Скопје, 22 март 2023 (МИА) - Потпретседателката на Европската инвестициска банка одговорна за Западен Балкан, Лилјана Павлова во интервју за МИА посочува дека актуелните случувања со банките во Силиконската долина и Швајцарија имале влијанија врз падот на акциите на банките во ЕУ, но, дека реакцијата на американските и на швајцарските власти го намалила ризикот од поголеми негативни ефекти во банкарскиот сектор. 

- Банките на глобално ниво беа под притисок по проблемите во Силиконската долина, а неколку дена подоцна и на Credit Suisse. Ниту една банка на ЕУ не беше директно вклучена, но цените на акциите на банките во ЕУ беа значително погодени (берзата на ЕУ изгуби 6 проценти за помалку од 10 дена, европските банки изгубија повеќе од 25 проценти од нивната вредност во просек). Непосредната реакција на американските и швајцарските власти го намали ризикот од многу поширока зараза, вели Павлова во интервјуто кое подолу е објавено во целост.

Европскиот банкарски сектор, особено комерцијалните банки кои имаат голема, солидна и разновидна депозитна база и кредитираат разновидни групи клиенти, според Павлова, е далеку позаштитен.

Доколку тензиите на финансискиот пазар продолжат, тогаш, предупредува Павлова, последиците најверојатно ќе бидат построги кредитни услови и помал раст.

За македонскиот банкарски систем, оценката на Павлова, е дека тој е добро капитализиран, но очекува дека се уште ќе има силна кредитна побарувачка. 

- Сепак, понудата на кредити повторно се затегна во последните шест месеци и се очекува дополнително влошување на условите од страната на понудата. Затоа, банкарскиот сектор ќе се соочи со сѐ уште силна кредитна побарувачка (од корпорации, мали и средни претпријатија и домаќинства), но со позаострени услови за понуда, истакнува Павлова.

Сепак, по пандемијата и војната во Украина кои се одразија врз развојот на економиите на глобално ниво, се очекува постепено да почне релаксирањето на монетарната политика, во САД веќе во втората половина од годинава, а следната година и во еврозоната. 

- Според очекувањата на пазарите (кои беа значително прилагодени во последните денови, по тензиите поврзани со банките) веќе сме многу блиску до врвот на каматните стапки во еврозоната. Пазарите, исто така, очекуваат дека централните банки ќе почнат да ја релаксираат својата монетарна политика веќе во вториот период од 2023 година за САД и во 2024 година за еврозоната. Инфлацијата е висока, но олабавува, а фискалната политика останува прилично приспособлива, вели Павлова.

Во интервјуто, Павлова открива и дека во наредните месеци ЕИБ планира да ја прошири соработката со Банката за развој на Северна Македонија и локалните комерцијални банки со цел да им помогнеме на малите бизниси да пристапат до зелени финансии.

Интервјуто го пренесуваме во целост: 

Госпоѓо Павлова, со повод дојдовте во Скопје. Потпишавте грант за пречистителната станица во Скопје, кој е еден од постратешките проекти во градот. За каков грант конкретно станува збор?

- Ви благодарам за можноста. Станува збор за инвестициски грант од 70 милиони евра за Пречистителната станица во Скопје – најголемиот грант досега од ЕУ доделен на Северна Македонија според Инвестициската рамка за Западен Балкан (WBIF). Овој грант го комплетира финансирањето на проектот, заедно со заемите од ЕИБ и ЕБОР.  

Европската инвестициска банка (ЕИБ), како главен финансиер, тесно соработуваше со финансиерите, Владата, Јавното претпријатие „Водовод и канализација“ и Градот Скопје за да го подготви овој важен проект и да го постави на добар пат за негова реализација. Во својата подготвителна фаза, исто така, има потреба од различни грантови за техничка помош од ЕИБ, ЕБОР, ВБИФ и француската Влада, што е доказ за посветеноста на Тим Европа кон Северна Македонија и нејзините приоритетни проекти.

Овој еколошки проект е дел од Економскиот и инвестицискиот план и Зелената агенда со цел да се забрза зелената транзиција и да се овозможат подобри услови за живот за околу 500.000 луѓе. Имплементацијата треба да започне наскоро, по завршување на фазата на набавка.

Како долгогодишен партнер на земјата, ЕИБ инвестираше околу 1,1 милијарда евра во Северна Македонија од 1991 година, главно во поддршка на еколошки проекти (со фокус на водата), витални економски инфраструктури (транспорт, енергија) и мали и средни претпријатија. Банката досега инвестираше 178 милиони евра во проекти насочени кон подобрување на пристапот до вода за пиење и реконструкции на водоводната и санитарната мрежа низ целата земја.

Со отворањето на нашето претставништво во Скопје во 2022 година и формирањето на посебна филијала за активности надвор од ЕУ – EIB Global, успеавме да ја интензивираме нашата инвестициска и советодавна поддршка, помагајќи ѝ на земјата да има корист од засилените партнерства, близината со ЕУ, посветените локални тимови на ЕИБ и новата иницијатива на ЕУ Глобална порта. Ова е нова европска стратегија за поттикнување на развојот на паметната инфраструктура низ целиот свет со инвестиции од над 300 милијарди евра.

Оваа недела, Народната банка на Северна Македонија е домаќин на Виенската иницијатива. Ќе присуствувате и Вие. Како потпретседател на ЕИБ, како ги гледате последните случувања во банкарскиот сектор? Постои ли опасност за европските банки?

- Банките на глобално ниво беа под притисок по проблемите во Силиконската долина, а неколку дена подоцна и на Credit Suisse. Ниту една банка на ЕУ не беше директно вклучена, но цените на акциите на банките во ЕУ беа значително погодени (берзата на ЕУ изгуби 6 проценти за помалку од 10 дена, европските банки изгубија повеќе од 25 проценти од нивната вредност во просек). Непосредната реакција на американските и швајцарските власти го намали ризикот од многу поширока зараза. Во исто време, Европската централна банка ги заостри стапките како што беше претходно најавено и ја нагласи важноста од навремено достигнување на целта за инфлација од два проценти, истовремено признавајќи дека зголемената неизвесност ја нагласува важноста да се продолжи со пристап зависен од податоците.

Доколку тензиите на финансискиот пазар продолжат, последиците најверојатно ќе бидат построги кредитни услови, особено во однос на долгорочните или поризични позиции (финансирање на иновации, нематеријални добра) и помал раст. На глобално ниво, ширењето на шокот сè уште се развива, а некои ризици може да траат неколку месеци. Општо земено, европскиот банкарски сектор, особено традиционалните банки (комерцијалните кои имаат голема, солидна и разновидна депозитна база и кредитираат разновидни групи клиенти), е далеку позаштитен.

Во тој контекст, колку е безбеден банкарскиот сектор во Северна Македонија од вакви надворешни шокови?

- Финансискиот сектор во Северна Македонија е во голема мера во странска сопственост (над 70 проценти од средствата, заемите и депозитите) во кој доминира присуството на европски или регионални банки. Тие групи имаат солиден деловен модел, стабилни извори на финансирање (т.е. голема, стабилна и разновидна депозитна база) и се добро капитализирани. Во текот на последните месеци тие имаа корист од повисоките каматни стапки, кои генерираа повисоки маржи, а со тоа и повисоки приходи и добра профитабилност. Исто така, редовно ги прашуваме банките за нивното позиционирање во Северна Македонија: матичните банкарски групи го доживуваат нивното тековно позиционирање на пазарот во Северна Македонија или како задоволително (50 проценти) или како оптимално (50 проценти), според Анкетата за кредитирање на банките на ЕИБ ЦИСЕЕ. Сите тие известуваат за поголема профитабилност за локалните операции отколку за групно ниво, што ги прави особено среќни што остануваат во земјата.

Сепак, понудата на кредити повторно се затегна во последните шест месеци и се очекува дополнително влошување на условите од страната на понудата. Затоа, банкарскиот сектор ќе се соочи со сѐ уште силна кредитна побарувачка (од корпорации, мали и средни претпријатија и домаќинства), но со позаострени услови за понуда.

ЕИБ е подготвена да ги поддржи банките во финансирањето на различни инвестиции (во делот на дигитализацијата и иновациите, обновливите извори на енергија и енергетската ефикасност) и ние веќе развиваме финансиски инструменти за охрабрување на инвестиции во чиста енергија и климатски акции кај малите и средните претпријатија.

Пандемијата и војната во Украина имаат влијание врз растот на сите економии. Централните банки досега неколку пати ги зголемија каматните стапки. Кои се вашите очекувања – до кога можеме да очекуваме зголемување на каматните стапки?

- Според очекувањата на пазарите (кои беа значително прилагодени во последните денови, по тензиите поврзани со банките) веќе сме многу блиску до врвот на каматните стапки во еврозоната. Пазарите, исто така, очекуваат дека централните банки ќе почнат да ја релаксираат својата монетарна политика веќе во вториот период од 2023 година за САД и во 2024 година за еврозоната. Инфлацијата е висока, но олабавува, а фискалната политика останува прилично приспособлива.

Тековните трендови на монетарната политика имаат импликации за општата макроекономска слика: во моментов, енергетската криза, инфлацијата и зголемените каматни стапки ги намалуваат инвестициските нивоа во ЕУ, што може да ја намали нејзината конкурентност на глобално ниво и потенцијалот за раст. Ова е надополнето со долгогодишните структурни предизвици и недоволното инвестирање во инфраструктурата и иновациите. Треба да го избегнеме тоа.

ЕИБ е долгорочен партнер на Северна Македонија во финансирањето на важни проекти. Колку сте задоволни од реализацијата на проектите што ги финансирате?

- Подготовката и имплементацијата на проекти од големи размери може да биде сложена и предизвикувачка, а тоа не се разликува за локалните чинители вклучени во спроведувањето на инвестициите на ЕУ во Северна Македонија. Благодарение на нашата соработка, ние сме во позиција да ја прошириме нашата поддршка на локалните партнери за да им помогнеме да ги зголемат капацитетите за подготовка и имплементација на проектот. Ова е предуслов за поефикасно управување со проектите и за способноста на земјата да пристапи до средствата достапни според Економскиот и инвестицискиот план на Европската комисија. Овој план ќе помогне да се мобилизираат до 30 милијарди евра инвестиции, како комбинација од грантови, повластени заеми и гаранции за да се поттикне одржливиот раст на регионот и интеграцијата во ЕУ. Банката на ЕУ, исто така, работи на развој на нови инструменти за гаранција и споделување на ризик за приватниот сектор во рамките на Европскиот фонд за одржлив развој плус (EFSD+), во соработка со Европската комисија.

Изгледите за интеграција во ЕУ се важен чекор за земјата, а забрзувањето на реформите, исто така, ќе помогне да се создаде подобра инвестициска клима. Во оваа насока, разговараме и ги оценуваме можностите да обезбедиме приспособена советодавна поддршка за конкретни реформски напори, инвестициски програми и проекти. Надвор од соодветниот капацитет за имплементација, успешната имплементација на проектот бара и долгорочна посветеност од страна на сите владини и невладини партнери, како и консензус кој ги става придобивките за македонските граѓани во срцето на секој проект и се протега надвор од изборниот циклус.

Неколку пати досега во интервјуата за МИА фокусот го стававте на зелената транзиција. Колку оваа зелена транзиција е успешна приказна во Северна Македонија и што треба да направи земјата за да ја направи оваа транзиција побрза?

- Навистина, нето-нулта економија ќе расте експоненцијално во текот на следната деценија. Според Меѓународната агенција за енергетика, до 2030 година ќе достигне 600 милијарди евра годишно. Ова е огромна шанса за ЕУ и за земјите надвор од ЕУ. Затоа, фокусот на инвестициите мора да биде на обновливите извори на енергија и енергетски ефикасните и одржливи инфраструктури, земајќи го предвид нашиот патоказ како климатска банка и приоритетите што се поставени во секоја земја во која работиме.

Северна Македонија веќе постигна значителен напредок со воспоставување значајна законодавна основа за транзиција со ниска потрошувачка на јаглерод, со Националниот план за енергија и клима и поднесе амбициозен засилен национално определен придонес кон Парискиот климатски договор. Во однос на декарбонизацијата, импресионирани сме од фактот што земјата има намера да ги намали емисиите на стакленички гасови за 82 проценти во споредба со 1992 година. За да го постигне тоа, таа планира да ја промовира транзицијата на енергетскиот сектор кон технологии со низок јаглерод и како клима на ЕУ банка ние сме подготвени да ја поддржиме земјата на овој пат.

Како банка на Европската Унија, ЕИБ продолжува да ги поддржува напорите на земјата кон одржливост на животната средина преку подобрување на доверливоста и континуитетот на услугите за водоснабдување, заштита од поплави и намалување на загадувањето на водата. Се надевам дека неодамнешниот енергетски пакет на ЕУ и предвидениот акционен план за праведна транзиција за Северна Македонија ќе помогнат да се усогласат релевантните страни на национално ниво. Финансиски, во моментов бараме начини како да го надополниме пакетот енергетска поддршка од ЕУ од 80 милиони евра со дополнителни инвестиции на ЕУ во секторот, во координација со нашите колеги финансиски институции и со поддршка од WBIF.

Исто така, во наредните месеци планираме да ја прошириме нашата долгогодишна соработка со Банката за развој на Северна Македонија и локалните комерцијални банки со цел да им помогнеме на малите бизниси да пристапат до зелени финансии. Преку оваа соработка, ЕИБ веќе обезбеди 163 милиони евра за 516 деловни проекти од 2019 година, поддржувајќи околу 37.300 работни места низ Северна Македонија. Така, тој докажа успешен модел на соработка кој наскоро ќе вклучи и зелена финансиска димензија и ќе ги надополни мерките од пакетот за енергија на ЕУ. Исто така, бараме начини да ги поддржиме инвестициите за енергетска ефикасност на станбените згради.

Минатата година, ЕИБ финансираше рекордни енергетски инвестиции во вредност од 17 милијарди евра во ЕУ, во согласност со амбициите наведени во REPowerEU , зголемувајќи ги своите финансии во овој сектор за речиси 50 проценти во споредба со 2021 година. Ова е јасен пример за добра, насочена соработка за да се направи економијата поотпорна на енергетски шокови.

Билјана Анастасова-Костиќ