Shkup, 27 shtator 2025 (MIA)

Neda DIMOVA PROKIQ

Ministri i Transformimit Digjital Stefan Andonovski, në intervistë për MIA-n, tha se është duke përgatitur version testues të Portofolit digjital dhe se ajo do të prezantohet në Samitin digjital të Ballkanit Perëndimor që do të mbahet më 1 dhe 2 tetor në Shkup.

"Qytetarët duhet ta imagjinojnë si portofol me dokumente personale. Në vend që të bartni patentën e shoferit dhe letërnjoftimin me vete si kartelë, mund t'i bartni në telefonin tënd celular dhe natyrisht të gjitha shërbimet do të jenë të disponueshme atje. Jemi duke e përgatitrur versionin testues. Unë do ta prezantoj, dhe do të prezantojmë dy shërbime që do t'i ofrojë ai version testimi. Ne do të prekim pulsin e qytetarëve, atë do të shkarkojnë qytetarët që do të jenë të pranishëm në Samit, në mënyrë që të mund ta testojnë. Dhe mendoj se deri në fund të vitit tashmë do të kemi version që do ta plasojmë në treg për herë të parë në të gjitha rrjetet e hapura", tha Andonovski në intervistë për MIA-n.

Ai informoi se në Samitin në Shkup do të ketë 800 pjesëmarrës nga mbi 20 vende dhe se qëllimi ishte që Shkupi të kthehet në hartën e ekonomive të zhvilluara digjitale, vendi ynë si një vend i zhvilluar digjital, dhe të tregojmë se çfarë kemi bërë këtë vit të kaluar dhe cili është vizioni dhe planet për të ardhmen.

Lidhur me shërbimet elektronike të qytetarëve, ministri Andonovski thotë se qëllimi është që të gjitha shërbimet, shërbimet më të përdorura nga qytetarët të jenë në dispozicion me një klik.

"Dhe portali uslugi.gov.mk do ta monitorojë këtë proces edhe pse ne kemi filluar tashmë një ridizajnim vitin e kaluar. Çdo përmirësim i ri i portalit do të thotë thjeshtim i pamjes, dhe shërbime më të lehta dhe më të arritshme për qytetarët dhe për kompanitë. Dhe ky është një pararendës i digjitalizimit të përgjithshëm të shërbimeve, që do të thotë se faza tjetër do të jetë digjitalizimi i marrëdhënieve të sektorit të biznesit drejt shtetit", theksoi ai.

Shprehet se kur mori detyrën në Ministrinë dhe me formimin e Ministrisë, portali uslug.gov.mk kishte më pak se 110.000 përdorues, e për momentin, tha Andonovski, numri arrin deri në 195.000 përdorues, që do të thotë se për një vit, për një vit e deri dy tre muaj, ne kemi dyfishuar numrin e përdoruesve të portalit.

Me ministrin biseduam edhe për sigurinë kibernetike, për zbatimin e inteligjencës artificiale në shtetin tonë, çfarë infrastrukture dhe burimesh kemi për aplikimin e digjitalizimit...

Më poshtë vijon intervista e plotë:

Maqedonia e Veriut javën e ardhshme do të organizojë Samitin digjital të Ballkanit Perëndimor . Çfarë lloj sfide dhe mundësie është organizimi i samitit për vendin dhe çfarë do të ofrojë në aspektin e përmbajtjeve tematike dhe pjesëmarrësve?

Maqedonia dhe Shkupi një herë kanë organizuar samit të tillë, praktikisht i pari nga samitet digjitale të Ballkanit Perëndimor u mbajt në Maqedoni në vitin 2018. Dhe që atëherë, Samiti ka rrotuar në shtetet anëtare të Ballkanit Perëndimor 6 me një pauzë deri në vitin 2023, 2024. Për fat të keq, nuk funksionoi, askush nuk po e merr përsipër organizimin. Dhe ishte një sfidë e madhe për ne si Ministri për të marrë përsipër organizimin vitin e kaluar, dhe për të organizuar këtë samit digjital. Nga disa aspekte, është sfiduese. Për sa i përket temave, këto janë temat më sfiduese të ditës së sotme, tema që na interesojnë të gjithëve dhe na shqetësojnë të gjithëve si njerëz, si qytetarë, si qeveri dhe kompani. Dhe nga kjo pikëpamje, ishte sfiduese të përcaktohej se cilat ishin temat kryesore për diskutim.

Aspekti i dytë është se do të kemi mbi 800 pjesëmarrës, të ftuar të pranishëm në Samit nga më shumë se 20 vende, në të njëjtën kohë më shumë se 55 panelistë, folës, që do të thotë se ky është një numër i madh logjistik që do të jetë i pranishëm këtu në Shkup. Por qëllimi ynë ishte që ta kthejmë Shkupin në hartën e ekonomive të zhvilluara në mënyrë digjitale, Maqedoninë si një vend të zhvilluar në mënyrë digjitale, dhe të tregojmë se çfarë kemi bërë këtë vit të kaluar dhe cili është vizioni dhe planet për të ardhmen. Mund të them se organizimi po shkon mirë. Ne nuk kemi asnjë kosto për shtetin, janë shpenzuar zero denarë nga buxheti i shtetit për organizimin e Samitit, përveç nëse llogarisim burimet njerëzore të Ministrisë së Transformimit Digjital. I jam shumë mirënjohës ekipit në Kabinet, komitetit organizativ dhe të gjithë të punësuarve të Ministrisë që i janë përkushtuar pa pushim organizimit të këtij samiti.

Do të kemi më shumë tema, temat kryesore janë, të themi, siguria kibernetike, kishte shumë interes për këtë temë. Do të kemi tre panele të sigurisë kibernetike. Pastaj janë portofolet digjitale, dhe bashkëpunimi i ndërsjellë i institucioneve përmes ndërveprimit, dhe shërbimet digjitale për qytetarët. Kështu që, mendoj se këto tema do të jenë relevante, dhe natyrisht do të ketë inteligjencë artificiale, 5G dhe rrjeti optik, infrastruktura që duhet të ndërtohet në rajon dhe në vendin tonë, dhe pjesëmarrja e sektorit të biznesit, rrjetet kërkimore në inovacionet, dhe zhvillimi i digjitalizimit.

Shikuam të mbulojmë, dhe kjo është inovacion në këtë samit që nuk do të jetë një samit, ne nuk ftuam vetëm politikanët, ata janë vetëm një e treta e panelistëve, dy të tretat e tjera janë përfaqësues të komunitetit të biznesit nga Maqedonia, rajoni dhe bota. Përfaqësues të Microsoft, Oracle, Adobe, Deutsche Telekom... Do të kemi folës të Jute, të Walt, folës të Fortinet... Kështu që, praktikisht të gjithë aktorët kryesorë që janë në treg në rajon dhe më gjerë do të jenë të pranishëm si panelistë. Dhe elementi i tretë është sektori joqeveritar, rrjetet kërkimore dhe natyrisht shkenca dhe arsimi i lartë. Kështu që mendoj se do të kemi një përmbledhje shumë të mirë të folësve për secilin plan. Secili panel do të dëgjojë të tre, katër perspektivat.

Në njoftimin e Samitit, ju thatë se kjo platformë rajonale do të vazhdojë përpjekjet për të ulur më tej kostot e roamingut WB6-BE në mënyrë që të arrihet "roaming si në shtëpi", domethënë zero kosto interneti për qytetarët e Maqedonisë së Veriut dhe Ballkanit Perëndimor në BE. Ju njoftuat se do t'i përfundojmë detyrimet tona deri në dhjetor të vitit 2025 dhe se prisni që viti i ardhshëm të jetë i pari që do të nënshkruajë marrëveshjen e roamingut me kosto zero për qytetarët e Maqedonisë. Çfarë është bërë për përshtatshmërinë dhe çfarë mbetet pas miratimit të Ligjit të ri të komunikimeve elektronike?

- Pikërisht ashtu, shpesh marr pjesë në samite që organizohen në të gjithë Evropën, dhe i bëj vetes pyetjen, çfarë përfitojnë qytetarët nga kjo. Përveç kompanive, qeverive, sektorit të OJQ-ve dhe rrjeteve të universiteteve, duke bërë kontakte, ata fillojnë projekte të përbashkëta, disi shpesh qytetarët zhvillojnë ndjenja se ata janë harruar në të gjithë procesin. Dhe kjo është arsyeja pse ne do të përdorim Samitin për të miratuar një deklaratë të përbashkët të të gjithë ministrave të Ballkanit Perëndimor 6, duke i kërkuar BE-së të përshpejtojë procesin e pranimit të këtyre vendeve në zonën e vetme të roamingut. Çfarë do të thotë kjo për qytetarët. Kjo do të thotë se ata do të kenë zero kosto interneti dhe thirrjesh në të gjithë Evropën. Tani është e mundur vetëm në vendet e 3G, kur udhëtoni, të themi, në Mal të Zi ose Shqipëri, nuk paguani kostot e internetit për një paketë të caktuar që keni që korrespondon me paketën që keni në shtëpi, dhe gjithashtu për thirrjet, për mesazhet janë çmimet e njëjta. Këtë planifikojmë ta arrijmë këtë edhe me BE-në.

Për të arritur në atë rrugë, BE ka zhvilluar një plan veprimi, disa kërkesa për ne për miratimin e rregulloreve dhe direktivave që janë nga BE. Dhe ne e kemi përfunduar kryesisht këtë me miratimin e Ligjit të ri për Komunikimet Elektronike në fund të qershorit të vitit 2025. Kanë mbetur shumë pak elemente që duhet t'i përfundojmë. Mendoj se do të jemi në gjendje ta bëjmë këtë duke ndryshuar një numër të caktuar rregulloresh në Ministrinë e Transformimit Digjital dhe AKE, si dhe ndoshta disa ndryshime të vogla në Ligjin për Komunikimet Elektronike. Ne planifikojmë ta përfundojmë të gjithë këtë deri në fund të vitit dhe nga janari të fillojmë lobimin aktiv për të qenë vendi i parë që nënshkruan marrëveshjen e roamingut si në shtëpi me BE-në. Nuk jam i sigurt nëse këto vende të tjera në rajon do të jenë po aq të gatshme sa ne, por nuk do të doja që t'i presim. Një shembull pozitiv ekziston nga Ukraina dhe Moldavia, të cilat tashmë kanë nënshkruar marrëveshje të tilla. Kështu që mendoj se mund të jemi të parët në listë.

Në samit, sipas njoftimeve, do të prezantoni edhe versionin e parë të portofolit digjital. Cilat janë përfitimet për qytetarët, çfarë tregojnë analizat tuaja në lidhje me perceptimin e qytetarëve për shërbime të tilla?

- Ata qytetarë që përdorin Google Vollet dhe Apple Pay, këto janë portofolet e Android dhe iOS, tashmë e dinë se për çfarë po flasin - këto janë dokumentet tuaja në një aplikacion, dokumentet tuaja personale në një aplikacion. Dhe në të njëjtin aplikacion e quajtëm super aplikacion, gjithashtu do të fusim të gjitha shërbimet e ofruara nga shteti për qytetarët, në mënyrë që të mos keni nevojë të kaloni nga portali në portal ose profili në profil për të marrë një shërbim të caktuar, të keni një emër të ri përdoruesi, një fjalëkalim të ri, etj. Kështu që mendoj se qytetarët do ta njohin aplikacionin e ri celular. Dhe planifikojmë ta bëjmë një aplikim për të gjitha nevojat e qytetarëve që lidhen me shtetin. Dhe si të krijohen shërbime të reja të një institucioni të caktuar, për t'i integruar ato në aplikacionin celular.

Ky është një bashkëpunim i madh që kemi me ministritë e digjitalizimit të Polonisë dhe Ukrainës, dhe në një aplikim të përbashkët në BE, ne u frymëzuam nga aplikacioni ukrainas Dia, i cili është një super aplikacion i këtij lloji, dhe aplikacioni polak, për të cilin praktikisht një nga krijuesit e tij Janush Çeshinski do të jetë gjithashtu i pranishëm në Samitin digjital, ditën e parë me të cilën do të diskutojmë ato përfitime që duam t'i reflektojmë në aplikacionin tonë.

Qytetarët duhet ta imagjinojnë atë si një portofol me dokumente personale. Në vend që të bartni patentën e shoferit dhe letërnjoftimin me vete si kartelë, mund t'i bartni

në telefonin tënd celular dhe natyrisht të gjitha shërbimet do të jenë të disponueshme atje. Jemi duke e përgatitrur versionin testues. Unë do ta prezantoj, dhe do të prezantojmë dy shërbime që do t'i ofrojë ai version testimi. Ne do të prekim pulsin e qytetarëve, atë do të shkarkojnë qytetarët që do të jenë të pranishëm në Samit, në mënyrë që të mund ta testojnë. Dhe mendoj se deri në fund të vitit do të kemi tashmë një version që do ta hedhim në treg për herë të parë në të gjitha rrjetet e hapura. Pra, mendoj se të gjithë do të jenë në gjendje ta shkarkojnë atë.

Cili është pararendësi i këtij shërbimi në kuadër të digjitalizimit të shoqërisë dhe cilat janë shërbimet e ardhshme që mund të priten?

- Është një pararendës i një sistemi që thotë digjital si parazgjedhje dhe një sistem që thotë se duhet ta marrim shërbimin vetëm me një klikim. Nëse më herët ka qenë praktikë krijimi i sistemeve komplekse, në të cilat qytetarët për të marrë një shërbim të caktuar duhet t'i nënshtrohen trajnimit serioz. Tani bota, veçanërisht sektori privat, është përqendruar në simplifikimin dhe thjeshtësimin e procedurave, paraqitjen e sistemeve për çdo qytetar, pa trajnime shtesë, mund të hyjë në një aplikacion celular ose në një faqe interneti dhe të bëjë punën që u nevojitet.

Qëllimi ynë është që të gjitha shërbimet, shërbimet më të përdorura nga qytetarët të jenë në dispozicion me një klik, dhe kjo është ajo që na çojnë këto lloje të aplikacioneve. Dhe portali uslugi.gov.mk do ta ndjekë këtë proces edhe pse ne kemi filluar tashmë një ridizajnim vitin e kaluar. Çdo përmirësim i ri i portalit do të thotë thjeshtim i pamjes, dhe shërbime më të lehta dhe më të arritshme për qytetarët dhe për kompanitë. Dhe ky është një pararendës i digjitalizimit të përgjithshëm të shërbimeve, që do të thotë se faza tjetër do të jetë digjitalizimi i marrëdhënieve të sektorit të biznesit me shtetin.

Ne gjithashtu do të përqendrohemi në shërbimet më të përdorura. Unë thashë vitin e kaluar ne digjitalizuam një numër shërbimesh sipas numrit, por këtë vit ne po digjitalizojmë shërbime që qytetarët i përdorin me të vërtetë. Dhe kjo është arsyeja pse është një kërcim i tillë në dobinë e portalit. Në këtë drejtim, ne do të vazhdojmë sepse qëllimi im është që të kemi shërbime plotësisht të digjitalizuara deri në fund të mandatit deri në vitin 2028

Si e vlerësoni situatën me infrastrukturën për zbatimin e aktiviteteve të planifikuara të digjitalizimit?

- Nuk është e përsosur, nuk mund të them se jemi në situatën më të mirë të mundshme, edhe pse në aspektin infrastrukturor kemi mbulim të shkëlqyer të internetit, dhe mbulim të shkëlqyer të rrjetit me fibra optike mbi 85 për qind, që do të thotë se qytetarët mund të lidhen në një mënyrë mjaft të thjeshtë me internet me shpejtësi të lartë, që do të thotë se ata kanë ose do të kenë qasje në internet. Sa i përket infrastrukturës shtetërore, sidomos për ruajtjen e të dhënave, nuk është shumë e mirë. Dhe kjo është arsyeja pse ne po punojmë në një studim fizibiliteti për ndërtimin e qendrës primare të të dhënave ose Qendrës së të Dhënave në Shkup, të cilën do ta lidhim me atë dytësore që u ndërtua në Prilep, në mënyrë që të përqendrojmë pajisjet e ruajtjes së të dhënave të shtetit në një vend dhe të gjenerojmë atë re qeveritare kur të ndërtohet.

Paralelisht, po punojmë për instalimin e një rrjeti optik midis institucioneve, në mënyrë që ato të mund të lidhen me atë rrjet optik, për komunikim më të lehtë, më të shpejtë, dhe shpresoj që ky proces të shkojë paralelisht edhe me Qendrën e të dhënave. E paralelisht me këtë, sepse nuk duhet të presim të ndërtojmë infrastrukturë dhe pastaj të digjitalizojmë, tashmë po punojmë për optimizimin e burimeve në Ministrinë tonë, për të ofruar kujdesin më të mirë të mundshëm deri në ditën kur të ndërtohet ajo qendër parësore e të dhënave. Në përgjithësi, kemi ende shumë për të bërë. Infrastruktura është një sfidë, por mendoj se aftësitë moderne të klaud, të hapësirës me qira dhe një kombinim i disa modeleve hibride, do të na lejojnë të zhvillohemi me shpejtësi në mënyrë të pavarur nga infrastruktura.

Në kontekstin që po marrim për një siguri më të madhe të rrjeteve të komunikimit dhe cilat janë kapacitetet për t'u marrë me kërcënimet kibernetike, kohët e fundit u miratua një ligj i ri, deri ku jemi me aplikimin...

- Ky ligj është Plani ynë i veprimit për tre vitet e ardhshme. Nuk është ligj që mund të zbatohet që nga dita e parë dhe do të jetë përcaktuesi ynë se sa larg kemi arritur ne dhe sektori privat në realizimin e sigurisë kibernetike.

Kryeministri e shpjegoi shumë mirë këtë, se tani po mbrojmë qindra sisteme të ndryshme në të njëjtën kohë. Dhe kjo është e pamundur për një vend në këtë nivel zhvillimi, dhe për çdo shtet zhvillimi. Pikërisht kjo është arsyeja pse është shumë e rëndësishme që infrastruktura që do të na ndihmojë të mbrojmë dy ose tre pozicione dhe të dimë të sigurohemi që ato pozicione janë plotësisht të mbrojtura, ne do ta bëjmë këtë me qendrën e të dhënave dhe qendrën dytësore të të dhënave në Prilep dhe rrjetin optik qeveritar, sepse në këtë mënyrë, së bashku me institucionet e tjera që kujdesen për sigurinë dhe mbrojtjen, do të mund të mbrojmë sistemin.

- Për shembull, nëse një komunë nuk e ka përditësuar programin e saj antivirus në kohën e duhur dhe ngarkon një virus, dhe dërgon një virus në sistem, ai virus mund të arrijë lehtësisht në institucion tjetër. Nëse e mbroni të gjithë sistemin në një pozicion, nuk duhet të mbroni vetëm atë komunë, por i mbroni të gjithë së bashku. Kështu funksionon aktualisht platforma e interoperablitetit. Është platformë – unëe quaj autostrada jonë digjitale, ku janë të lidhura mbi 70 institucione dhe ajo, për shembull, të mbron nga pjesa tjetër. Nuk ka asnjë mënyrë që një institucion të transmetojë ndonjë malware, ndonjë virus, sepse vetë sistemi është bërë në atë mënyrë që të mbrojë veten dhe të sjellë përsëri këto të ashtuquajtura sisteme të infektuara, por ne kemi shumë punë për të bërë në aspektin e sigurisë kibernetike.

Kjo është përgjegjësi e të gjithëve. Ndërsa çdo person përgjegjës në institucione kujdeset që të mos ketë përmbytje, të mos ketë zjarr, të ketë një mënyrë për ta ndaluar atë nëse u ndodh, ata duhet të kujdesen edhe për sulmet kibernetike.

Pjesë e domosdoshme e kësaj pakete janë shërbimet elektronike për qytetarët. Muajin e kaluar, ju filluat një fushatë për të promovuar Portalin Kombëtar – uslugi.gov.mk. Cili është rezultati fillestar dhe sa shërbime dhe përdorues ka ky portal?

- Kur erdha për herë të parë në Ministri, dhe me krijimin e Ministrisë, portali kishte më pak se 110.000 përdorues. Aktualisht, numri arrin në 195.000 përdorues, që do të thotë se për një vit, një vit e dy tre muaj, kemi dyfishuar numrin e përdoruesve të portalit dhe një aspekt që më bën të lumtur është se kemi mbi 260.000 përdorues të sistemit unik të hyrjes, që do të thotë se është një fjalëkalim, një emër përdoruesi për të gjitha nevojat që keni për vendin dhe për të mos kujtuar një duzinë fjalëkalimesh të ndryshme, përdorimi i portalit është i konsiderueshëm. Nëse do të kishim rreth 1.200 transaksione në muaj deri në kohën kur mbërrita, tani kemi 15.400

transaksione, kontrollova këtë mëngjes, që do të thotë se qytetarët e njohin me të vërtetë portalin, por kemi sjellë edhe shërbime që janë të dobishme për qytetarët dhe ju shpesh keni nevojë dhe i përdorni ato si një certifikatë shtetësie ose një certifikatë mosbindjeje të tre vërtetimeve - evidencë ndëshkuese, kundërvajtëse ose penale. Dhe elementi i dytë, mendoj se kemi bërë një truk ligjor që ka funksionuar për ne, që është njohja e të gjitha dokumenteve nga portali kur i shtypni ato për të qenë plotësisht të vlefshme sikur të ishin dokumente që ju dhanë me atë vulën tradicionale të kaltër.

Këto dy aspekte, dhe numri i shërbimeve dhe shërbimeve që ju nevojiten me të vërtetë, dhe ky aspekt i dytë që çdo dokument që ju shtypni nga portali pranohet nga institucionet, dua të them se ata e bënë këtë bum në mënyrë që të kemi 15 herë e gjysmë më shumë shfrytëzim të portalit. Ne vazhdojmë në këtë drejtim, do të kemi shërbime deri në fund të vitit që përdoren nga qytetarët. Ne do të njoftojmë shërbimet me Ministrinë e Energjetikës, me të cilën kemi punuar shumë gjatë këtyre muajve të fundit. Edhe disa shërbime me Entin Shtetëror të Statistikës, ai komunikim doli shumë i mirë, por këtu është një tabelë me institucionet me të cilat bashkëpunojmë, dhe secili prej tyre siç do të përgatitet kështu që ne do t'i publikojmë shërbimet me ta. Ne kemi proces dinamik, tashmë kemi plan për dhjetë muajt e ardhshëm se si do të ndodhin proceset, shpesh them se është sfidë sepse punon me institucione të tjera, nuk varet nga Ministria e Transformimit Digjital dhe unë po bëj një lloj presioni në publik dhe në seancat e Qeverisë që ai proces të fitojë më shumë vrull, por ne jemi në dispozicion të të gjitha institucioneve që mendojnë se mund t'i ndihmojmë dhe përsëri të komunikojmë dhe të bëjmë një takim që proceset të fillojnë edhe te ata.

Ka interes, institucione të caktuara na thërrasin vazhdimisht, kemi bashkëpunim dhe gjithmonë ndodhin disa gjëra të reja, disa janë pak të ngecur, janë pak mbrapa, mendoj se mund të mos e kuptojnë portalin dhe shërbimet që ai ofron, por ne jemi në dispozicion për t'i shpjeguar ato, për të ndihmuar..

Një shembull shumë i thjeshtë është Ministria e Kulturës, ata nuk kanë sistem të brendshëm elektronik në të cilin punojnë, por gjithçka ndodh në portal, dhe i gjithë konkursi ose të gjitha konkurset për financimin e projekteve kulturore janë në portalin kombëtar të shërbimit. Praktikisht, ato pa një sistem të brendshëm, tërësisht në letër, punojnë ekskluzivisht në portal, dhe portali funksionon tërësisht në mënyrë digjitale. Dhe i gjithë procesi është digjital pavarësisht se Ministria e Kulturës nuk ka sistem të brendshëm dhe ka punuar shumë këto tre vitet e fundit, është një projekt që ne e trashëguam, thjesht e përmirësuam, dhe këtë vit konkursi i kulturës do të shkojë në portalin kombëtar. Kështu që mendoj se kemi një bashkëpunim të madh që tregon rezultate dhe do të tregojë rezultate edhe në të ardhmen.

Inteligjenca artificiale është temë gjithnjë e më aktuale dhe jeta e përditshme, si bartëse e shumë mundësive, por edhe sfidave. Si qëndrojmë në atë plan, për aplikim, për stafin që do të përfshihet, por edhe do të përjashtohet nga proceset e punës, dhe si do të sigurojmë menaxhimin e përgjegjshëm të proceseve? Dhe cilat janë sfidat dhe rreziqet për zbatimin e UA dhe digjitalizimin në arsim?

Është temë me të vërtetë sfiduese. Javën e kaluar isha në Bukuresht për një nga samitet më të mëdha të vitit për inteligjencën artificiale. Më pyetën nëse ishte evolucion, revolucion, zhgënjim apo apokalips. Mendoj se është revolucion, por nuk

mund të them përfundimisht nëse do të shkojë në drejtim pozitiv apo negativ dhe do të varet nga ne njerëzit që do ta përdorin këtë vegël. Duhet të kuptojmë se ky është mësimi i makinerisë që inxhinierët e kanë njohur për 30 vjet, vetëm shumë i përditësuar dhe ka kaluar në inteligjencë ekstreme gjeneruese që prodhon të folur, imazh, video material, muzikë... Pra, mënyra se si e përdorni do të përcaktojë nëse do të jetë për mirë apo për keq.

Unë nuk jam ithtar i asaj që ne të rregullojmë me çdo kusht, veçanërisht pasi nuk e dimë se si do të zhvillohet dhe se modelet e mëdha gjuhësore nuk janë në maqedonisht. Paralelisht me procesin e testimit, para se të rregullojmë, ne do të punojmë në një projekt me FINKI dhe fakultetet e tjera për të zhvilluar modelin e parë të madh të gjuhës maqedonase që do të thithë informacionin dhe do të kthejë informacionin në maqedonisht, kështu që ne duhet të digjitalizojmë një pjesë të madhe të pasurisë që kemi në letërsinë në Maqedoni.

Ajo që po ndodh për momentin – ushqyerja e modeleve të tjera të mëdha gjuhësore, fqinjët tanë dhe vendet e tjera praktikisht po asimilojnë hapësirën kulturore dhe qytetëruese maqedonase me rrëfime historike, kulturore dhe qytetëruese që nuk korrespondojnë me të vërtetën dhe nuk korrespondojnë me kontekstin maqedonas, kështu që ne duhet të punojmë për këtë element, kryesisht si Ministri, dhe me atë Plan veprimi kur të jemi afër fundit të zbatimit vitin e ardhshëm, atëherë mund të vijmë në një fazë të dytë për të rregulluar një rregullim të butë të inteligjencës artificiale për ta inkurajuar atë si zhvillim, si nevojë dhe si vegël.

Në arsim, ministrja Janevska foli për zbatimin e standardeve etike, të cilat ata tashmë janë duke përgatitur, një manual që ata e dërguan në shkolla dhe filluan të përdoren. Këtë do ta plotësojmë me projektin "Shkollat e shekullit 21", me Këshillin britanik, me të cilin do të punojmë në promovimin e inteligjencës artificiale që nga vegjëlia në shkollat fillore, duke filluar nga zonat më rurale dhe duke lëvizur gradualisht drejt Shkupit. Ky projekt shumëvjeçar do të thotë përdorim praktik të mikrobiteve, mikroçipave, inteligjencës artificiale, sigurisë së vogël dhe kibernetike, për nxënësit e shkollave fillore dhe ne duam të kontaktojmë me të gjithë nxënësit në vend në mënyrë të tillë që ata të kenë një përfitim të dyfishtë – ata do ta përdorin atë në të gjitha kurrikulat e nxitura nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës, dhe do të kenë edhe punë praktike me këtë projekt që do ta realizojmë.

Foto: Darko Popov

Video : Asllan Vishko dhe Vlladimir Rabasoviq