Shkup, 8 maj 2025 (MIA) - Drejtimi i politikës monetare të Bankës Popullore të Maqedonisë së Veriut është i qëndrueshëm dhe efikas në ruajtjen e stabilitetit të kursit të këmbimit dhe kontrollin e inflacionit, vlerëson shefja e Misionit të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) në vendin tonë, Anete Kjobe.

Në një intervistë për MIA-n, Kjobe thekson se Banka Kombëtare ka treguar qëndrueshmëri në përballimin e sfidave të tilla si rritja e çmimeve të energjisë pas pushtimit rus të Ukrainës. Megjithatë, siç thekson ai, lufta kundër inflacionit duhet të vazhdojë derisa ai të fillojë të bjerë në mënyrë të qëndrueshme, e mbështetur nga rënia e çmimeve botërore të ushqimeve dhe energjisë dhe zbutja apo moderimi i inflacionit bazë.

“BPRMV-ja ka treguar qëndrueshmëri në përballimin e sfidave, të tilla si tronditja e rritjes së çmimeve të energjisë pas pushtimit rus të Ukrainës. Në përgjigje të inflacionit që u rrit në një nivel maksimal prej gati 20 për qind në vitin 2022, BPRMV-ja mori vendime të palëkundura për të rritur normat e interesit, duke ankoruar kështu pritjet për inflacionin. Deri në gusht të vitit 2024, inflacioni kishte rënë në 2.2 për qind, falë efektivitetit të shtrëngimit monetar dhe rënies së çmimeve botërore të mallrave. Që nga shtatori i vitit 2024, Banka Popullore ka filluar një normalizim të kujdesshëm të politikës monetare, duke ndjekur Bankën Qendrore Evropiane”, thekson Kjobe.

Lidhur me sektorin bankar, Kjobe vlerëson se ai është i qëndrueshëm dhe rezistent ndaj goditjeve dhe se ka raportet historikisht më të larta të mjaftueshmërisë së kapitalit dhe raportet e qëndrueshme të likuiditetit, të cilat janë veçanërisht të rëndësishme për sigurimin e stabilitetit përballë sfidave globale dhe rajonale.

“Kreditë me probleme janë në një nivel historikisht të ulët (2.6 për qind) dhe janë të mbuluara mirë nga komisionet, duke zvogëluar rreziqet për bilancet e bankave. Fitueshmëria është e fortë dhe testet e stresit të kryera nga banka qendrore konfirmojnë se sektori bankar në tërësi është i qëndrueshëm ndaj një sërë skenarësh të pafavorshëm”, thekson shefja e FMN-së në vendin tonë.

Rritja e tarifave nga administrata amerikane, sipas Kjobe, mund të ngadalësojë ndjeshëm rritjen globale, me parashikimet e rishikuara nën 2.8 për qind për vitin 2024 dhe 3 për qind për vitin 2025, një rënie totale prej 0.8 pikësh përqindjeje krahasuar me parashikimet e mëparshme.

Kjobe thotë se efektet do të ndryshojnë nga një vend në tjetrin, megjithëse disa mund të përfitojnë nga devijimi i tregtisë - devijim tregtar pasi tarifat i ridrejtojnë importet te partnerët që preken më pak nga masa ose nuk preken fare.

“Rreziqet më të gjera përfshijnë tarifat hakmarrëse, të cilat mund të përshkallëzohen në luftëra të plota tregtare, duke destabilizuar kështu marrëdhëniet ndërkombëtare. Me kalimin e kohës, konkurrenca e reduktuar nga tregjet e mbrojtura mund të zvogëlojë inovacionin dhe të inkurajojë përpjekjet për të maksimizuar përfitimet individuale, pa marrë parasysh përfitimet për ekonominë në përgjithësi, duke shtrembëruar kështu produktivitetin. Kombinimi i këtyre sfidave paraqet pasiguri në lidhje me politikën tregtare, e cila së bashku me paqëndrueshmërinë në tregjet financiare mund të dëmtojë më tej besimin e investitorëve. Kompanitë mund të shtyjnë shpenzimet kapitale ose të zhvendosin operacionet e tyre për të mbrojtur veten nga rregullat e paparashikueshme tregtare, duke shtuar presionin mbi rritjen globale. Ndërkohë që ribalancimi tregtar ofron njëfarë lehtësimi të kufizuar për disa ekonomi, ai prapë nuk arrin të kompensojë humbjet sistemike, pasi zinxhirët e furnizimit të riorganizuar shpesh çojnë në joefikasitete”, thekson Kjobe.

Për Maqedoninë e Veriut, Kjoebe vlerëson se ndikimi i drejtpërdrejtë i tarifave do të jetë i kufizuar, por efektet indirekte do të jenë shumë më të rëndësishme për shkak të ekspozimit të vendit ndaj Bashkimit Evropian, veçanërisht ndaj ekonomisë gjermane.

Në përgjithësi, Maqedonia e Veriut mbetet e ndjeshme ndaj ndryshimeve në modelet e tregtisë botërore për shkak të hapjes së saj relativisht të lartë tregtare, me eksportet e mallrave të parashikuara në rreth 44 për qind të PBB-së në vitin 2024, ose rreth 63 për qind së bashku me shërbimet, thekson Kjobe për MIA-n.

Anëtarësimi i vendit në SEPA, sipas shefes së FMN-së, do të mundësojë pagesa ndërkufitare në euro, më të shpejta, më të lira dhe më të sigurta, gjë që është jashtëzakonisht e rëndësishme për një ekonomi të hapur me flukse të larta të remitancave nga jashtë.

Intervistën e transmetojmë të plotë:

Si e vlerëson FMN-ja qëndrimin aktual të politikës monetare të Bankës Popullore, veçanërisht në drejtim të ruajtjes së stabilitetit të kursit të këmbimit dhe luftimit të presioneve inflacioniste?

 “FMN-ja thekson suksesin e shkëlqyer të bankës qendrore në ruajtjen e stabilitetit të çmimeve dhe të kursit të këmbimit. BPRMV-ja ka treguar qëndrueshmëri në përballimin e sfidave, të tilla si tronditja e rritjes së çmimeve të energjisë pas pushtimit rus të Ukrainës. Në përgjigje të inflacionit që u rrit në një nivel maksimal prej gati 20 për qind në vitin 2022, BPRMV-ja mori vendime të palëkundura për të rritur normat e interesit, duke ankoruar kështu pritjet për inflacionin. Deri në gusht të vitit 2024, inflacioni kishte rënë në 2.2 për qind, falë efektivitetit të shtrëngimit monetar dhe rënies së çmimeve botërore të mallrave. 

Që nga shtatori i vitit 2024, Banka Popullore ka filluar një normalizim të kujdesshëm të politikës monetare, duke ndjekur Bankën Qendrore Evropiane. Megjithatë, lufta kundër inflacionit duhet të vazhdojë derisa inflacioni të fillojë të bjerë në mënyrë të qëndrueshme, i mbështetur nga rënia e çmimeve botërore të ushqimit dhe energjisë dhe moderimi i inflacionit bazë.

Në Raportin për konsultime, në nenin IV theksohet nevojën që banka qendrore të mbetet vigjilente në lidhje me rreziqet e brendshme, të tilla si politikat fiskale, dinamika e kreditit dhe  efektet  që përçohen tek çmimet, si dhe në lidhje me faktorët e jashtëm si fragmentimi dhe paqëndrueshmëria e çmimeve të mallrave. FMN-ja mbështet qasjen e kujdesshme dhe të bazuar në të dhëna të BPRMV-së, duke balancuar mbështetjen për aktivitetin ekonomik me qëllim stabilizimin e pritjeve për inflacionin dhe sigurimin e një procesi të qëndrueshëm të deflacionit në shumicën e kategorive të çmimeve”.

Pavarësia e bankës qendrore është një element kyç për një politikë monetare efektive. Si e vlerëson FMN-ja pavarësinë institucionale dhe operative të Bankës Popullore të Maqedonisë së Veriut?

“Fondi Monetar Ndërkombëtar thekson vazhdimisht se pavarësia e bankës qendrore është çelësi i një politike monetare efektive. Pavarësia varet si nga aspektet institucionale ashtu edhe nga ato operacionale, të cilat janë thelbësore që banka qendrore të jetë në gjendje të funksionojë pa ndërhyrjen e faktorëve të jashtëm.

Pozicionimi i politikës monetare të BPRSM-së është i qëndrueshëm dhe efektiv në ruajtjen e stabilitetit të kursit të këmbimit dhe kontrollin e inflacionit, siç u tha në misionin e fundit të vlerësimit të mbështetjes financiare të FMN-së, i cili theksoi pavarësinë e saj të fortë institucionale dhe operacionale, qeverisjen e mirë dhe kornizën e fortë financiar dhe të menaxhimit të riskut.

Për më tepër, mekanizmat e komunikimit dhe llogaridhënies së bankës qendrore, praktikat e transparencës dhe autonomia operacionale janë në përputhje me standardet ndërkombëtare, siç konfirmohet nga rezultatet e larta për bankat qendrore në Raportin e Vlerësimit të Kodit të Transparencës së Bankave Qendrore të FMN-së për vitin 2022.

Në raportin tonë të publikuar së fundmi, ne theksuam rëndësinë e autonomisë operacionale dhe financiare të BPRMV-së si bazë për pavarësinë dhe besueshmërinë e saj - të dyja janë thelbësore për ruajtjen e stabilitetit të çmimeve dhe të kursit të këmbimit, të cilat duhet të mbrohen.

Në periudhën e kaluar, Banka Popullore ka ndërmarrë disa masa (si mikroprudenciale ashtu edhe makroprudenciale) kundrejt sistemit financiar. Cili është vlerësimi i FMN-së për stabilitetin dhe qëndrueshmërinë e sektorit bankar në Maqedoninë e Veriut?

FMN-ja vlerëson sektorin bankar të Maqedonisë së Veriut si të qëndrueshëm dhe rezistent ndaj goditjeve, i mbështetur nga kuadri proaktiv rregullator dhe mbikëqyrës i BPRMV-së. Sektori bankar ruan raporte historikisht të larta të mjaftueshmërisë së kapitalit (prej 18.9 për qind) dhe raporte të qëndrueshme të likuiditetit (prej 289.4 për qind), të cilat ishin veçanërisht të rëndësishme për sigurimin e stabilitetit përballë sfidave globale dhe rajonale. Kreditë me probleme janë në një nivel historikisht të ulët (2.6 për qind) dhe janë të mbuluara mirë nga komisionet, duke zvogëluar rreziqet për bilancet e bankave. Fitueshmëria është e fortë dhe testet e stresit të kryera nga banka qendrore konfirmojnë se sektori bankar në tërësi është i qëndrueshëm ndaj një sërë skenarësh të pafavorshëm.

Gjatë vitit të kaluar, Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë së Veriut (BPRMV) ka përmbushur disa objektiva të rëndësishëm rregullatorë për të forcuar stabilitetin financiar dhe për t'u përafruar me standardet ndërkombëtare. Fokusi kryesor ishte në zhvillimin e një kuadri të fortë rregullator për zgjidhjen e problemeve të bankave, në përputhje me standardet dhe praktikat më të mira të BE-së dhe ato ndërkombëtare. Në fillim të vitit 2025, Banka Popullore miratoi një paketë gjithëpërfshirëse prej dymbëdhjetë aktesh nënligjore që rrjedhin nga Ligji për Zgjidhjen e Çështjeve të Bankave, i cili përfaqëson një hap të rëndësishëm në forcimin e stabilitetit të sistemit financiar dhe mbrojtjen e interesit publik.

Për më tepër, për të forcuar qëndrueshmërinë e sistemit bankar dhe për të mbështetur transformimin e gjelbër të ekonomisë, duke filluar nga viti 2025, banka qendrore ka parashikuar integrimin e detyrueshëm të rreziqeve klimatike në menaxhimin e rrezikut të kreditit. Përveç kësaj, nga viti 2027, bankat do të duhet të përmbushin kërkesat e detyrueshme të publikimit të aspekteve mjedisore, sociale dhe drejtuese (ESG), në përputhje me rregulloret e BE-së. Këto ndryshime synojnë rritjen e transparencës, rritjen e ndërgjegjësimit për rrezikun dhe përmirësimin e cilësisë dhe krahasueshmërisë së deklarimeve të institucioneve kreditore.

Nga muaji mars ne jemi anëtarë të SEPA-s. Cili është mendimi juaj për këtë?

Anëtarësimi i Maqedonisë së Veriut në SEPA nga marsi i vitit 2025 është një hap i jashtëzakonshëm për një vend që nuk është anëtar i BE-së dhe i tregut të unifikuar të BE-së. Kjo pasqyron suksesin e Bankës Kombëtare në përafrimin e kuadrit të saj ligjor dhe rregullator me standardet e BE-së, gjë që është konfirmuar edhe nga Këshilli Evropian i Pagesave.

Procesi kompleks dhe intensiv i anëtarësimit në SEPA, i cili përfshin plotësimin e një kërkese të detajuar për anëtarësim, ndryshimet në Ligjin për Sistemet e Pagesave, masat e përmirësuara kundër pastrimit të parave dhe pajtueshmërinë teknike me skemat e pagesave në SEPA deri në tetor të vitit 2025, nxjerr në pah angazhimin e bankës qendrore për të vendosur standarde të larta rregullatore. Këto reforma rrisin besueshmërinë e sistemit financiar të Maqedonisë së Veriut dhe e pozicionojnë vendin si lider në rajonin e Ballkanit Perëndimor për sa i përket integrimit financiar.

Kjo përfaqëson një kapacitet për transformim në shumë nivele, duke mbështetur ambicien ekonomike të vendit. Anëtarësimi në SEPA do të mundësojë pagesa ndërkufitare në euro, më të shpejta, më të lira dhe më të sigurta, gjë që është jashtëzakonisht e rëndësishme për një ekonomi të hapur me flukse të larta të remitancave nga jashtë. Kjo do të ulë kostot e transaksioneve, do të përmirësojë likuiditetin dhe do të rrisë konkurrueshmërinë, duke u sjellë dobi qytetarëve, kompanive dhe diasporës.

Duke pasur parasysh trendet e fundit në tregtinë globale dhe proteksionizmin, si i vlerëson FMN-ja efektet e mundshme globale të tarifave të rritura?

FMN-ja parashikon që një rritje e ndjeshme e tarifave mund të ngadalësojë ndjeshëm rritjen globale, me rishikime në rënie të parashikimeve prej 2.8 për qind për vitin 2024 dhe 3 për qind për vitin 2025 - një ulje totale prej 0.8 pikësh përqindjeje krahasuar me parashikimet e mëparshme. Një rritje e tillë e tarifave doganore përbën rrezik për prishjen e zinxhirëve globalë të furnizimit, duke kufizuar vëllimin e tregtisë dhe duke dekurajuar investimet e biznesit. Efektet do të ndryshojnë nga një vend në tjetrin në varësi të ekspozimit tregtar, megjithëse disa mund të përfitojnë nga devijimi i tregtisë - devijimi i shkëmbimit tregtar, pasi tarifat doganore i ridrejtojnë importet te partnerët që preken më pak nga masa ose nuk preken fare.

Rreziqet më të gjera përfshijnë taksa doganore hakmarrëse, të cilat mund të përshkallëzohen në luftëra të plota tregtare, duke destabilizuar marrëdhëniet ndërkombëtare. Me kalimin e kohës, konkurrenca e reduktuar nga tregjet e mbrojtura mund të zvogëlojë inovacionin dhe të inkurajojë përpjekjet për të maksimizuar përfitimet individuale, pa marrë parasysh përfitimet për ekonominë në përgjithësi, duke shtrembëruar kështu produktivitetin.

Kombinimi i këtyre sfidave paraqet pasiguri në lidhje me politikën tregtare, e cila së bashku me paqëndrueshmërinë në tregjet financiare mund të dëmtojë më tej besimin e investitorëve. Kompanitë mund të shtyjnë shpenzimet kapitale ose të zhvendosin operacionet për të mbrojtur veten nga rregullat e paparashikueshme tregtare, duke shtuar presionin mbi rritjen globale. Ndërsa ribalancimi tregtar ofron njëfarë lehtësimi të kufizuar për disa ekonomi, ai nuk arrin të kompensojë humbjet sistemike, pasi zinxhirët e furnizimit të riorganizuar shpesh çojnë në joefikasitet.

Sa i përket Maqedonisë së Veriut, ne presim ndikim të kufizuar të drejtpërdrejtë të tarifave në tregti, pasi pjesa e eksporteve drejt Shteteve të Bashkuara arrin vetëm 1.4 për qind të totalit të eksporteve të parashikuara të mallrave në vitin 2024 (megjithatë, kjo do të varet nga niveli përfundimtar i tarifave dhe efektet e devijimit të tregtisë). Megjithatë, efektet indirekte përmes ekspozimit të Maqedonisë së Veriut ndaj Bashkimit Evropian, veçanërisht Gjermanisë, mund të jenë më të rëndësishme. Rreth 60 për qind e eksporteve të Maqedonisë së Veriut janë të destinuara për në BE, me rreth 40 për qind të totalit të eksporteve që shkojnë vetëm në Gjermani. Në përgjithësi, Maqedonia e Veriut mbetet e ndjeshme ndaj ndryshimeve në modelet e tregtisë botërore për shkak të hapjes së saj relativisht të lartë tregtare, me eksportet e mallrave të parashikuara në rreth 44 për qind të PBB-së në vitin 2024, ose rreth 63 për qind së bashku me shërbimet.

Biljana Anastasova-Kostiq

Foto: MIA