28 shtator 2023

(Instituti Ndërkombëtar i Studimeve të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit - IFIMES)

IFIMES përgatiti një analizë të situatës aktuale politike në Ballkanin Perëndimor pas një sërë takimesh të liderëve rajonalë dhe përfaqësuesve evropianë. Nga analiza “Ballkani Perëndimor 2023: Nga Deklarata e Selanikut deri në prezantimin e ETIAS, ne veçojmë pjesët më të rëndësishme dhe më interesante.

BE-ja nuk di çfarë të bëjë me Ballkanin Perëndimor

Së fundmi në Selanik u festua 20 vjetori i nënshkrimit të Deklaratës së Selanikut, pas së cilës në tetor u mbajt Forumi Strategjik në Bled (FSB), samiti i procesit Bërdo-Brioni në Shkup dhe samiti i procesit të Berlinit në Tiranë.

Në Forumin Strategjik në Bled, Kryetari i Këshillit Evropian, Sharl Mishel, njoftoi zgjerimin e BE-së në vitin 2030. Kjo u pasua menjëherë nga demanti i zëdhënëses së Kryetares së Komisionit Evropian, Ursula fon der Lajen, se ende nuk mund të flitet për përcaktimin e afatit kohor të zgjerimit të BE-së. Në fjalimin e saj të fundit vjetor për Gjendjen e BE-së në Parlamentin Evropian, Fon der Lajen foli përsëri për zgjerimin, më shumë në kuptimin imagjinar sesa real.

Analistët besojnë se BE-ja nuk di çfarë të bëjë me Ballkanin Perëndimor dhe po inkurajon vendet e rajonit me deklarata të ndryshme, duke bërë njëkohësisht një hap përpara dhe dy hapa pas. Nëse BE-ja nuk zgjerohet në Ballkanin Perëndimor, sigurisht që do të bëhet nga Rusia, e cila po bëhet një faktor gjithnjë e më i rëndësishëm në Ballkanin Perëndimor, sepse Ballkani nga çështje politike po bëhet gjithnjë e më shumë një çështje sigurie.

Bosnja dhe Hercegovina me një "model të ri" demokracie

Emërimi i përfaqësuesit të lartë të komunitetit ndërkombëtar në BeH, Kristian Shmit (EPP/CSU), është trashëgimia më e dobët e Angela Merkel. Përfaqësuesi i lartë në Bosnjë dhe Hercegovinë sot, si dikur deputeti i Sulltanit, Omer Pashë Latas, rregullon marrëdhëniet në Bosnjë dhe Hercegovinë. Hipokrizia e politikës së BE-së sublimohet në veprimet e përfaqësuesit të lartë në Bosnjë-Hercegovinë. Duke parë një nga raportet e tij në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, në të cilin ai shkruan në mënyrë pozitive për Dragan Çoviqin (HDZBeH), ai i jep njohjen më të lartë ndërkombëtare një njeriu që në BeH është i lidhur me dënime të formës së prerë për veprimtari kriminale dhe po punon për të shkatërruar BeH-në .

Ne kemi një praktikë që Prokuroria e Bosnjë-Hercegovinës punon ekskluzivisht në Federatën e Bosnjë-Hercegovinës, konkretisht në Kantonin e Sarajevës. BE-ja nuk ka pranuar kurrë që siguria e BeH dhe e rajonit është siguria e saj.

Statusi i kandidatit i dhënë BeH është i kushtëzuar, pasi nuk janë përmbushur prioritetet e vendosura nga BE për fillimin e negociatave. Sot ju keni anëtarë të BE-së që nuk e meritojnë anëtarësimin dhe BeH nuk është shumë prapa tyre. Së dyti, ju keni anëtarë të BE-së që mbështesin dhe bashkëpunojnë

publikisht dhe fshehtas me Rusinë, dhe pastaj lind pyetja se çfarë duhet të bëjë Bosnja dhe Hercegovina për t'u bërë anëtare e BE-së. Nëse ka vullnet në BE, Bosnja dhe Hercegovina mund të bëhet anëtare e BE-së në një periudhë të shkurtër kohore rekord. Çfarë ka bërë deri tani Përfaqësuesi i Lartë Shmit për ta afruar Bosnjën dhe Hercegovinën me BE-në? Ndryshimet në ligjin zgjedhor. Kompetencat e Bonit?! Shtetet e Bashkuara dhe Britania e Madhe kanë të ashtuquajturat lista të zeza, por a i zbatoi përfaqësuesi i lartë kompetencat e Bonit për personat në listën e zezë? Nuk është kështu. Sa i përket Bosnjë-Hercegovinës, në periudhën e mëparshme, zyrtarët e lartë larguan politikanët nga jeta politike në BeH për vepra shumë më të vogla. Pyetja kryesore është se cili është roli i të ashtuquajturit bashkësi ndërkombëtare në BeH në rast të një konflikti, nga përfaqësuesi i lartë, NATO, EUFOR, deri te OSBE-ja, BE-ja dhe KB-ja. Mjetet dhe mekanizmat në dispozicion të bashkësisë ndërkombëtare nuk zbatohen. Ato janë pikërisht të natyrës parandaluese. A do të vihet BeH në pozitën e Ukrainës?

Analistët besojnë se është e rëndësishme të vendosen forca shtesë ushtarake të EUFOR-it në afërsi të qarkut Bërçko në BeH në zonën e Orashjes dhe Bjelinës. Për të parandaluar një konflikt të mundshëm, është e rëndësishme të dislokohen forcat ushtarake të EUFOR-it, mundësisht amerikane, në territorin e qarkut për të parandaluar një konflikt të mundshëm. Mbajtja e stërvitjes së rregullt ushtarake "EUFOR Quick Response 2023" (EUFOR Quick Response 2023) në territorin e Bosnjë-Hercegovinës është një kontribut i rëndësishëm parandalues në përpjekjet për paqe.

Përfaqësuesi i Lartë në BeH Kristian Shmit vendosi autoritetet e reja në BeH së bashku me ambasadorin e SHBA-së në BeH Majkëll Xhej Marfi, megjithëse qeveria në nivelin e Bosnjë dhe Hercegovinës mund të ishte formuar pa Milorad Dodik dhe SNSD-në, Dragan Çoviqin dhe HDZBeH dhe pa Bakir Izetbegoviqin dhe SDA-në. I njëjti ekip vendosi të eliminojë SDA-në nga pushteti dhe ndikoi Milorad Dodik që të pranonte zgjedhjet e vjedhura dhe kështu ta lejonte atë të bëhej president i entitetit të Republika Sërpskës. Kështu, bashkësia ndërkombëtare prezantoi një "model të ri" të demokracisë në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe tani supozohet se po bën llogari me Milorad Dodik. Nëse komuniteti ndërkombëtar synonte të bënte një përparim në BeH, pra një revolucion, qeveria mund të formohej pa SNSD-në, HDZBeH dhe SDA-në, të cilat do të përfaqësonin një impuls të fortë për të krijuar një klimë të re politike në BeH, e cila do ta afronte atë vend me BE-në, dhe tani është sjellë në një gjendje pengesash, bllokadash dhe një rruge të hapur për shpërbërjen e shtetit. Situata do të komplikohet edhe më shumë nëse Rusia tërhiqet nga Marrëveshja e Dejtonit, siç është tërhequr nga disa marrëveshje ndërkombëtare, të cilat kanë rënë dakord për balancën e armëve bërthamore në botë. Bosnja dhe Hercegovina është në periudhën më kritike që nga përfundimi i luftës, ndërsa autoritetet aktuale me sa duket kanë braktisur rrugën e NATO-s, për të cilën ka kontribuar edhe Republika e Kroacisë me veprimet e saj në prapavijë.

Kosova fuçi baruti

Një pjesë e bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë është krijuese e problemeve të shumta, sepse e ka vënë veten në një “situatë poshtëruese”, duke insistuar tek autoritetet e Kosovës me çdo kusht që zgjedhjet lokale të mbahen në prill të vitit 2023 në katër komuna me shumicë serbe në veri të Kosovës (Mitrovicë, Zubin Potok, Zveçan dhe Leposaviq). Zgjedhjet lokale u mbajtën edhe pse nuk kishte kushte, me një pjesëmarrje prej vetëm 3.5 për qind dhe në zonat me shumicë serbe kryetarët e komunave u bënë shqiptarë. Me sa duket, komuniteti ndërkombëtar vendosi të përsërisë gabimet e së kaluarës dhe të thellojë më tej krizën.

Marrëveshja e Brukselit e vitit 2013 parasheh themelimin e Komunitetit të Komunave Serbe (Zaednicës) në Kosovë. Komuniteti i komunave serbe është i konstituuar me statut, por është i garantuar me ligjet e Kosovës, ndryshimet e të cilave kërkojnë shumicën e dy të tretave. Komunitetit të Komunave Serbe (KKS) mund të shpërbëhet vetëm me vendim të komunave anëtare. Edhe pse është jashtë sistemit juridik, KKS është pjesë e rendit kushtetues-juridik të Kosovës. Autoritetet e Kosovës refuzojnë zbatimin e themelimit të KKS-së, duke iu referuar vendimit të Gjykatës Kushtetuese, e cila konstatoi 24 shkelje, përkatësisht dispozita që nuk janë në përputhje me Kushtetutën e Kosovës. Formimi i Bashkësisë së Komunave Serbe është një mënyrë për të normalizuar marrëdhëniet, çdo gjë tjetër çimenton situatën ekzistuese të paqëndrueshme.

Frika nga formimi I KKS-së është e ekzagjeruar, sepse ende nuk dihet se si do të ishte Unioni i Komunave me shumicë serbe, i cili do të themelohej nga 10 komuna, të cilat në total nuk kanë më shumë se 100 mijë banorë dhe mundet me shumë vështirësi të jetë një faktor destabilizimi. Kompetencat që do të marrë KKS-ja nuk do të jenë në gjendje të kufizojnë ndjeshëm aktivitetet e qeverisë qendrore në Prishtinë. Qeveria qendrore do të kishte ende pushtet ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqësor në Kosovë.

Përveç Marrëveshjes së Brukselit, askush nuk i kushton rëndësi Marrëveshjes së Uashingtonit të nënshkruar në vitin 2020, e cila, ndryshe nga Marrëveshja e Ohrit, është nënshkruar. Për këtë arsye ka pritshmëri që marrëveshja e Ohrit të harrohet, sepse duhet gjetur një zgjidhje e re e qëndrueshme sipas modelit “uin-uin”.

Analistët mendojnë se nëse do të vendoset normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet Beogradit zyrtar dhe Prishtinës, i cili do të sigurojë paqe të qëndrueshme dhe stabilitet afatgjatë, është e nevojshme të përfshihen Rusia dhe Kina, pa pjesëmarrjen e të cilave normalizimi i marrëdhënieve mund të jetë vetëm i pjesshëm dhe i përkohshme.

Komuniteti ndërkombëtar këmbëngul që palët në dialog të marrin seriozisht detyrimet e tyre që dalin nga Marrëveshja për Normalizimin e Marrëdhënieve. Në bisedimet në Bruksel më 14 shtator 2023, presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, pranoi një propozim kompromisi për normalizimin e marrëdhënieve në atë mënyrë që aspektet politike të normalizimit të zbatohen në të njëjtën kohë dhe të punohet për formimin e KKS-së, por kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, e hodhi poshtë propozimin, duke insistuar në njohjen nga Serbia, të cilën Vuçiq e refuzoi me vendosmëri.

Analistët besojnë se do të ishte e pranueshme që nënshkruesve të marrëveshjes t'u ofrohet anëtarësimi automatik në BE duke nënshkruar një marrëveshje gjithëpërfshirëse ligjërisht të detyrueshme për normalizimin e marrëdhënieve. Nuk është e pamundur duke pasur parasysh precedentin e njohur tashmë me Bullgarinë dhe Rumaninë, ndërsa Serbia është aktualisht shumë më e rëndësishme për BE-në ekonomikisht dhe politikisht sesa atëherë Rumania dhe Bullgaria. A mund ta “gëlltisë” BE-ja këtë për të mirën e të gjithëve? Analistët mendojnë se pjesë e problemit është edhe një pjesë e bashkësisë ndërkombëtare dhe se Kosova po bëhet fuçi baruti dhe për këtë duhet të merret seriozisht deklarata e Vuçiqit se Kosova po bëhet çështje sigurie.

Vuçiq dhe Kurti janë takuar tetë herë deri më tani dhe nuk kanë nënshkruar asnjë marrëveshje, përfshirë marrëveshjen e Ohrit për normalizimin e marrëdhënieve nga shkurti i këtij viti, e cila është arritur vetëm gojarisht. Për shkak të refuzimit të propozimit për deeskalim, Kosova tashmë është nën masat e BE-së, të cilat paraqesin një lloj sanksioni dhe tashmë kanë shkaktuar, sipas kryeministrit Kurti, një dëm prej 500 milionë eurosh.

Nga Deklarata e Selanikut deri në prezantimin e ETIAS

Nga 1 janari i vitit 2024, BE prezanton Sistemin Evropian të Informacionit dhe Autorizimit të Udhëtimit (ETIAS) për vendet e treta, nga i cili nuk përjashtohen vendet e Ballkanit Perëndimor. Këtu lind pyetja, a dëshiron vërtet BE-ja zgjerimin e BE-së apo dëshiron të çimentojë përgjithmonë procesin e zgjerimit me futjen e ETIAS? Në të njëjtën kohë, BE-ja kërkon nga vendet e Ballkanit Perëndimor që të vendosin viza për qytetarët nga vendet e treta. Kjo do të prekte më së shumti Serbinë, e cila ka një regjim pa viza me shumë vende. Me futjen e vizave për një numër më të madh vendesh që janë anëtare të Lëvizjes së Jo-Angazhimeve, Serbia do të zhbënte efektet pozitive të Samitit të të Paangazhuarve në tetor 2021, i cili u mbajt në Beograd dhe që paraqet një pikë kthese në zhvillim dhe përmirësimin e marrëdhënieve me këto vende. Aplikimi i rregullores ETIAS do të nënkuptonte futjen e vizave për vendet me të cilat Serbia ka filluar të zhvillojë bashkëpunim intensiv ekonomik, që do t'i shkaktonte dëme të mëdha Serbisë dhe vendeve të tjera të rajonit.

Në praktikë, sistemi ETIAS nënkupton që çdo qytetar i çdo vendi të Ballkanit Perëndimor do të duhet të plotësojë një aplikim të veçantë përpara se të hyjë në BE dhe në këtë mënyrë të kërkojë leje për të hyrë në Union. Kjo praktikisht nënkupton futjen e heshtur të një regjimi të ri elektronik kuazi-vizash, krahasuar me lëvizjen aktuale të lirë për të gjithë qytetarët e Ballkanit Perëndimor (përveç Kosovës). Kjo e zhvlerëson statusin kandidat, sepse nuk do të thotë asgjë dhe qytetarët e vendeve të Ballkanit Perëndimor do të jenë në të njëjtin pozicion si të gjithë udhëtarët e tjerë, që vijnë nga çdo pjesë e botës në BE. BE-ja duhet të ndalojë futjen e ETIAS për vendet e Ballkanit Perëndimor dhe të marrë parasysh pranimin e shpejtë të këtyre vendeve në ftesën për anëtarësim në BE. Shtrohet pyetja nëse rajoni i Ballkanit Perëndimor, me një numër të përgjithshëm banorësh, siç kanë Republika Çeke dhe Sllovakia së bashku, mund të kërcënojë integrimin e 450 milionë banorëve të Unionit.

Analistët paralajmërojnë se me miratimin e Deklaratës së Selanikut, BE ka inkurajuar vendet e Ballkanit Perëndimor drejt anëtarësimit në BE, duke shprehur qartë perspektivën evropiane të rajonit. Futja e ETIAS-it, pra vizave elektronike për hyrjen në BE, e bën procesin e zgjerimit dhe gjithçka që thuhet nga përfaqësuesit evropianë të pakuptimtë dhe dëmton reputacionin tashmë të lëkundur të BE-së në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Kjo praktikisht nënkupton futjen e qetë të një regjimi të ri kuazi-vizash, krahasuar me lëvizjen e lirë aktuale për të gjithë qytetarët e Ballkanit Perëndimor. ETIAS është një tjetër gabim strategjike i BE-së në lidhje me Ballkanin Perëndimor. Gabimet vijnë për shkak të verbërisë së zyrtarëve të Brukselit, që shpikin zgjidhje të tilla, për shkak të injorancës së politikanëve kryesorë evropianë, të cilët nuk tregojnë interes për zgjerimin si të tillë, dhe për shkak të qëndrimit të lartë dhe shpesh poshtërues që ata tregojnë ndaj Ballkanit Perëndimor. Rusia dhe Kina, përkundrazi, i ndjekin këto procese me shumë kujdes dhe reagojnë në mënyrë të menduar dhe agresive.

EXPO 2027 është një shans për të gjithë në Ballkanin Perëndimor

Serbia është zgjedhur të jetë mikpritëse e EXPO-së në vitin 2027, e cila është rezultat i procesit të riemërtimit të Serbisë në marrëdhëniet rajonale dhe ndërkombëtare, i cili filloi disa vite më parë nga presidenti Aleksandar Vuçiq.

Serbia mori numrin më të madh të votave në katër raundet e votimit në Asamblenë e Përgjithshme të Byrosë Ndërkombëtare të Ekspozitave (BIE). Serbia, si i vetmi vend nga Evropa Juglindore, konkurroi me SHBA-në, Tajlandën, Spanjën dhe Argjentinën për të qenë vendi pritës i kësaj ekspozite prestigjioze.

Përveç shënimit të 60-vjetorit të themelimit të Lëvizjes së Jo-Angazhimeve në tetor 2021, që ishte një nga ngjarjet më të mëdha planetare të atij viti, zgjedhja e organizatorit për EXPO 2027 është një sukses historik për Serbinë, por edhe një shans që Serbia dhe rajoni i Ballkanit Perëndimor të përfshihen në organizimin dhe prezantimin e EXPO 2027. Serbia konfirmoi angazhimin e saj për zhvillimin dhe forcimin e marrëdhënieve rajonale duke votuar që Shqipëria të zgjidhet anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurimit të KB-së. Shumë kompani nga rajoni do të angazhohen në projektin EXPO 2027 dhe është një shans për Ballkanin Perëndimor që të tregojë “fytyrën e tij të bukur të re”.

Foto: arkivi i MIA-s