjithëse janë ndarë dhe transferuar fonde të konsiderueshme nga Buxheti i Shtetit për projekte komunale, disa prej tyre janë ende në fazën fillestare ose nuk kanë filluar.

“Qytetit të Shkupit, në periudhën 2021–2023, i janë ndarë 720,000 mijë denarë përmes Ministrisë së Transportit për projekte infrastrukturore, por fondet janë ende në llogaritë e dedikuara dhe zbatimi nuk ka filluar. Për projektin "Ndërtimi i një kryqëzimi midis bulevardit Nikolla Karev dhe bulevardit Sllovenia - faza e dytë", fondet në vlerë prej 120,000 mijë denarësh u ndanë në vitin 2021, kontrata e prokurimit publik u lidh pas dy vitesh e katër muajsh, ndërsa për projektet "Ndërtimi i plotë i Korridorit Jugor si zgjidhje për bulevardin" dhe projektin "Ndërtimi i plotë i bulevardit ASNOM dhe ndërtimi i bulevardit Hasan Prishtina" u ndanë fonde në vlerë prej 600,000 mijë denarësh, por nuk janë lidhur kontrata për prokurim publik për zbatimin e projekteve”, theksojnë audituesit. Në raport thuhet se në periudhën 2020-2023, Komunës së Strumicës, nëpërmjet Ministrisë së Transportit, i janë ndarë 191,000 mijë denarë për ndërtimin e një vendbanimi social (faza e parë dhe e dytë). Vetëm faza e parë është zbatuar, ndërsa fondet për të dytën (65,000 mijë denarë) janë transferuar nga llogaria e dedikuar në buxhetin kryesor të komunës

“Komunës së Çuçer Sandevës i janë ndarë fonde në shumën totale prej 84,895 mijë denarësh nga Buxheti për ndërtimin e një impianti për trajtimin e ujërave të zeza në vendbanimin Kuçevishka Bara. Në dhjetor 2023, u transferuan 60,000 mijë denarë dhe 24,895 mijë denarë u miratuan në tetor 2024 nëpërmjet programit "AA" për projekte infrastrukturore për komunat. Pavarësisht faktit se komuna ka siguruar miratimin për ndërtim dhe tokën përkatëse, zbatimi i projektit ende nuk ka filluar. Arsyet janë mungesa e një studimi fizibiliteti për qëndrueshmërinë ekonomike dhe financiare dhe efektet e pritura të projektit, si dhe fakti që projekti bazë, me një vlerë të parashikuar prej 223,472 mijë denarësh, është zhvilluar pas një prokurimi me një çmim simbolik prej vetëm 0.01 denarësh, në një periudhë jashtëzakonisht të shkurtër prej 14 ditësh, me parallogaritje që nuk korrespondojnë me çmimet e tregut”, citohet në raport.

ESHR-ja thekson se në vitin 2023, Komunës së Prilepit i janë ndarë fonde në vlerë prej 65,000 mijë denarësh përmes Ministrisë së Mjedisit Jetësor, Shëndetit Publik dhe Mbrojtjes Sociale për një projekt për përfundimin e ndërtimit të një impianti për riciklimin e mbeturinave. Projekti, siç thonë ata, filloi të ndërtohet në vitin 2013 dhe pas një procedure të prokurimit publik të zhvilluar në vitin 2024, janë lidhur kontrata për përfundimin e ndërtimit.

Për projektet e zbatuara përmes Programit për Zhvillim të Barabartë Rajonal, audituesit kanë përcaktuar se po paguhen fonde për projekte që nuk janë zbatuar në fund të vitit me qëllim ndarjen e të gjitha fondeve të planifikuara.

“Qendrat për zhvillim të rajoneve planifikuese kanë kapacitet administrativ për menaxhimin e projekteve, por projektet e tyre kryesisht kanë karakter lokal, jo rajonal, gjë që zvogëlon efektivitetin e tyre në arritjen e qëllimeve për zhvillim të barabartë rajonal”, thekson ESHR-ja.

Audituesit përcaktuan se efektet e parave të investuara në investime publike nuk monitorohen në mënyrë sistematike, nuk është hartuar një sistem për monitorimin e efekteve dhe qëndrueshmërisë së investimeve publike ndërsa treguesit dhe rezultatet e projekteve nuk vlerësohen për të vlerësuar justifikimin e fondeve të shpenzuara, si dhe për të përcaktuar nëse projektet kanë arritur qëllimet e përcaktuara përmes treguesve specifikë dhe të matshëm të performancës.

“Për menaxhimin rajonal të mbeturinave, është planifikuar krijimi i pesë ndërmarrjeve rajonale të menaxhimit të mbeturinave, të cilat do të përfshijnë deponitë kryesore dhe stacionet e transferimit të organizuara si më poshtë: Rajoni i Shkupit: deponia e Drisllës, Rajoni i Pollogut: deponia e Rusinës, Gostivar, Rajoni Lindor dhe Verilindor: deponia e Meçkuevcit, Sveti Nikole (Shën Nikollë), Rajoni i Pelagonisë dhe Rajoni Jugperëndimor: deponia e Novacit, Manastir dhe Rajoni i Vardarit dhe Rajoni Juglindor: deponia e Dobroshincit, Vasilevës”, citohet në raport.

Auditimi analizoi dy projekte të integruara të menaxhimit të mbeturinave, të financuara nga BE-ja, institucionet financiare ndërkombëtare dhe donatorët, që mbulojnë shtatë rajone. Sipas auditouesve, rajoni planifikues i Shkupit, megjithëse më i vogli për nga sipërfaqja dhe më i madhi për nga popullsia dhe edhe pse ka një Studim Fizibiliteti dhe Analizën e Kostos dhe Përfitimit (FSCBA) 1, nuk është përfshirë në projektet për një sistem rajonal të menaxhimit të mbeturinave, megjithëse ekziston mundësia e arritjes së efekteve më të mëdha.

“Qeveria ka pranuar rritjen e bashkëfinancimit kombëtar për të mbuluar kostot shtesë, duke marrë parasysh rëndësinë e projektit për përmirësimin e menaxhimit të mbeturinave dhe përmbushjen e detyrimeve të Direktivave të Mbeturinave. Me analiza shtesë, kemi përcaktuar se për shkak të anulimit të një pjese të fondeve të alokuara IPA në vitet 2022 dhe 2023 dhe rritjes së kostos së projektit, ndërtimi i një deponie rajonale dhe stacioneve të transferimit do të financohet në shumën prej 65% fonde kombëtare dhe 35% fonde të BE-së, gjë që devijon ndjeshëm nga ndërtimi i parashikuar fillimisht prej 85% pjesëmarrjeje të BE-së dhe 15% pjesëmarrje kombëtare”, citohet në raport.

Sipas audituesve, nëse faza e tretë nuk përfundon në kohë deri në vitin 2026, ekziston rreziku i humbjes së plotë të fondeve të alokuara të BE-së.

“Projekti rajonal i menaxhimit të mbeturinave, i cili mbulon pesë rajone planifikuese dhe 45 komuna, vlerësohet në 95.7 milionë euro. Edhe pse studimet e fizibilitetit me vlerë 3.6 milionë euro u përgatitën në kuadër të IPA I (2007–2013), rezultatet e tyre nuk u aplikuan në hartimin e projektit për shkak të një ndryshimi në zgjidhjet teknike me bashkimin e dy rajoneve planifikuese”, citohet në raport.

Sipas audituesve, nuk është kryer asnjë analizë e re e efektivitetit të kostos së projektit të menaxhimit të mbeturinave sipas zgjidhjeve të rishikuara, ndryshe nga projektet e ngjashme të financuara me fondet IPA, të cilat kanë matur efekte konkrete si një ulje prej 29 për qind të ndotjes dhe një ulje prej 59 për qind të gazrave të qelqta. Këtij projekti, siç thuhet në raport, i mungon një vlerësim objektiv i rezultateve të pritura, gjë që përbën rrezik për objektivitetin e vlerësimeve të projektit. Përveç kësaj, nuk u dhanë prova për miratimin e projektit nga këshillat bashkiake.

Në Raport citohet se mungesa e konsistencës në politikën rajonale të menaxhimit të mbeturinave, ndryshimet në zgjidhjet teknike dhe koordinimi i pamjaftueshëm me bashkitë përbëjnë një rrezik të konsiderueshëm për krijimin me sukses të një sistemi modern dhe të qëndrueshëm të menaxhimit të mbeturinave.

Për të kapërcyer situatat e identifikuara, audituesit dhanë rekomandime për institucionet kompetente që të ndërmarrin masa dhe aktivitete për të siguruar menaxhim efikas të investimeve publike, për të siguruar zhvillim të balancuar rajonal dhe për të krijuar kushte për menaxhim të papenguar rajonal të mbeturinave si një parakusht themelor për mbrojtjen e mjedisit.

Foto: ESHR