Shkup, 16 nëntor 2024 (MIA) - Hapësira e internetit është e përmbytur me përmbajtje që nuk janë të vërteta, nga përfaqësimi i rremë i këshilltarëve financiarë të cilët më së shpeshti ofrojnë shërbime të tregtimit të kriptovalutave, profile që prezantohen rrejshëm në emër të një institucioni që kërkojnë të dhëna personale ose numra të kartelave kreditore nga qytetarët, deri te reklamat e rreme për preparatet mjekësore, çajrat, etj., Të cilat "brenda natës" shërojnë gjithçka.

Në shënjestër të këtyre të ashtuquajtura reklama me përmbajtje të rreme janë mjekët tanë të shquar, identiteti i të cilëve është abuzuar për shitjen e preparateve “çudibërëse” që “shërojnë” gjendje të ndryshme. Përveç mjekëve, në shënjestër të këtyre “shitësve” virtualë janë edhe këngëtarë, aktorë...

Disa nga këto raste që u denoncuan kishin zgjidhje të caktuar, por ky fenomen më së shpeshti nuk mund të ndalet, meqë me përdorimin e inteligjencës artificiale krijohet një zë i ngjashëm me personin që flet për “çudibërjen” e këtyre preparateve, bëhet reklamim i rremë përmes të cilit kërkohen blerësit potencial.

I fundit i një serie rastesh të tilla ishte abuzimi me identitetin e këngëtares së famshme Kaliopi, zëri i të cilit u ndryshua me veglat e inteligjencës artificiale. Në rrjetin social Fejsbuk është krijuar një video, e cila, meqë ra fjala, ende nuk është hequr, në të cilën “ajo” gjoja flet për gjendjen e saj gjoja të diagnostikuar, ndërsa mjeku që gjoja e ka ndihmuar është mjeku ynë Nikolla Panovski, i cili gjoja është “bllokuar” nga politikanët për shkak se “e ka foluar të vërtetën” për kompanitë farmaceutike. Kaliopi reagoi menjëherë në rrjetet e saj sociale, duke e mohuar atë postim në Fejsbuk.

MIA bisedoi me mjekun Niko Beqarovski, i cili vetë ishte viktimë e këtyre reklamave të rreme. Kemi kërkuar mendim edhe nga ekspertët për atë se si këto reklama ndikojnë në popullatë dhe si të mbrohen qytetarët. Iu drejtuam edhe Ministrisë së Brendshme dhe Prokurorisë, ndërsa kërkuam qëndrim nga Organizata për mbrojtjen e konsumatorëve.

Një numër i madh mjekësh, emrat e të cilëve në opinion, vazhdojnë të keqpërdoren për reklama të rreme, e në shënjestër janë edhe personalitete nga estrada

Në bisedën me prof. dr. Niko Beqarovski, mjek në Klinikën e Toksikologjisë, ai na tha se ai ka denoncuar rastin e abuzimit të identitetit të tij, pas çka është vërtetuar se domeni ndodhet në Bosnjë e Hercegovinë.

"Sa i përket procedurës ligjore më tej, unë e raportova rastin, por pas kësaj rezultoi të ishte një domen që nuk është nga vendi ynë, kështu që ata më drejtuan të padis në Bosnjë e Hercegovinë", tha Beqarovski, i cili nuk e vazhdoi çështjen më tej sepse bëhet fjalë për shtet të huaj.

Shprehet se për këtë qëllim janë abuzuar edhe një numër i madh i kolegëve të tij, emrat e të cilëve nënkuptojnë diçka në publik.

"Ishte pak më specifike te unë sepse intervista e rreme që gjoja dhashë ishte në fakt në serbo-kroatisht. Pas kësaj, doli se domeni supozohej se ndodhej në Bosnjë e Hercegovinë dhe supozohej se fillimisht ishte i destinuar për tregun në Serbi. Unë u prezantova si kardiolog, megjithëse jam toksikolog. Mendoj se reklama kishte të bënte me një çaj revolucionar që pastron plotësisht enët e gjakut, dhe u bë një intervistë klasike me tekst në të cilën supozohet se u bënë pyetje për të cilat unë dhashë disa përgjigje qesharake", theksoi Beqarovski.

Rasti i tij, na tha, nuk kishte epilog, e pas kësaj pasoi një përpjekje tjetër, siç thotë ai, qesharake për të bërë një fotomontazh në një nga portalet, se pretendohej se edhe fotografia e tij e profilit nga Facebook ishte implantuar në një trup të huaj, dhe e gjithë kjo ishte një montazh duke u marrë në pranga, sepse “ai ka treguar të vërtetën për koronën”.

Lidhur me faktin nëse këto produkte të reklamuara përmes identiteteve të rreme janë të rrezikshme për shëndetin, ai shprehet se nuk ka njohuri për atë produkt konkret.

"Realisht, nuk kam njohuri për këtë produkt konkret, sepse ishte një faqe në të cilën unë rastësisht hasa sepse informacioni u publikua ishte nga faqet serbe ... Me siguri dikush i ka porositur, më së shpeshti realisht bëhet fjalë për ujë të ripaketuar, që është e vetmja gjë e mirë në të gjithë këtë, sepse sigurisht është një nga mashtrimet e shumta që ndodhin sot, por nuk kam njohuri konkrete", tha Beqarovski për MIA-n.

Nëse një intervistë me një mjek ose një reklamë duket e dyshimtë për qytetarët, ata duhet të kontrollojnë nëse është informacion i vërtetë apo i rremë.

"Cilido nga kolegët e mi, jo vetëm në vendin tonë, por edhe në botë, për të rekomanduar ndonjë suplement apo ndonjë terapi suplementare, duhet të bindet më parë në bazë të mjekësisë së bazuar në dëshmi, respektivisht se duhet të ketë shkencë pas çdo suplementi...Kështu që, nëse asgjë më tepër mënyra se si bëhen këto intervista, nëse gërmojnë pak më thellë do të shohin se me qëllim bëhet një lloj gabimi. Nëse ai është toksikolog, ai paraqitet si kardiolog, nëse është kirurg kardiak ai do të paraqitet si reumatolog, etj..., kështu që profesioni i duhur nuk jepet kurrë pas kësaj, ndoshta për të mos bartur pasoja ligjore. Pra, sa herë që hasin në intervista të tilla, le të lëvizin pak në të majtë dhe të djathtë të informacionit, le të kontrollojnë, sot është të paktën e lehtë të kontrollohet, ka kontrollues të informacionit të vërtetë dhe informacion të rremë para se të porositni një produkt të tillë", thekson Beqarovski.

Institucionet duhet të përgjojnë këto fenomene për të mbrojtur qytetarët, për të pasur në shënjestër njerëzit me aftësi më të dobëta digjitale

Komunikologu Bojan Kordalov, në bisedë me MIA-n, vlerësoi se në këto tridhjetë vjet ndjenja e mosndëshkimit në mesin e qytetarëve, veprimet dhe dukuritë e tilla për fat të keq po bëhen gjithnjë e më të përditshme.

"Më e rëndësishmja, për sa i përket rolit të saj parandalues, është që institucionet të përgjojnë ndodhitë e abuzimit të shëndetit të njeriut, abuzimit të gjithçkaje që do të thotë për qytetarët, sepse në fund ngjarje të tilla humbasin jo vetëm jetë njerëzore, por ndodhin shumë gjëra të këqija që e vënë shoqërinë në një situatë të palakmueshme që nuk mund të zhvillohet siç duhet", shprehet Kordallovi.

Ai sqaron se burimi ynë më i madh janë njerëzit, e institucionet ekzistojnë dhe formohen dhe paguhen nga paratë e qytetarëve dhe kompanive për të mbrojtur qytetarët, për të ndërtuar kornizë ligjore dhe për të krijuar klimë në të cilën secili ndihet i lirë dhe mund të arrijë atë që do.

Kordallovi për MIA-n shprehet se ky fenomen nuk është i pranishëm vetëm te ne, por edhe në Ballkan dhe pjesë të tjera të botës ku njerëzit janë të rrezikuar nga varfëria dhe kanë shkathtësi më të dobëta digjitale.

"Nuk është fenomen i pranishëm vetëm në vendin tonë. Mirëpo, në Ballkan dhe në vendet ku numri i njerëzve në rrezik varfërie, por në të njëjtën kohë që kanë shkathtësi më të dobëta digjitale, bën kombinimin ideal që mashtrimet e tilla negative digjitale të ndodhin dhe të lulëzojnë. Nga ana tjetër, kur kësaj i shtojmë pandëshkueshmërinë, dhe ballafaqimin e pamjaftueshëm të shpejtë, por në procedurën demokratike të institucioneve me ata që shkelin, ose që kryejnë abuzime, vepra penale dhe vepra të tjera ndëshkuese, kundërvajtëse, ne marrim kombinimin që thotë se ne thjeshtë çdo ditë jemi dëshmitarë të mashtrimeve të ndryshme në internet", thekson Kordallovi.

Ai gjithashtu shprehet se me zhvendosjen e të dhënave personale, me zhvendosjen e trafikut, me zhvendosjen e aktiviteteve tona në internet në 15 vitet e fundit, pritet që krimi dhe fenomenet negative të transferohen dhe të zhvendosen në hapësirën onlajn.

"Mirëpo, ajo që është shumë e rëndësishme dhe nuk duhet të pritet është që ne të mos rritemi në të njëjtën kohë me sigurinë dhe mbrojtjen kibernetike që duhet të bëjnë institucionet dhe të gjithë ata që janë përgjegjës në procese. Është shumë e rëndësishme që mbrojtja të shkojë krah për krah, të shkojë paralelisht me procesin e digjitalizimit dhe transformimit digjital, por edhe me rritjen e mundësisë dhe pranisë së platformave onlajn, është decid ai.

I pyetur nga MIA se kush është përgjegjës për mbrojtjen e qytetarëve nga ky lloj mashtrimi në rrjetet sociale dhe ku të drejtohen, ai thotë se gjëja e parë është gjithmonë denoncimi i provajderit, medias sociale ose provajderit tjetër ku merret ai informacion dhe në të njëjtën kohë

denoncimi te institucionet kompetente – këto mund të jenë Drejtoria për Mbrojtjen e të Dhënave Personale, nëse vidhet ndonjë e dhënë personale.

"Ky është Departamenti i krimit kibernetik në Ministrinë e Brendshme, kjo është thjeshtë çdo institucion që ka kompetencë për të parandaluar gjëra të tilla në jetën e përditshme. Për shembull, nëse dikush të vjedh numrin amë ose nëse dikush të vjedh fotografinë ose ndonjë të dhënë tënden - lajmërohemi në Ministrinë e Brendshme. Pra, ne bëjmë të njëjtën gjë këtu. Është thjesht e rëndësishme të pranohet se të gjitha krimet, të gjitha veprat penale, të gjitha dukuritë negative që ndodhin në hapësirën e internetit, trajtohen njësoj sikur të kishin ndodhur sipas ligjit në jetën e përditshme. Dhe në mënyrë analoge, ligji, sanksioni, ekzistojnë edhe për ta", shprehet Kordallovi për MIA-n.

Urdhërpagesë ndëshkuese ndaj personit fizik dhe personit juridik për keqpërdorim të të dhënave personale të tre mjekëve të dëmtuar, nga Ministria e Brendshme ankimon kundër blerjes së barnave që nuk shiten në vende të autorizuara

Në Ministrinë e Brendshme në periudhën 2023-2024 në Sektorin e krimit kompjuterik në MPB ka dorëzuar tri kallëzime për ilaçe të rreme, respektivisht kallëzime për K.D. sipas nenit 149 të "Keqpërdorimit të të dhënave personale", një denoncim nga një person mediatik (muzikant) për reklama të produkteve kozmetike, si dhe një denoncim nga një mjek ku përmendet emri i tij për një trajtim klinik gjoja të suksesshëm.

"Ato lidhen me përhapjen virale të intervistave dhe postimeve të rreme duke përdorur emrin dhe imazhin e mjekëve të famshëm, ku duke përdorur reputacionin dhe popullaritetin e tyre pa aprovimin e tyre ato janë përdorur për të reklamuar rekomandime për disa produkte (më së shpeshti çajra për trajtimin e sëmundjeve të ndryshme) që denoncuesit nuk i kanë dhanë asnjëherë", shprehen nga MPB-ja për MIA-n.

Ata shtuan se, si me të gjitha krimet e tjera, edhe për denoncimet e “Abuzimit të të dhënave personale”, e në lidhje me shpërndarjen virale të intervistave të rreme, Sektori i krimit kompjuterik njofton Prokurorinë Themelore Publike dhe ndërmerren të gjitha masat e nevojshme për zbulimin e autorit – gjetjen e adresave IP nga të cilat krijohen profilet në të cilat ndahen intervistat e rreme. Ata bëjnë të ditur se për disa nga denoncimet ka epilog, respektivisht është parashtruar kallëzim penal në Prokurorinë Publike në Shkup 2023 kundër një personi juridik që shiste këtë lloj produkti që reklamohej me të dhëna nga denoncuesit.

"Qytetarët, nëse mashtrohen, respektivisht nëse keqpërdoren të dhënat e tyre personale për reklamimin e këtij lloji të produkteve, mund t denoncojnë ata në Sektorin e krimit kompjuterik ose Degët e krimit kompjuterik brenda sektorëve të punëve të brendshme, e nëse nuk janë të kënaqur me produktet e blera, për të njëjtat duhet t'i denoncojnë ato në Inspektoratin Shtetëror të Tregut", shprehen nga MPB-ja.

Nga Ministria u bëjnë thirrje qytetarëve të jenë të kujdesshëm dhe të mos blejnë ilaçe apo produkte të trajtimit alternativ që nuk shiten në pikat e autorizuara të shitjes.

Më 4 tetor të këtij viti, Prokuroria Themelore Publike Shkup dorëzoi në gjykatën kompetente Propozim për lëshimin e urdhërpagesës për ndëshkim ndaj një personi fizik dhe një personi juridik, të cilët akuzohen për tri vepra penale – Abuzim të të dhënave personale sipas nenit 149 të Kodit Penal.

- I akuzuari 34-vjeçar, si person përgjegjës në personin juridik, në periudhën nga nëntori i vitit 2022 deri në prill të vitit 2023, në kundërshtim me kushtet e përcaktuara në nenin 10 dhe nenin 96 të Ligjit për mbrojtjen e të dhënave personale, pa pëlqimin e tre mjekëve të dëmtuar, ka përdorur të dhënat e tyre personale – foto, emër dhe mbiemër për shitjen onlajn të dy produkteve", thuhet në kumtesën e Prokurorisë Themelore Publike.

Shtohet se të dhënat personale të secilit prej mjekëve të dëmtuar janë abuzuar pasi ata me autoritetin e tyre profesional kanë reklamuar dhe rekomanduar TEAS Parazol dhe Hypertea, të cilat janë importuar dhe shpërndarë në territorin e vendit nga personi i akuzuar juridik.

"Intervistat dhe postimet e rreme, të shkarkuara dhe të shpërndara në disa faqe interneti dhe rrjete sociale, me pretendime shëndetësore dhe rekomandime të rreme mjekësore për këto produkte që palët e dëmtuara nuk i kanë dhënë asnjëherë, u përdorën nga i pandehuri për përpunim të paligjshëm të të dhënave personale dhe marketing të drejtpërdrejtë”, thuhet në kumtesën e Prokurorisë Themelore Publike nga 4 tetori i vitit 2024.

Shtohet se prokurori kompetent publik i propozoi Gjykatës t'i shpallë ata fajtorë dhe të ndëshkojë personin përgjegjës me gjobë të vetme prej 70 gjobash ditore në shumën prej 30 eurosh në kundërvlerë në denarë, dhe të ndëshkojë personin juridik me një gjobë të vetme prej 300.000 denarësh. Në përputhje me propozimin e Prokurorisë, të pandehurit pas aktgjykimit do të duhet të kompensojnë shpenzimet e procedurës, ndërsa secili prej mjekëve të dëmtuar do të ketë mundësi në procedurat civile të ushtrojë kërkesat e tyre pronësore-juridike për dëmin e shkaktuar nga abuzimi i të dhënave personale.

Iu drejtuam edhe Organizatës së Konsumatorëve të Maqedonisë, nga ku na informojnë se deri më tani nuk ka asnjë konsumator që ka blerë produkt të tillë dhe është ankuar për të, por ata kanë lajmërime nga konsumatorët që kanë kontaktuar në mënyrë informative në OKM-në në mënyrë që të pyesin nëse reklamat janë reale dhe nëse duhet të blejnë preparatet mjekësore që u nevojiten.

"Sigurisht ua bëjmë të dotur se reklamat janë mashtruese dhe se mjekët eminentë abuzohen, ndërsa preparatet nuk janë ekzaminuar dhe të sigurtë sa duhet. Këshilla jonë për ta është që ato të mos blihen", shprehen nga Organizata e konsumatorëve.

Neda Dimova Prokiq

Video dhe montazh: Frosina Naskoviq

Foto: MIA; Arkivi i MIA-s; Ilustrimi i reklamës së rreme; Fejsbuk Kaliopi