Shkup, 20 nëntor 2024 (MIA) - Deri në tetor, dyzetë parashtresa nga fusha e mjedisit jetësor sivjet kanë mbërritur në zyrën e Avokatit të Popullit. Gjysma e tyre janë për cilësinë e ajrit dhe 20 të tjera janë për aspekte të tjera të mjedisit të rrezikuar.

Kjo u bë e ditur nga Avokati i Popullit Naser Ziberi, i cili sot dhe nesër organizon Konferencën Ndërkombëtare “Avokatët e popullit dhe institucionet kombëtare për të drejtat e njeriut dhe mjedisit jetësor”, e cila organizohet në kuadër të projektit “Rritja e rolit të Avokatit të Popullit në drejtësinë ekologjike”. Projekti financohet nga Ministria e Punëve të Jashtme të Norvegjisë dhe zbatohet në bashkëpunim me Programin e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim – UNDP dhe Zyrën e Komisonerit të Lartë të KB-ve për të Drejtat e Njeriut në Shkup. 

Në hapje të konferencës, Ziberi përmendi efektet e përhershme të dëmshme të ndotjes së mjedisit jetësor në jetën dhe shëndetin e popullatës, lidhjen e ajrit të ndotur me vdekshmërinë dhe sfidat me të cilat është përballur njerëzimi në dekadat e fundit kur "natyra po e kthen ashpër goditjen" - fatkeqësitë e shpeshta natyrore: përmbytjet, tornadot dhe uraganet, efektet e të ashtuquajturës serë, temperaturat ekstreme... Ai me këtë rast theksoi se ndotësit më të mëdhenj në botë nuk i nënshkruan dokumentet globale për mbrojtjen e mjedisit. 

Avokati i Popullit porositi se duhet të gjendet një ekuilibër midis zhvillimit dhe drejtësisë ekologjike, e cila, tha ai, është imperativ i këtij shekulli, sepse "nëse nuk ndërmerren masat e duhura për ndryshimet klimatike, ato do të nënkuptojnë vdekjen kolektive."

Ziberi shprehu shqetësimin për gjendjen e mjedisit jetësor në vend, i cili “nuk mbështet angazhimin kushtetues për të garantuar të drejtën për mjedis të shëndetshëm të përcaktuar në nenin 43 të Kushtetutës”.

"Zgjerimi johuman i ndërtimit, përdorimi intensiv i burimeve minerale, deponitë e egra, djegia e mbeturinave të grumbulluara prej tyre, mosndërtimi i deponive rajonale dhe grumbullimi, transportimi dhe trajtimi i duhur i mbeturinave, si dhe lëshimi i tepruar i gazrave të dëmshëm në ajër, tashmë e kanë sjellë llogarinë – banorët e kryeqytetit Shkup thithin ajër në të cilin ndotja është disa herë më e madhe se e lejuar. Në rrethana të ngjashme jetojnë edhe banorët e Tetovës, Strumicës, Koçanës dhe qyteteve të tjera. Qytetet tona janë në krye të listës së dhjetë qyteteve më të ndotura në botë... Një hulumtim i UNICEF-it tregoi rezultate katastrofike - se çdo i dhjeti fëmijë i porsalindur në vendin tonë si pasojë e vdekjes ka mjedis të papastër jetësor", tha avokati i popullit.

Qëndrimi parimor i Gjykatës Supreme, thekson Ziberi, na inkurajon se gjërat do të shkojnë nga e mbara, sepse ai qëndrim parimor e detyron shtetin të sigurojë mjedis të shëndetshëm jetësor si një nga garancitë e Kushtetutës sonë për secilin individ. 

Njoftoi se mbi gjysma e komunave në vend nuk kanë një inspektor të vetëm të mjediit jetësor dhe konkludoi: “Atëherë për çfarë kujdesi mund të flasim?!” Ai gjithashtu apeloi që të miratohet një ligj i ri për mbrojtjen e mjedisit jetësor sepse ligji aktual ka qenë në fuqi që nga viti 2006, ka pasur 24 amendamente që nga ajo kohë dhe, tha ai, "nuk është më kornizë e përshtatshme për trajtimin e këtij problemi."

Përfaqësuesi i Përhershëm i UNPD-së në Maqedoninë e Veriut, Armen Grigorjan, në fjalën e tij në konferencë tha se mbrojtja e mjedisit jetësor "nuk është vetëm çështje ekologjike, por është gjithashtu drejtësi dhe një e drejtë themelore e njeriut" dhe për këtë arsye avokatët e popullit dhe institucionet e të drejtave të njeriut "kanë rol gjithnjë e më të madh në promovimin e drejtësisë ekologjike".

"Në veçanti, pasi ndikimi i degradimit të mjedisit jetësor dhe të drejtat e njeriut bëhen gjithnjë e më të rëndësishme. Globalisht, më shumë se 155 vende njohin të drejtën për një mjedis jetësor të shëndetshëm dhe zyrat e Avokatit të Popullit të parët në goditje për të adresuar problemet dhe ankesat në lidhje me trajtimin e dobët të situatës. Në Ballkanin Perëndimor, rreth 30 për qind e të gjitha ankesave në zyrat e avokatëve të popullit përfshijnë çështje ekologjike", theksoi Grigorjan.

Siç tha ai, në disa vende tani është ligjërisht e pranueshme që mjekët të jenë në gjendje të përshkruajnë kohën e kalimit në natyrë dhe se ajo shihet si ilaç. 

"Kjo tregon se sa e rëndësishme është mbrojtja e natyrës. UNDP është krenare të mbështesë Maqedoninë e Veriut dhe institucionet e të drejtave të njeriut dhe Avokatin e Popullit dhe të forcojë kapacitetet për të mbrojtur të drejtat e njeriut dhe të drejtën për një mjedis të shëndetshëm jetësor. Ky është angazhim më i gjerë i UNDP-së në të gjithë rajonin – përgjigje efektive ndaj padrejtësive ekologjike, tha përfaqësuesi i përhershëm i UNDP-së në shtet.

Zëvendëskryeministri i parë dhe ministër i Mjedisit Jetësor, Izet Mexhiti, në deklaratë për mediat lidhur me atë që po bëhet kundër ndotjes së ajrit në qytetet e shtetit, u përgjigj se politikat synojnë shkaqet, e jo pasojat. 

"Kjo nuk është nga dje, për fat të keq, situata vijon për një kohë të gjatë. Por unë nuk e konstatoj këtë për të shmangur përgjegjësinë. Përkundrazi, ky është problem i përbashkët dhe ne, si shtet, duhet të përballemi me realitetin – ose do të paguajmë gjoba dhe do t'i drejtojmë ato para në investime dhe zgjidhjen e shkaqeve, për të mos u marrë me pasojat", theksoi Mexhiti.

Siç tha ai, gjëja e parë që “duan të marrin përsipër” është gazifikimi i zonave urbane si zgjidhje afatgjatë. Është gjithashtu, tha ai, një burim i ri dhe më i lirë i ngrohjes që do të zvogëlojë ndjeshëm ndotjen në qytete.

"Unë jam më i prirur të merrem me shkaqet sesa me pasojat dhe projektet specifike që do të kontribuojnë në zgjidhjen e problemit në afat të gjatë. Hulumtimet tregojnë se në zonat urbane, amvisëritë përdorin gjithçka për ngrohje, jo nga ajo që duan, por sepse nuk kanë zgjidhje tjetër. Me “fondin e gjelbër” të Qeverisë dhe Ministrisë së Mjedisit Jetësor, do të subvencionojmë rritjen e numrit të atyre që ngrohen nga energjia termike në zonat urbane, sepse janë aty, dhe kthimin e tyre, sepse është më i pastër se gazifikimi. Këto janë projekte konkrete më të mëdha. Gjithashtu ka të ngjarë që termocentralet me qymyr të mbyllen dhe të zëvendësohen deri në vitin 2030 me termocentrale me gaz dhe sisteme të reja që do të kontribuojnë për një mjedis më të mirë jetësor", tha Mexhiti.

 Sipas tij, problemi nuk është i pazgjidhshëm nëse adresohen shkaqet dhe me projekte të përshtatshme. Ai gjithashtu përmendi ndotjen e trafikut dhe tha  se "për shkak të komunikimit të dobët me Qytetin e Shkupit" u vonua zbatimi i një donacioni të gjashtë autobusëve elektrikë nga Bashkimi Evropian.

Në të njëjtën kohë, shtoi ai, problemi i mbeturinave po trajtohet dhe se deponia e Sveti Nikollës është në fazën përfundimtare, dhe është gjithashtu deponia për Pellagoninë, për të cilën, siç tha ai, parashikohen 26 milionë euro nga BERZH-i.

I pyetur se çfarë do të bënte Qeveria pasi Këshilli i Komunës së Koçanit miratoi një vendim për ndalimin e hedhjes së mbeturinave nga tre komunat fqinje në deponinë e Koçanit, Mexhiti u përgjigj se “shpenzimet e deponisë do të merren përsipër nga Qeveria dhe tre komunat më të vogla për t'u kthyer në të njëjtën deponi”. 

Foto: MIA