Shkup, 11 qershor 2023 (MIA) - Potenciali për bashkëpunim ekonomik ndërmjet Azerbajxhanit dhe Maqedonisë së Veriut ende nuk është shfrytëzuar, megjithëse kemi shumë mundësi, prandaj duhet të kemi kontakte më të shpeshta, jo vetëm ndërmjet autoriteteve, por edhe ndërmjet komuniteteve të biznesit, përmes forumeve të ndryshme të biznesit, delegacioneve nga ministritë përkatëse. Nevojitet një kanal i rregullt komunikimi në aspektin e mundësive ekonomike dhe tregtare, thotë në një intervistë për MIA-n Elçin Amirbajov, i dërguari special i presidentit të Azerbajxhanit, i cili ndodhet në një vizitë dyditore në vendin tonë.

Si një nga arsyet kryesore të shkëmbimit të ulët tregtar, Amirbajov thekson mungesën e njohurive për mundësitë ekonomike në të dy vendet dhe mendon se duhet të kemi një kanal të rregullt komunikimi sa i përket mundësive ekonomike dhe tregtare.

Në lidhje me mundësinë që Maqedonia e Veriut të furnizohet me gaz natyror nga Azerbajxhani, Amirbajov thotë se kjo nuk është çështje për Azerbajxhanin dhe se problemi është mungesa e kapacitetit të nevojshëm të transmetimit apo rrjetit të shpërndarjes, pra vetë infrastrukturës, një shpërndarjeje rrjeti, i cili jo vetëm që do të na lejonte të merrnim gazin nga Azerbajxhani, por edhe ta dërgonim në shtëpi, diçka që zakonisht është përgjegjësi e vendit importues të gazit.

Për 28 vjet marrëdhënie diplomatike mes dy vendeve, nevoja për njohje më të mirë, mundësitë për bashkëpunim ekonomik, disponueshmëria dhe kapacitetet kombëtare për përdorimin e gazit natyror nga Azerbajxhani, si dhe potenciali i iniciativës franceze Komuniteti Politik Ekonomik dhe mundësitë për një marrëveshje paqeje të qëndrueshme me Armeninë deri në fund të vitit, mund të informoheni në intervistën e cila vijon e plotë.

Zoti Elçin, ju jeni përfaqësues special i administratës presidenciale, cili është qëllimi i vizitës suaj?

“Janë dy qëllime, së pari, janë marrëdhëniet dypalëshe me autoritetet maqedonase, sepse, siç e dini, pas dy vitesh do të festojmë tridhjetë vjetorin e vendosjes së marrëdhënieve diplomatike dhe kjo është një kohë e mirë për të parë se çfarë kemi arritur dhe çfarë mund të bëjmë ende. Arsyeja e dytë është të informojmë kolegët tanë maqedonas për situatën aktuale në lidhje me sigurinë e rajonit që unë përfaqësoj, Kaukazin e Jugut, më konkretisht për procesin e paqes në vazhdim midis Azerbajxhanit dhe Armenisë, duke pasur parasysh se Maqedonia e Veriut kryeson OSBE-në këtë vit, ku Azerbajxhani është shtet anëtar.

Siç e përmendët, më 28 të këtij muaji festojmë 28 vjetorin e marrëdhënieve diplomatike. Sipas jush, si janë marrëdhëniet tona për momentin dhe si mund të përmirësohen ato?

“Kur është fjala për dialogun politik, ne kemi marrëdhënie shumë të mira. Udhëheqësit dhe ministrat takohen rregullisht, veçanërisht ministrat e jashtëm që janë takuar disa herë kohët e fundit. Ministri juaj i Punëve të Jashtme e vizitoi Azerbajxhanin në prill të këtij viti, është e vërtetë që vizita e tij ishte në kuadër të rolit të kryetarit të OSBE-së, por gjithsesi pati mundësinë të bisedonte me kolegët e tij nga Azerbajxhani për çështje dypalëshe. Ne besojmë se ende nuk është shfrytëzuar potenciali për bashkëpunim ekonomik mes dy vendeve. Ne kemi potencial të mirë, kemi shumë mundësi, prandaj besojmë se duhet të kemi kontakte më të shpeshta, jo vetëm ndërmjet autoriteteve por edhe mes komuniteteve të biznesit, përmes forumeve të ndryshme të biznesit, delegacionet nga ministritë përkatëse mund të jenë interesante. Fatkeqësisht, ne ende nuk kemi një komision ekonomik ndërqeveritar, një mekanizëm që zakonisht vlerëson rregullisht marrëdhëniet dypalëshe ekonomike dhe tregtare, dhe për këtë arsye qarkullimi tregtar është mjaft modest, pothuajse inekzistent. Dhe kjo është arsyeja pse mendoj se duhet të fokusohemi më shumë në këtë fushë.

Sipas Entit Shtetëror të Statistikave, tregtia me Azerbajxhanin vitin e kaluar ishte pak më e lartë se gjysmë milioni euro sa i përket eksporteve, dhe 150 mijë euro importe. Sipas jush, cilat janë fushat e mundshme për një aktivitet më të mirë ekonomik mes dy vendeve?

“Azerbajxhani tradicionalisht njihet si vend eksportues i energjisë. Ne jemi një nga partnerët kryesorë strategjikë të Bashkimit Evropian kur bëhet fjalë për sigurinë energjetike të BE-së. Ne e dimë se Maqedonia e Veriut është një vend kandidat, mendoj se ju i keni filluar negociatat vitin e kaluar dhe shumë vende nga Evropa Juglindore janë në kontakt me Azerbajxhanin për momentin për të rënë dakord për furnizimin me gaz natyror, por energjia është vetëm një fushë, dhe mendoj se duhet të shohim se cilat janë të mirat kryesore që dy vendet mund t'i ofrojnë njëri-tjetrit. Mendoj se duhet të kemi një kanal të rregullt komunikimi në lidhje me mundësitë e biznesit dhe tregtisë. Kështu që mendoj se kemi shumë punë përpara. Azerbajxhani së fundmi akreditoi një ambasador të ri në Maqedoninë e Veriut, ambasadori ynë në Serbi tani është edhe ambasador në Shkup. Fatkeqësisht, ne ende nuk kemi një përfaqësues të akredituar nga Maqedonia e Veriut në Azerbajxhan, por mendoj se kontaktet që kemi pasur kohët e fundit mund të krijojnë mundësi për të mbushur këto boshllëqe dhe mendoj se një nga arsyet kryesore për shkëmbimin e ulët tregtar është mungesa e njohurive për mundësitë ekonomike në të dy vendet dhe shpresoj që situata të ndryshojë shumë shpejt.

A ka ndonjë projekt lokal apo rajonal që mund të zbatohet?

“Siç thashë, Azerbajxhani përfundoi me sukses një projekt të madh në vitin 2020, korridorin Jugor të Gazit, i cili në fakt transferon gazin natyror nga Azerbajxhani, nga pjesa jonë e Detit Kaspik, përmes gjashtë vendeve, në Itali dhe vende të tjera. Së shpejti numri i vendeve që marrin gaz natyror nga Azerbajxhani do të arrijë në dhjetë. Mendoj se edhe Maqedonia e Veriut ka shfaqur interes për importimin e gazit natyror nga Azerbajxhani, por përveç kësaj mendoj se Azerbajxhani mund të jetë një treg tërheqës për produktet maqedonase dhe anasjelltas.

Për sa i përket gazit azerbajxhanas, Azerbajxhani është toka e zjarrit, kjo është motoja juaj, por për fat të keq, gazi azerbajxhanas përmes tubacioneve TAP dhe TANAP është i disponueshëm në fqinjësi, por jo në Maqedoninë e Veriut. Siç e përmendëm, në vitin 2018 apo 2019 pati disa njoftime se do të përpiqeshim të lidhnim me interkonektorin në Aleksandropolis në Greqinë fqinje, por kur do të kemi gaz azerbajxhanas?

“Unë mendoj se kjo nuk është një çështje për Azerbajxhanin, sepse ne jemi furnizues me gaz dhe do të ishim të lumtur të dërgonim gaz natyror në Maqedoninë e Veriut, por problemi është mungesa e kapacitetit të nevojshëm të transmetimit ose rrjetit të shpërndarjes, në fakt vetë infrastruktura mungon. Kështu ndodhi edhe me fqinjin tuaj, Shqipërinë. Ndërtimi i një rrjeti shpërndarës, i cili jo vetëm do t'ju lejojë të merrni gazin tonë, por edhe ta dërgoni atë në shtëpi, zakonisht është përgjegjësi e vendit importues të gazit. Kjo mund të jetë temë e bisedës mes Maqedonisë së Veriut dhe Bashkimit Evropian, sepse BE-ja vërtet e mbështet Korridorin Jugor të Gazit. Sa për ne, jemi të gatshëm ta shtojmë Maqedoninë e Veriut në listën e vendeve importuese të gazit.

Ne tani paguajmë më së shumti për gazin në të gjithë rajonin, kështu që hipotetikisht, nëse do të kishim gaz nga Azerbajxhani, si do të ndikonte në çmimet?

“Zakonisht, sa më shumë burime gazi të kesh, aq më konkurrues dhe më i ulët është çmimi ynë për konsumatorët, që është një nga rregullat e tregut. Nëse keni burime shtesë të gazit, atëherë kjo do të ndikojë pozitivisht në çmimet tuaja.

Zoti Elçin, ju keni shërbyer si Përfaqësues i Përhershëm i Azerbajxhanit në OKB, vendet tona janë gjithashtu pjesë e Komunitetit Politik Evropian, i cili muajin e kaluar pati samitin e dytë në Kishinjev të Moldavisë. Sipas jush, cili është potenciali i kësaj nisme?

“Në fakt, siç e dini, KPE-ja është iniciuar së fundi nga Franca dhe që atëherë kemi pasur vetëm dy samite. Si çdo iniciativë e re, mendoj se ka nevojë për kohë për t'u 'shtruar' dhe njerëzit të kuptojnë avantazhin krahasues që kjo platformë mund t'u ofrojë vendeve anëtare në krahasim me të gjitha organizatat dhe platformat e mbetura që ekzistojnë tashmë. Por nga pikëpamja personale, është një takim i mirë i liderëve të më shumë se 45 vendeve. Natyra rreptësisht joformale e diskutimit dhe e shkëmbimeve i shton më shumë vlerë cilësisë së diskutimeve. Megjithatë, në një farë mënyre, kjo është një mundësi e mirë që liderët të kenë takime sa më shpesh të jetë e mundur dhe siç e kuptoj, takime do të mbahen dy herë në vit për të diskutuar problemet aktuale në marrëdhëniet ndërkombëtare. Edhe pse ende nuk shohim ndonjë rezultat konkret, ky tubim mund të përdoret nga vendet për të diskutuar çështje të caktuara, madje edhe në grupe më të vogla, që është gjithashtu një mundësi e shkëlqyer.

Përpjekjet për të arritur një marrëveshje paqeje midis Azerbajxhanit dhe Armenisë për Karabakun e Sipërm po intensifikohen. Nga Armenia u njoftua se ekziston mundësia për të gjetur zgjidhje të qëndrueshme për problemin deri në fund të këtij viti. Sipas jush, a ka mundësi për këtë?

“Para se t'i përgjigjemi kësaj pyetjeje, duhet kuptuar se mundësitë dhe shanset reale për paqe fillimisht u shfaqën në fund të Luftës së Dytë të Karabakut, kur në një periudhë prej 44 ditësh Azerbajxhani arriti të çlirojë territoret që ishin nën kontrollin ilegal armen për gati 30 vjet. Pas vendosjes së drejtësisë historike dhe integritetit territorial, Azerbajxhani i propozoi Armenisë një agjendë paqeje pas konfliktit. Prandaj, ne kemi propozuar projekt-marrëveshjen e paqes, e cila mund të na ndihmojë t'i japim fund armiqësive dhe të përpiqemi të normalizojmë marrëdhëniet. Kjo marrëveshje bazohet në respektimin reciprok të integritetit territorial reciprok, sovranitetit dhe paprekshmërisë së kufijve të njohur ndërkombëtarisht, si dhe në refuzimin e çdo pretendimi territorial ndaj njëri-tjetrit, tani dhe në të ardhmen. Pra, ne besojmë se nëse Armenia provon me vepra reale dhe jo vetëm me fjalë, se është gati për paqe dhe se heq dorë nga pretendimet e tyre territoriale ndaj Azerbajxhanit dhe nëse e shohim të njëjtën gjë të zbatohet, atëherë do të kishim një shans të madh për paqe. Por është e vështirë për mua t'ju jap afate, sepse ndonjëherë kur ato nuk respektohen, kjo çon në zhgënjime. Megjithatë, duhet të shohim se sa e sinqertë është pala armene, sepse nga njëra anë, kryeministri i Armenisë flet për integritetin territorial të Azerbajxhanit, dhe nga ana tjetër, 10,000 forca të armatosura të rregullta armene janë të vendosura në territorin sovran të Karabakut në Azerbajxhan. Ju përmendët Karabakun e Sipërm më herët, u quajt kështu sepse ishte krijim i Stalinit. I sipërm në anglisht do të thotë "malor" sepse territori historik i provincës Karabak në Azerbajxhan kishte dy pjesë, fushore dhe malore. Sot kemi një ndarje të re administrative territoriale të territorit tonë dhe siç mund ta shihni në hartë tanimë ekziston një rajon i vetëm ekonomik i Karabakut që bashkon pjesët malore dhe fushore të Karabakut. Dhe kur të na kthehen qindra mijëra personat e zhvendosur brenda vendit me origjinë nga Azerbajxhani, të cilët iu nënshtruan spastrimit etnik nga Armenia, ky rajon do të bëhet multietnik. Shpresojmë të kemi një rajon me një popullsi prej disa qindra mijërash dhe shpresojmë që edhe armenët të marrin pjesë në të. Kjo është ajo që ne në fakt u propozojmë armenëve vendas, për të diskutuar dhe negociuar me autoritetet qendrore në Azerbajxhan për kushtet e riintegrimit të tyre në kuadrin social, ekonomik, humanitar dhe politik të shtetit të Azerbajxhanit, në përputhje me Kushtetutën tonë. Por le të kthehemi te marrëveshja e paqes midis Azerbajxhanit dhe Armenisë, sepse ky është një problem i brendshëm mes dy vendeve dhe bisedimet me qytetarët armenë vendas dhe bisedimet për paqen janë intensifikuar kohët e fundit. Që nga fillimi i majit kemi pasur disa diskutime në nivel të ministrave të jashtëm dhe liderëve dhe shpresojmë që diskutimet të vazhdojnë. Një marrëveshje paqeje është e arritshme, por siç thonë ata, duhen dy për tango. Pra, ne presim që Armenia të respektojë me përgjegjësi premtimet e saj dhe të zbatojë detyrimet e marra, duke përfshirë tërheqjen e forcave të armatosura nga territori sovran i Azerbajxhanit. Ne nuk mund të flasim për paqe dhe në të njëjtën kohë të kemi një prani të armatosur të paligjshme në territorin tonë, që përfaqëson një kërcënim të drejtpërdrejtë për sigurinë, stabilitetin dhe çdo perspektivë paqeje. Ne duam ta zgjidhim këtë problem dhe të fokusohemi në negociatat e paqes në mjedisin më të mirë të mundshëm.

Lufta përfundoi në vitin 2020 me nënshkrimin e një marrëveshjeje armëpushimi të ndërmjetësuar nga Rusia. Në funksion të luftës në Ukrainë, tani ka një ndryshim dhe një takim do të mbahet në Bruksel muajin e ardhshëm. A do të diskutohen çështje të tjera, si të drejtat civile, që do të ishin pjesë e marrëveshjes?

“Kjo është një çështje shumë komplekse që kërkon sqarim dhe nuk duhet t'i ngatërrojmë gjërat. Kur flasim për negociatat mes Armenisë dhe Azerbajxhanit, ato mbahen në vende të ndryshme dhe kanë lehtësime të ndryshme. Rusia është një prej tyre sepse është një nga palët nënshkruese të marrëveshjes së armëpushimit. Ata organizojnë rregullisht takime, e fundit prej të cilave u zhvillua në maj, kur Moska priti ministrat e jashtëm dhe udhëheqësit e vendeve. Pastaj është Brukseli, pra një proces trepalësh nën kujdesin e Presidentit të Këshillit Evropian, Çarles Mishel, me Presidentin e Azerbajxhanit, Ilham Alijev dhe Kryeministrin e Armenisë, Nikol Pashinjan. Ka edhe SHBA-në dhe përpjekjet e saj për të sjellë më shumë energji në proces dhe ishin amerikanët ata që rinovuan procesin e negociatave pas një ndërprerjeje të gjatë si pasojë e pengesave të Armenisë, e cila donte të shmangte negociatat me Azerbajxhanin. Megjithatë, në fund ata e kuptuan se nuk ka rrugë tjetër për të arritur paqen e qëndrueshme përveç bisedimeve me Azerbajxhanin. Pra, nuk ka rëndësi emri i qytetit ku ne zhvillojmë bisedimet, sepse në fund të fundit, këto janë negociata dypalëshe midis Armenisë dhe Azerbajxhanit për të rënë dakord për tekstin e traktatit të paqes. Ky tekst përshkruan të gjitha parimet kryesore mbi të cilat do të bazohen marrëdhëniet mes dy vendeve, si dhe do të na lejojë të hapim lidhjet e bllokuara të transportit, do të na lejojë të shënojmë kufirin, diçka që nuk është bërë më parë. Këto janë tre grupimet kryesore përmes të cilave ne po negociojmë me Armeninë. Sa i përket të drejtave të pakicave kombëtare, domethënë pakicës armene në Azerbajxhan që aktualisht jeton në rajonin e Karabakut, por nuk duhet të harrojmë pakicën etnike azere në Armeni. Para fillimit të konfliktit, Armenia priti 250,000 Azerbajxhanë etnikë, por për fat të keq këta njerëz më pas iu nënshtruan spastrimit etnik dhe u dëbuan nga ky territor. Sot, kur flasim për paqen afatgjatë dhe të drejtat e pakicave, ngremë edhe çështjen e të drejtave të qindra mijëra azerbajxhanasve që kanë të drejtën të kthehen në atdheun e tyre historik. Ne po diskutojmë për të drejtat e armenëve në rajonin e Karabakut dhe ky është një dialog midis autoriteteve qendrore të Azerbajxhanit dhe armenëve vendas, domethënë Armenia nuk është pjesë e këtij procesi. Këtu mendoj se Azerbajxhani është i gatshëm të bisedojë me qytetarët e tij me origjinë etnike armene, por ne presim që ata të jenë konstruktiv dhe presim që ata të kuptojnë se ka të bëjë me ofrimin e mundësive për të gëzuar të gjitha të drejtat e tyre sociale, ekonomike dhe të tjera, por brenda kuadrin e shtetit të Azerbajxhanit, sepse duhet bërë sipas kushtetutës së Azerbajxhanit.

Ministri i Punëve të Jashtme të Maqedonisë së Veriut dhe kryetar aktual i OSBE-së, Bujar Osmani, në Ohër përmendi mundësinë e negociatave për paqen mes dy vendeve. A ka ndonjë propozim apo ftesë konkrete në lidhje me këtë?

“Nuk kam dëgjuar ende për një propozim nga Maqedonia e Veriut për të qenë organizator i negociatave midis Armenisë dhe Azerbajxhanit. Ajo që dëgjova ishte një propozim nga ministri juaj i jashtëm për të organizuar një takim ku do të merrnin pjesë tre vendet e Kaukazit Jugor - Armenia, Azerbajxhani dhe Gjeorgjia, dhe ideja është të mendohet për mënyrat për të përfituar nga mundësitë për bashkëpunim dhe normalizim rajonal të marrëdhënieve ndërmjet vendeve, sepse pas përfundimit të Luftës së Dytë të Karabakut, Azerbajxhani publikoi gjithashtu një propozim për një kornizë të bashkëpunimit rajonal të quajtur 3+3, pra tre vendet e Kaukazit Jugor dhe tre fqinjët më të afërt – Turqia, Rusia dhe Irani. Ky propozim u prit pozitivisht nga vendet e rajonit, por pyetja tjetër është se si më në fund Kaukazi Jugor do të shndërrohet në një rajon të vetëm politik, duke pasur parasysh se aktualisht është vetëm një rajon gjeografik. Arsyeja pse nuk është shndërruar ende në një rajon politik është pushtimi armen i territoreve të Azerbajxhanit. Tani që ka mbaruar, mendoj se kemi një mundësi të mirë për të shqyrtuar mundësitë për bashkëpunim më të fortë ekonomik dhe rajonal midis tre shteteve. Mendoj se ka të bëjë me këtë, por përsëri nuk i di të gjitha detajet.

Aleksandër Atanasov

Foto: Frosina Naskoviq

Video: Sërgjan Kërstiq dhe Andrej Brankoviq