Ohër, 1 janar 2022 (MIA) - Dy vite shpejt do të kalojnë. Këto kanë qenë kryesisht reagimet e opinionit ndaj vendimit të Komitetit të trashëgimisë botërore pranë Organizatës së KB-së për Edukim, Shkencë dhe Kulturë në seancën e vazhduar të 44-të plenare të mbajtur këtë verë në Fuxhou, Kinë, ku rajoni i Ohrit për një fije floku shmangu të vendoset në listën e thesareve kulturore dhe natyrore botërore të rrezikuar. Me sugjerimin e Bosnjë e Hercegovinës, ndërsa me mbështetjen e Rusisë, Hungarisë, Arabisë Saudite, Kinës dhe Guatemalës, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria si shtete qeverisëse të rajonit të Ohrit, në Kinë morën afat shtesë prej dy vjetëve për të përmbushur rekomandimet e Misioneve Reaktive të UNESKO-s. Për vetëm një muaj, më saktësisht deri më 1 shkurt 2022, të dy vendet duhet të dorëzojnë një raport në UNESKO për progresin e bërë në zbatimin e aktiviteteve në rekomandimet për mbrojtjen e rajonit të Ohrit. Në vendimet e rishikuara që i miratoi Komiteti i trashëgimisë botërore në Kinë u theksua se Organet Eksperte të IUCN (për trashëgiminë natyrore) dhe IKOMOS (për trashëgiminë kulturore) këmbëngulin që të dy vendet të zhvillojnë një plan të detajuar strategjik për rinovim me një veprim të duhur që do të zbatohej me etapa, por sipas afateve afatshkurtra dhe afatgjata të përcaktuara dhe qartë për anulimin e kërcënimeve ekzistuese. Në të njëjtën kohë, plani kërkohet të bazohet në rekomandimet e Misionit monitorues reaktiv nga viti 2020, me një kornizë gjithëpërfshirëse politike dhe institucionale ndërkufitare për adresimin e kërcënimeve dhe sfidave serioze dhe të shumanshme me të cilat përballet rajoni i Ohrit. Me vendimet nga Kina kërkohet nga Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria deri më 1 shkurt të vitit 2023 para Qendrës për trashëgimi botërore të dorëzojnë një raport të përbashkët të përditësuar për situatën në rajon, duke përfshirë një raport mbi përparimin e bërë në zbatimin e vërejtjeve të treguara. Në dokument theksohet se nëse kërcënimet ekzistuese për rajonin e Ohrit dhe vlerat e tij të jashtëzakonshme nuk anulohen deri në seancën e 46-të Komitetit të UNESKO-s, mbetet i hapur opsioni për të zhvendosur rajonin në Listën e Trashëgimisë Botërore në rrezik. Në pjesën tjetër të vendimit theksohet se në vitet e kaluara janë përmbushur disa nga rekomandimet e përfshira në raportet e masave reaktive pasuese, disa pjesërisht ose në mënyrë të pamjaftueshme, ndërsa shumë prej tyre nuk janë adresuar fare. Komiteti është më i shqetësuar për vërejtjet e Misionit të Përbashkët Monitorues në vitin 2020, të cilat tregojnë për aktivitete të pamjaftueshme të zbatuara për të ndaluar erozionin e ngadaltë por të vazhdueshëm të atributeve që e përcaktojnë rajonin si Trashëgimi botërore kulturore dhe natyrore. Organizata botërore ka shprehur shqetësimin e hapur për ndërtimin e ndërtesave të larta në bregdet, kontrollin e dobët arkitektonik të ndërtesave të reja në qytet, por edhe në pjesën tjetër të rajonit, si dhe përdorimin joadekuat dhe të tepruar të bregdetit me infrastrukturë joadekuate turistike që ka ndikim shumë negativ në të mirën e mbrojtur. Shqetësimet janë shprehur edhe për prioritetet e pamjaftueshme të përcaktuara në politikat zhvillimore, pikëpamjet kontradiktore, përfshirjen e pamjaftueshme të sektorit të shoqërisë civile në politikëbërje dhe vendimmarrje dhe miratimin e masave, të cilat së bashku rezultojnë në një sistem të fragmentuar dhe joadekuat të menaxhimit të trashëgimisë botërore. Në seancën në Kinë, ndër të tjera, u vunë në dukje aktivitetet që kanë ndërmarrë institucionet e Maqedonisë së Veriut për të filluar procesin e përmbushjes së rekomandimeve të Komitetit. Si procese pozitive theksohen procesi i shpalljes së Liqenit të Ohrit për Monument natyror, Studimi për rivlerësimin e rajonit, procesi i iniciuar për shpalljen e Kënetës së Studentëve Park Natyror. Këto procese kërkohet të përdoren për të krijuar struktura funksionale menaxheriale dhe të integruara plotësisht në proceset e planifikimit dhe menaxhimit të së mirës. Gjërat në prag të Takimit vjetor të UNESKO-s në Kinë u zhvendosën nga pika e vdekur, u kryen disa aktivitete, u hoqën nga bregu ndërtimet e paligjshme dhe pajisjet urbane, por përgjithësisht mbeti përshtypja se gjërat ishin të ngadalta, të menduara në mënyrë të pamjaftueshme, me improvizime pa përfshirjen dhe konsultimin e duhur të opinionit ekspert. Projekti për rindërtimin e Kejit të Liqenit në qytet, i cili parashikonte punë shtesë në pjesën litorale të liqenit, draft-projekti megaloman për ndërtimin e një marine për objekte lundruese në Kënetën e studentëve, shembujt me menaxhimin joadekuat të fondit të peshkut në liqen së bashku me vjedhjen e peshkut, koncesionet e parregulluara të plazheve pa mëdyshje e konfirmojnë praktikën negative të presionit antropogjen shtesë mbi ekosistemin tashmë të mbingarkuar. Shembuj të tillë japin përshtypjen e diletantizmit, mungesës së njohurive për nevojën e një qasjeje sistematike në ballafaqimin me problemin i cili është larg fushës së menaxhimit të përgjegjshëm shoqëror të një rezervati të tillë natyror botëror më shumë se dy milionë vjet të vjetër. Nga kjo rrjedhin kërkesat e shoqatave ekologjike, aktivistëve për mbrojtjen e mjedisit jetësor, liqenit dhe rajonit që të zhvendosen në listën e thesareve botërore të rrezikuara, duke theksuar se kjo do të aktivizojë mekanizma dhe fonde të caktuara për mbrojtje më të madhe të rajonit nga faktorët që çuan në rrezikimin e tij. Ndryshimi i pushtetit në Ohër pas zgjedhjeve lokale nuk do të thotë ndërprerje në vazhdimësinë e zbatimit të vendimeve që kanë të bëjnë me rekomandimet e UNESKO-s. Kryetari i sapozgjedhur Kiril Pecakov tha se mbetet i përkushtuar në përpjekjet për ruajtjen e statusit të qytetit dhe rajonit në UNESKO, por në të njëjtën kohë theksoi se duhet gjetur një mënyrë për të menaxhuar ekonomikisht me bregdetin, gjegjësisht rregullimin e legjislacionit që një pjesë e plazheve të rregullohen nga ana e vet komunës, ndërsa më pas të jepen me koncesione afatshkurtra. Ai pati takime me përfaqësues të shoqatave ekologjike dhe lëvizjeve joformale, me ministren e Kulturës, madje edhe me diplomatë të huaj në vend, ku protokollisht u tha se pushteti vendor mbetet i përkushtuar për statusin e UNESKO-s, por pa deklarata dhe njoftime konkrete se çka vijon në agjendën për përmbushjen e rekomandimeve nga misionet reaktive. Kërcënimi real se Ohri dhe Liqeni i Ohrit do të kalojnë në Listën e thesareve natyrore dhe kulturore botërore në rrezik, na tregoi hapur se ne jemi rreziku, se nuk jemi nikoqirë, se nuk dimë të kujdesemi për të përbashkëtat, se ne e trajtuam liqenin dhe qytetin si diçka për mbrojtjen e të cilave dikush tjetër është përgjegjës, për të cilat dikush tjetër duhet të kujdeset. Shumica e njerëzve në Ohër, madje edhe në vend, me sa duhet fare nuk e kanë të qartë se sa mund, grumbuj letrash, mijëra faqe dokumente të qëndrueshme, materiale të mbledhura me kujdes, janë të nevojshme që diçka të hyjë në listën e thesareve të mbrojtura të UNESKO-s, natyrisht përveç atributeve të paprekshme që duhet vetë lokaliteti ose një gjë e rrallë natyrore t'i posedojë për të marrë në konsideratë çdo status të mbrojtur në të ardhmen. Dhe nuk duhej shumë kohë, na u deshën 30 vjet për të treguar se nuk jemi të aftë të kujdesemi për diçka që bota e ka njohur dhe pranuar si një vlerë të jashtëzakonshme natyrore dhe kulturore. Madje edhe ata që janë përgjegjës për statusin e Ohrit dhe Liqenit thonë hapur se kjo po na ndodh për shkak të neglizhencës së treguar, mungesës prej dekadash të angazhimit për mbrojtjen e vlerave natyrore dhe historike, që për përfitime personale, interesa afatshkurtra kryesisht fitimprurëse neglizhohet vlera universale si askund tjetër në planet. Fshatra të tëra u ndërtuan nga vjedhja e peshkut, duke hyrë në liqen edhe me varkë dhe me gjësende nëntokësore, duke e uzurpuar hapësirën e liqenit, që të njëjtit më pas të ankohen se nuk ka peshqi ose që gjatë një vale u përmbysen shtëpitë që vetë i kanë ndërtuar ku nuk e kanë vendin. Vetë hotelierët thonë hapur, ne nga UNESKO nuk mund të jetojmë, duhet të punojmë. Si t'u shpjegojmë atyre se askush nuk do të hyjë për të shpenzuar një bankë të verdhë në një restorant që ndodhet në breg që është i rrethuar plot me mushkonja, siç është fati i sigurt i liqenit të rajonit të Ohrit nëse vazhdon degradimi i tij, i shkaktuar pjesërisht edhe nga pikëpamje të tilla. Në Ohër këtë verë janë mbyllur objektet hotelierike përgjatë bregdetit, por në Strugë kjo nuk është bërë. Më pas, pikërisht për shkak të kafeneve të mbyllura, një pjesë e plazheve kthehen në vendgrumbullime të plehrave dhe fekaleve ë mysafirëve dhe turistëve që nuk kanë ku të shkojnë në tualet apo ta lënë paketimin e asaj që kanë marrë me vete për të pirë apo për të ngrënë. Këtu është e vërteta në atë që u tha se dy vjet do të kalojnë shpejt. Është e sigurt se statusi i rajonit të Ohrit në UNESKO do të mbetet, vlera e tij universale nuk vihet në dyshim, por mbetet ende shpresa të gjendet në Listën e vlerave natyrore dhe kulturore botërore të rrezikuara. Aleksandar Baçiq